Morgunblaðið - 31.05.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1987
’ Fr
í
ÞÝZKI framhaldsmyndaflokkurinn
„Setið á svikráðum“, sem hóf göngu
sína í ríkissjónvarpinu fyrir viku, er
byggður á frægri spennusögu eftir
enskan Ira, Erskine Childers. Bókin,
sem heitir „The Riddle of the Sands“ á
frummálinu, („Das Ratzel der
Sandbank“ á þýzku), eða
„Sandhólagátan“, kom fyrst út 1903 og
lýsir í smáatriðum ímynduðum
áætlunum Þjóðverja um innrás í
England og leit tveggja Breta að
miskunnarlausum landráðamanni á
frísnesku eyjunum undan
norðvesturströnd Þýzkalands. Hún er
talin einhver bezta njósna- og
spennusaga, sem samin hefur verið, og
hafði mikil áhrif á þróun þessarar
skáldsagnahef ðar.
Saga höfundarins er athyglisverð. Hann
gekk í lið með írskum þjóðernissinnum,
sem grunuðu hann um græsku og töldu
hann brezkan njósnara. Hann sneri því
baki við Bretum og þeir sökuðu hann
um landráð. Að lokum tóku Irar hann
af lífi, en hálfri öld seinna varð sonur
hans forseti Irlands.
Childers í Búastrfðinu ... tveimur árum áður en hann lést.
Sandhólagátan
Þýzkur sjónvarpsmyndaflokkur byggöur
á frœgri njósnasögu Erskine Childers
Onnur aðalsöguhetjan í
bók Childers rannsakar
dularfullar flotaaðgerð-
ir Þjóðveijar hjá
frísnesku eyjunum og
uppgötvar að hann er að „aðstoða
við tilraunaæfíngu mikillar áætlun-
ar, sem kann að verða hrundið í
framkvæmd í náinni framtíð —
áætlunar, sem gerir ráð fyrir að
urmull haffærra pramma, fullhlaðn-
ir hermönnum, ekki hálfhlaðnir
kolum, leggja upp samtímis í sjö
skipulegum flotadeildum frá sjö
bátalægjum og sigla undir vemd
keisaraflotans yfír Norðursjó og
ráðast á strendur Englands". Bókin
flutti þann einfalda boðskap að
þótt Bretar ættu öflugasta her-
skipaflota heims stæði land þeirra
berskjaldað fyrir árás frá sjó.
Möguleiki á þýzkri innrás var
algengt umræðuefni í Bretlandi á
þessum árum. Englendingar gerðu
sér æ betur grein fyrir þeirri ógn-
un, sem þeim stafaði frá Þjóðveij-
um, og nauðsyn þess að mæta
henni.
„Framtíðarstríð“
Bók Childers heyrði til nýrri teg-
und vinsælla bóka um hugsanlegt
framtíðarstríð. Á árunum
1900-1914 komu um 180 slíkar
bækur á helztu tungumálum Evr-
ópu, um helmingi fleiri en á næstu
14 árum á undan. Elzta sagan af
þessu tagi er frá 1871 og eftir Sir
G.T. Chesney ofursta, „Orrustan
um Dorking", og sú fyrsta á þess-
ari öld „Hvemig Þjóðveijar tóku
London" (1900). Ein sú síðasta var
eftir Sir Arthur Conan Doyle og
hét „Hættan". Hún kom út 1914
og lýsti af mikilli framsýni þeirri
hættu, sem Bretum mundi stafa af
ótakmörkuðum kafbátahemaði.
Þjóðveijar létu ekki sitt eftir
liggja. Árið 1904 kom út í Þýzka-
landi metsölubókin „Der Weltkrieg"
(Heimsstyijöldin) eftir August Nie-
mann. Bókin var þýdd á ensku og
hlaut nafnið „Væntanleg hertaka
Englands". Fjöldi bóka af þessum
toga komu út í Þýzkalandi vegna
Marokkódeilunnar 1906.
Á Englandi var langvinsælasta
bókin af þessu tagi og sú illræmd-
asta „Innrásin 1910“, eftir blaða-
manninn William Le Queux, sem
kom út 1906 og birtist upphaflega
sem framhaldssaga í „Daily Mail".
Auglýsingaberar klæddir bláum
prússneskum einkennisbúningum
og með broddhjálma á höfði gengu
um götur Lundúna með auglýsingar
um bókina i bak og fyrir. Hún var
þýdd á 27 tungumál og seldist í
rúmlega einni milljón eintaka.
-

ýmsu leyti dæmigerður yfírstétta-
Englendingur, sem var margt til
lista lagt, en hafði ekki atvinnu af
áhugamálum sínum. Hann var
fæddur 1870, hlaut hefðbundna
menntun í Haileybury og Cam-
bridge, stóð sig vel í íþróttum þar
til hann meiddist á vinstra fæti og
vakti athygli strax í bemsku fyrir
skarpleika og næmi. Þegar eitthvað
vakti forvitni hans eða áhuga héldu
honum engin bönd.
Childers var ekki tengdur írlandi
að öðru leyti en því að móðir hans
var írsk, af svokallaðri Barton-ætt
í Glendalough í greifadæminu
Wicklow. Þegar faðir hans dó úr
berklum var ekki talið hyggilegt
að hún héldi áfram að ala upp böm-
in, þar sem hún hefði haft svo náið
samband við hinn látna, og þau
vom send til ættingja hennar í
„Sandhólaskipin" „Dulcibella"
og „Blitz": dularfullar
flotaaðgerðir.
Árið 1907 birti háttsettur þýzkur
embættismaður lýsingu á því hvern-
ig Þjóðveijar myndu sigra Englend-
inga með geysistórum loftflota
(hann var rekinn fyrir þau skrif).
Tveimur árum síðar var fært upp
í Wyndham’s-leikhúsinu í London
leikrit eftir Guy de Maurier, annan
æðsta mann herdeildarinnar Royal
Fusiliers, „Heimili Englendingsins”,
sem Ijallaði um innrás herliðs „keis-
ara norðursins", og var sýnt fyrir
fullu húsi í eitt og hálft ár.
„Sandhólagátan" og aðrar bækur
svipaðs efnis áttu mikinn þátt í að
móta yfírborðslegar hugmyndir
fólks um alþjóðamál og endurspegl-
uðu breyttar skoðanir. Childers olli
á vissan hátt straumhvörfum, því
að árið 1900 voru „óvinimir" venju-
lega Frakkar, en eftir að bók hans
kom út 1903 var hættan venjulega
talin stafa frá Þjóðveijum.
Hagsmunaaðilar hömpuðu mörg-
um þessara bóka. Roberts lávarður,
yfirhershöfðingi Breta í Búastríð-
inu, hjálpaði La Queux að semja
Ein útgáfan af hlnni frsagu bók
Childers: Sígild.
„Innrásina 1910“ og hrósaði honum
fyrir mikilvægan stuðning við bar-
áttuna fyrir herskyldu. Almenning-
ur í Bretlandi vissi ekki að
Vamamefnd heimsveldisins fyrir-
skipaði „innrásar-rannsókn" 1907
og að niðurstaða hennar varð sú
að ekki væri hægt að gera innrás.
Bækur sem þessar rannu út
vegna þess að þær lýstu því sem
flestir vonuðu eða óttuðust mest.
Þær sögðu frá því sem allir bjugg-
ust við: stríði sem hæfíst með
sjóorrastu á Norðursjó og lyki innan
12 mánaða eftir nokkrar leifturorr-
Peter Sattmann sem Carruthers, Joachim D. Mues sem yfirmaðurinn
á „Blitz" og Burghart Klaussner sem Davies í „Setið á svikráóum11-
ustur. Margar af þessum sögum
vora hrottafengnar og bára vott
um þjóðrembing, en aðrar vora verk
einlægra og samvizkusamra höf-
unda, sem töldu sig hafa ríka
ástæðu til að vera uggandi um hag
lands síns. í þeim hópi var Childers
og „Sandhólagáta" hans ber af
þessum bókum. Hún er í sérflokki
og raunar eina bókin af þessu
sauðahúsi, sem hefur staðizt tímans
tönn.
Þingskrifari
Robert Erskine Childers, höfund-
„Sandhólagátunnar", var að
ur
Wicklow. Þar vora þau alin upp
eins og önnur böm „enskra íra“
og glötuðu aldrei enskum sérkenn-
um sinum.
Með tíð og tíma varð Erskine
þingskrifari í Neðri málstofunni og
hann lét ekki af því starfi fyrr en
1910. Hann varð kunnur í sam-
kvæmislífínu, gerðist íhaldssamur
og írland hætti að skipta hann
máli, nema hvað hann eyddi fríum
sfnum þar. Þó leit hann alltaf á
fallegt hús fjölskyldu sinnar í
Glendalough sem heimili sitt. Hann
kvæntist bandarískri konu, sem
varð hálfbækluð.