Morgunblaðið - 31.05.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1987
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1987
33
ptufpM Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6. sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakiö.
Umræður um próf í
íslensku
Menntamálaráðherra hefur
nú ákveðið, að samræmda
prófíð í íslensku í 9. bekk grunn-
skólans verði ekki endurmetið.
Einkunnum verður ekki breytt á
neinn hátt, og niðurstaðan, með-
aleinkunnin 4,8, stendur óhög-
guð. Um þessar lyktir eru
væntanlega jafn skiptar skoðanir
og prófíð sjálft en við svo verður
að búa. Ákvörðun ráðherra ætti
þó ekki að hafa í för með sér,
að umræðunum um íslensku-
kennslu í skólum ljúki því þær
eru ákaflega mikilvægar. Er von-
andi að deilunum um samræmda
prófíð í ár verði snúið á upp-
byggilegar brautir og vinna verði
í alvöru lögð í það, að átta sig
á ágreiningsefnum kennara og
menntamálaráðuneytisins og
kennara innbyrðis.
Ummæli kennara og skóla-
stjóra um íslenskuprófíð hér í
Morgunblaðinu á fímmtudaginn
eru þess eðlis, að ástæða er til
að staldra við þau. Þar er því
meðal annars lialdið fram, að
prófíð sjálft hafí verið klúðurs-
lega samið og sé því ekki sá
mælikvarði á getu nemenda sem
það á að vera. í þessu efni er
ádrepa Sverris Pálssonar, skóla-
stjóra á Akureyri, hvössust. „Ég
hef skoðað þetta próf og séð þar
augljósar hugsunarvillur og afar
illa orðuð fyrirmæli til próftaka
um það hveiju þeir ættu að
svara. Sum fyrirmælin í próf-
verkefninu stóðust alls ekki.
Meginatriðið er þetta: Menn sem
eru ekki færir um að orða hugs-
un sína svo að hún komist til
skila, eins og til er ætiast, þeir
eru ef til vill heldur ekki færir
um að dæma úrlausnir nemenda
á viðunandi hátt,“ er orðrétt
haft eftir honum og dæmi tekin
úr prófínu þessu til stuðnings.
Að auki nefnir Sverrir Pálsson,
að það sé ákaflega hæpið að
prófa í túlkunaratriðum og jafn-
vel smekksatriðum. Sá þáttur
íslenskuprófsins hefur einmitt
verið hvað umdeildastur.
Það sjónarmið kemur einnig
fram í viðtölunum, að íslensk
tunga sé á undanhaldi vegna
þess að tími bama og unglinga
fari sífellt meira í það, að fylgj-
ast með sjónvarpsefni á ensku.
í grein sem Heimir Pálsson ritar
um þessi mál hér í blaðið á
fímmtudaginn telur hann þessa
skýringu óburðuga. „Það er ein-
faldlega óhugsandi að móður-
málskunnátta nemenda breytist
svo merkjanlegt sé frá fæðingar-
ári til fæðingarárs. Því menn
skulu vera minnugir þess að þeir
eru að bera saman unglinga
fædda árin 1970 og 1971. Það
verður hugsanlega hægt að
merkja áhrif hinnar fijálsu ijöl-
miðlunar á móðurmálskennslu
nemenda eftir áratug eða svo en
ekki á kunnáttu þeirra sem höfðu
að mestu náð vildi á tungu sinni
áður en flóðið skall á,“ skrifar
hann.
Það er ekki ætlun Morgun-
blaðsins að taka afstöðu til
íslenskuprófsins sem slíks eða
einstakra þátta þess, enda er það
verkefni fagmanna. Það hefur
hins vegar vart dulist lesendum,
sem kynntu sér prófíð hér í blað-
inu, að það var erfítt úrlausnar.
Mestu skiptir, að skólamenn
komist sjálfír að einhverri niður-
stöðu um það, hvort árangur
nemenda, sem óneitanlega virð-
ist ekki nægilega góður, felist í
gölluðu prófí, gölluðum kennslu-
aðferðum eða einhveiju allt öðru.
Sverrir Pálsson, skólastjóri,
nefnir það, að kennslubókum í
íslensku hafí farið hrakandi á
undanförnum árum. Hann segir,
að þær byggist einkum á því að
fylla út í eyður og sumt af því
sem þar standi sé mjög hæpið
fræðilega. Orðrétt er haft eftir
honum: „Við þurfum örugglega
að taka upp harðari kröfur um
meiri málfræðikennslu. Ekki
þessa linku, sem verið hefur og
alls konar innantómt snakk í
kennsluefni og prófefni. Ég held
að við verðum að hugsa okkar
gang um hvað við erum að gera
og hvert við erum að fara í
íslenskukennslu yfírleitt." Hvað
segja aðrir kennarar um þessi
orð? Getur verið að brotalömin
liggi að einhveiju leyti í kennslu-
efninu sjálfu?
Um það er væntanlega ekki
ágreiningur að íslenska er ein-
hver mikilvægasta námsgrein
grunnskólanna. Það skiptir öllu
máli að það takist að viðhalda
og örva áhuga nemenda á grein-
inni. Áréttað skal, að til íslensku-
kennslu þurfa að veljast hæfustu
kennarar, sem völ er á hveiju
sinni, og vanda verður til náms-
efnis svo sem kostur er. Sama
gildir um íslenskupróf. Þau þurfa
að vera sanngjöm og eins vafa-
laus og unnt er. Það væri
hörmulegt slys, ef illa samin próf,
eða misskilningur og kannski
sambandsleysi milli kennara og
höfunda prófa, yrði þess valdandi
að nemendur í skólum landsins
misstu áhuga á íslenskri tungu
og bókmenntum. Við skulum
hafa hugfast að það sama gildir
um próf og tölvur í skólum, sem
hér voru til umræðu í forystu-
grein á miðvikudaginn, að þau
eru tæki en ekki markmiðið
sjálft. Markmið íslenskukennslu
í skólum er lifandi áhugi nem-
enda á íslenskri tungu og hæfni
til að beita henni í daglegu lífí.
REYKJAVÍKURBRÉF
Athuganir hafa leitt í ljós,
að sú venja hefur skap-
ast hér, að svonefndar
starfsstjómir geti unnið
flest sömu embættis-
verk og ríkisstjórnir
endranær. Með heitinu
starfsstjóm er greint á
milli þeirrar ríkisstjómar, sem situr eftir
að forsætisráðherra hefur beðist lausnar
fyrir sig og ráðuneyti sitt en forseti falið
ráðuneytinu að sitja áfram, og þeirrar
ríkisstjómar, sem situr samkvæmt skipun
forseta. Starfsstjóm felur forseti eðli máls
samkvæmt að sitja um takmarkaðan tíma,
eða þangað til nýtt ráðuneyti hefur verið
myndað. Ríkisstjóm, sem skipuð hefur
verið, getur samkvæmt þingræðisreglunni
setið ótímabundið, eða svo lengi sem þing-
ið veitir henni stuðning til þess.
Nú situr starfsstjóm við völd í landinu
og er ekki enn séð fyrir endann á setu
hennar, enda hafa stjómmálamennimir
ekki komið sér saman um nýjan meiri-
hluta á Alþingi og engum fínnst enn
tímabært að huga að skipun minnihluta-
stjómar eða utanþingsstjómar. Með
minnihlutastjóm er vísað til þess, að einn
eða fleiri flokkar mynda ríkisstjóm án
þess að hún eigi vísan stuðning meirihluta
þingmanna. Slíkar stjómir hafa setið hér
á landi á pólitískum umþóttunartímum, á
meðan stjómmálaflokkamir voru að ná
áttum. Síðasta dæmið um minnihlutastjóm
er frá haustinu 1979, þegar Alþýðuflokk-
urinn myndaði slíka stjóm, eftir að hann
rauf næsta óvænt samstarf við Framsókn-
arflokk og Alþýðubandalag.
Ríkisstjóm Olafs Jóhannessonar baðst
lausnar 12. október 1979. Ólafur vildi
ekki beita sér fyrir þingrofi, en Alþýðu-
flokkurinn gerði þá kröfu, að þing skyldi
rofíð og stofnað til nýrra kosninga innan
tveggja mánaða frá þingrofí. Færði Ólafur
Jóhannesson meðal annars þau rök fyrir
andstöðu sinni við þessa málsmeðferð, að
hann teldi óforsvaranlegt að efna til kosn-
inga um ’návetur, í svartasta skammdeg-
inu. Kosningar á þessum árstíma „gætu
orðið skrípamynd þar sem fjöldi fólks væri
í reynd sviptur atkvæðisrétti". Þá taldi
hann „það fullkomið ábyrgðarleysi að leysa
þingið upp, áður en það er í raun og veru
tekið til starfa, og efna til harðvítugrar
kosningabaráttu við ríkjandi aðstæður í
efnahags- og atvinnumálum." Nefndi hann
að afgreiðsla fjárlaga og lánsfjárlaga
myndi frestast, svo að segja allir kjara-
samningar væru lausir og ákvörðun um
fískverð rynni út um áramótin.
Þrátt fyrir viðvörunarorð Ólafs Jóhann-
essonar, sem á þessum tíma naut mikilla
vinsælda samkvæmt könnunum á viðhorfí
fólks til einstakra stjómmálamanna, tók
minnihlutastjóm Alþýðuflokksins undir
forsæti Benedikts Gröndal ákvörðun um
að ijúfa þing og efna til nýrra kosninga
2. og 3. desember 1979. Stjómin var
mynduð 15. október og í ræðu á Alþingi
daginn eftir sagði Benedikt Gröndal:
„Þegar fyrrverandi hæstvirtur forsætis-
ráðherra baðst lausnar fyrir ráðuneyti sitt
hóf forseti íslands (þáv. forseti var dr.
Kristján Eldjám, innsk.) þegar könnun á
myndun nýrrar ríkisstjómar. Hann mun
hafa þreifað fyrir sér fyrst af öllu um
það, hvort kostur væri á að mynda nýja
meirihiutastjóm með venjulegum hætti,
en af viðræðum við formenn stjómmála-
flokkanna sannfærðist hann um að slíkir
kostir væru ekki fyrir hendi við núverandi
aðstæður.
Fyrst eftir það komu til tals líkur á
myndun stjómar einhvers eins flokks eða
utanþingsstjóm. Nú varð það ljóst að
bæði Alþýðuflokkur og Sjálfstæðisflokkur
töldu rétt og nauðsynlegt að efnt yrði til
kosninga á þessu ári. Þessir tveir flokkar
hafa meirihluta á þingi og var því sýnilega
meirihlutavilji fyrir kosningum í ár.“
í samræmi við þetta komu sjálfstæðis-
menn og alþýðuflokksmenn sér saman um
það sem Benedikt Gröndal kallaði
„skammtímastjóm“ Alþýðuflokksins, sem
átti að sitja fram að kosningum. Þær fóru
fram í byijun desember, myndun nýrrar
stjómar tók á hinn bóginn lengri tíma en
menn sáu fyrir og fékk sögulegan endi,
þegar Gunnar Thoroddsen, varaformaður
Sjálfstæðisflokksins, varð forsætisráð-
herra í febrúar 1980 í stjóm með Fram-
sóknarflokki og Alþýðubandalagi í
andstöðu við þingflokk, miðstjóm og
flokksráð Sjálfstæðisflokksins.
Eins og áður sagði var þá kosið í byijun
desember 1979. 28. janúar 1980 höfðu
formenn allra flokka reynt að mynda stjóm
að ósk forseta. Eftir viðræður við formenn
flokkanna fjögurra ákvað dr. Kristján Eld-
jám hinn 30. janúar að veita formönnunum
frest til 4. febrúar að mynda meirihluta-
stjóm. í því „tómarúmi" bárust fréttir af
tilraunum Gunnars Thoroddsen, 2. febrúar
tilkynntu formenn Framsóknarflokks og
Alþýðubandalags, að þingflokkar þeirra
hefðu ákveðið að taka upp formlegar við-
ræður við Gunnar Thoroddsen. 5. febrúar
fékk Gunnar umboð frá forseta og stjóm
hans tók við völdum 8. febrúar.
Óteljandi tilbrigði
Upprifjun á stjómmálasögu okkar sýnir,
að þar er að fínna svo mörg tilbrigði við
það meginstef í störfum stjómmálamanna
að koma saman ríkisstjóm, að fordæmi
eru fyrir öllu. Forseti hefur óbundnar hend-
ur í ákvörðunum sínum við stjórnarmynd-
un að öðru leyti en því, að meirihluti
þingmanna ræður því, hvaða stjóm situr.
Þessi meirihluti getur myndast á bak við
annan mann en þann, sem forseti hefur
falið að gera tilraun til að ná saman meiri-
hlutastjóm. Þingmenn geta raunar
myndað meirihluta um það eitt að ný ríkis-
stjóm ijúfí þing og efni til kosninga, eins
og áður er lýst. Sannfærist forseti um að
stjómmálamennimir geti ekki náð neinu
samkomulagi um meirihluta á þingi, hefur
hann vald til að skipa utanþingsstjóm, það
er stjóm sem er mynduð af öðrum en
stjómmálamönnum, sem kjömir hafa verið
til setu á Alþingi. Til að skýra eðli slíkrar
ríkisstjómar má vitna til ræðu, sem Sveinn
Bjömsson, fyrsti forseti lýðveldisins, flutti
við setningu Alþingis 14. nóvember 1949,
en þá hafði verið stjómarkreppa frá 2.
nóvember:
„Ég skil stjómarskrá vora svo, að er
mikið liggur við — og það liggur mikið
við nú — þá sé það bæði réttur og skylda
forseta að reyna að skipa ráðuneyti, innan
þings eða utan, þó að það hafí ekki fyrir-
fram tryggðan meirihluta þings, ef slíkur
stuðningur fæst ekki. Alþingi getur lýst
vantrausti á slíku ráðuneyti, en verður þá
um leið að sjá fyrir öðru ráðuneyti, sem
því líkar betur. Löggjöf um aðsteðjandi
vandamál og aðrar ráðstafanir þola ekki
þá bið, sem leiðir af því, að óeðlilega lengi
starfí ráðuneyti, sem fengið hefur lausn
vegna þess, að það telur sér ekki fært að
fara lengur með stjóm eða telur sig ekki
njóta lengur trausts meirihluta þings. Því
er ekki hægt fyrir Alþingi að ætla sér
óákveðinn frest í von um, að viðhorfíð
breytist."
I lok máls síns setti forseti þingmönnum
kosti með þessum orðum: „í samræmi við
það, sem ég hef sagt, tel ég rétt að skýra
hinu háa Alþingi frá því á þessum fyrsta
fundi þess, að ef svo skyldi fara, mót von
minni, að ekki hafí tekist að tryggja nýju
ráðuneyti nægan stuðning fyrir 30 þ.m.,
þó helst fyrr, mun ég líta svo á, að ekki
beri að fresta því lengur, að ég geri til-
raun til þess að skipa nýtt ráðuneyti, sem
Alþingi getur hafnað eða sætt sig við —
enda eru þá liðnar fjórar vikur frá því frá-
farandi ráðuneyti fékk lausn frá störfum
og frá því, er ég mæltist til þess við for-
menn þingflokkanna að hefja undirbúning
að stjómarmyndun — og meira en mánuð-
ur frá því kunn voru úrslit kosninganna,
en meira en tvær vikur frá því, að Alþingi
kom saman til funda."
Fyrst minnihlutastjórn
í dag, laugardaginn 30. maí, eru réttar
sex vikur liðnar frá þingkosningunum.
Sama óþols eftir nýrri stjóm gætir ekki
nú og fyrir tæpum fjörutíu árum á fyrstu
árum Iýðveldisins, að minnsta kosti er
ekki til þess vitað að forseti hafí sett for-
mönnum stjómmálaflokkanna nein
tímamörk. í nóvember 1949 tókst ekki að
Laugardagur 30. maí
mynda meirihlutastjórn innan þeirra
marka sem Sveinn Bjömsson setti. Til
þess að komast hjá skipun utanþings-
stjómar urðu þingmenn ásáttir um að
Ólafur Thors myndaði minnihlutastjórn
Sjálfstæðisflokksins 6. desember 1949. Á
þeim tíma var stjómmálamönnum utan-
þingsstjóm Bjöms Þórðarsonar í fersku
minni, en Sveinn Björnsson skipaði hana
1942, þegar hann var ríkisstjóri, og sat
hún fram yfír stofnun lýðveldis 1944. Sú
stjóm hafði aldrei stuðning Alþingis og
verður þess vegna ekki köliuð þingræðis-
stjóm. Um hana segir Bjami Benediktsson
meðal annars í ritgerð sinni, Þingræði á
Islandi:
„Þar sem Alþingi hafði í hendi sér að
mynda ríkisstjóm, hvenær sem var á þessu
tímabili, verður hins vegar ekki talið, að
þingræðið hafí beint verið brotið með
myndun hennar eða tilvist. Hitt er annað
mál, hvort þetta hafí verið hentasta ráðið
til að knýja þingið til að fullnægja skyldu
sinni um stjómarmyndun. Skal ég ekki
hér leggja dóm á það, en minni aðeins á
ummæli forsætisráðherra utanþingsstjóm-
arinnar, Bjöms Þórðarsonar, er hann lýsti
þingfundum frestað eftir lýðveldisstofnun-
ina 1944. Þá sagði hann „----ég er þess
ekki sérstaklega fylgjandi, að stjórn og
þing mæti aftur undir sömu kjörum og
áður. Ég vil óska þess, að Alþingi gæti
myndað sterka stjórn, ekki hégómatildurs-
stjóm, heldur stjóm, sem hefði vilja og
getu til þess að leysa vandamálin.““
Utanþingsstjórnin baðst lausnar 16.
september 1944 og mánuði síðar myndaði
Ólafur Thors nýsköpunarstjómina svoköll-
uðu með aðild Sjálfstæðisflokks, Alþýðu-
flokks og Sósíalistaflokks. Þegar Olafur
myndaði minnihlutastjómina 1949 við þær
aðstæður, sem áður er lýst, var það i
fyrsta sinn, sem sú leið var reynd í íslenskri
stjómmálasögu. Töldu þá sumir, að Fram-
sóknarflokkurinn ætti að mynda slíka
stjóm, því að hann hefði unnið mest á við
kosningamar 1949. En Sjálfstæðisflokkur-
inn var stærri og kvaddi forseti hann
fyrstan til. Framsóknarmenn fluttu van-
traust á minnihlutastjóm sjálfstæðis-
manna og fékk hún iausn 2. mars 1950.
Er enn reyndist erfítt um myndun meiri-
hlutastjómar, var forseti kominn á fremsta
hlunn með að láta mynda utanþingsstjóm,
en þá tókst að mynda stjóm undir forsæti
Steingríms Steinþórssonar úr Framsóknar-
flokki með Sjálfstæðisflokknum — var þó
Hermann Jónasson formaður Framsóknar-
flokksins á þessum tíma.
Frá því að Ólafur Thors myndaði minni-
hlutastjómina 1949 hefur Alþýðuflokkur-
inn tvisvar sinnum myndað slíka stjóm.
Eftir fall vinstri stjórnar Hermanns Jónas-
sonar í árslok 1958 myndaði Emil Jónsson
minnihlutastjórn, sem var aðdragandi
mesta stöðugleika í íslensku stjómmála-
lífí, 12 ára samstarfi Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks í svonefndri viðreisnarstjóm.
Áður er rakinn aðdragandi að myndun
minnihlutastjómar Benedikts Gröndal. Rit-
gerð sína um þingræði á íslandi samdi
Bjami Benediktsson 1956 en reynslan
hefur staðfest þessa niðurstöðu hans:
„Það er því ljóst, að eftir reynslu ár-
anna 1942-1944 ráðgerir forseti á ný
utanþingsstjóm þá fyrst, þegar reynt er,
að minnihlutastjóm fær ekki staðist og
stjómarmyndunarþófíð hafði raunverulega
varað marga mánuði."
Rétt aðferð?
Athyglisverð eru þau orð í ræðu Sveins
Bjömssonar frá 1949, að hann hafí mælst
til þess „við formenn þingflokkanna að
heQa undirbúning að stjórnarmyndun".
Fyrr í sömu ræðu skýrir hann frá því, að
hann hafí borið fram þá ósk við formenn
allra þingflokkanna fjögurra, að flýtt yrði
sem mest myndun nýs ráðuneytis, og voru
þeir þessu sammála „og tóku því vel að
hefja þá þegar þann undirbúning undir
stjómarmyndun sem kleift væri."
Af þessum orðum fyrsta forseta lýðveld-
isins verður það ráðið, að engum einum
stjómmálaforingja hafí verið „veitt um-
boð“ til stjómarmyndunar eins og nú er
farið að tíðka. Væri forvitnilegt að kanna
það til hlítar, hvenær horfið var að því
ráði við stjórnarmyndanir, að forseti felur
einhveijum einum stjómmálamanni að
leita fyrir sér um meirihlutasamstarf. í tíð
Sveins Bjömssonar hafa allir stjómmála-
foringjar í raun haft sama „rétt“ til að
kanna samstarf við aðra. Síðan var það
væntanlega ákvörðun þeirra, sem réð því,
hver gekk á fund forseta og tilkynnti hon-
um niðurstöðuna. A þeim árum, sem þessi
skipan var við lýði ríkti í sjálfti sér ekki
meiri festa í samvinnu einstakra flokka
en nú á tímum, stjómarskipti vom jafnvel
tíðari þá en nú. Spumingunni um hina
réttu aðferð í þessu efni er því alls ekki
unnt að svara. Það hlýtur að ráðast af
aðstæðum hveiju sinni, hvaða leið er far-
in. En sé svo komið, að stjómmálaforingjar
telja það nauðsynlegan virðingarvott við
sig og flokk sinn, að þeim sé veitt „um-
boð“ úr hendi forseta, er ástæða til að
huga að nýjum aðferðum. Hégómatildur
af því tagi er út í hött og gegn því þarf
að spoma.
Sögulegar tilvísanir við stjórnarmynd-
anir hafa lítið gildi nema til þess eins að
komast að raun um, hvort einhveijar venj-
ur hafí skapast á sviði stjómskipunarrétt-
ar, sem beri að virða. Stjómarskrá okkar
er gloppótt um mörg atriði. Á sviði íslensks
stjómskipunarréttar hafa venjur verið við-
urkenndar sem réttarheimildir, t.d. um að
dómstólar skeri úr því, hvort lög bijóti í
bága við stjómarskrána. Þá er sjálf þing-
ræðisreglan talin mynduð af venju. Og
með því að rannsaka venjur og fordæmi
hefur sú ályktun verið dregin, að starfs-
stjómir geti unnið flest verk önnur en
þau, sem beinlínis lúta að pólitískri stefnu-
mótun; þingræðisreglan setur því starfs-
stjómum valdmörkin.
Óvissa um framhaldið
Enn ríkir mikil óvissa um það, hvemig
stjóm verður mynduð til að fara með mál
þjóðar okkar næstu fjögur ár. Sumir em
að vísu þeirrar skoðunar, að enginn geti
barið saman stjóm, sem endist í fjögur
ár, þar sem þijá flokka hið fæsta þurfí í
slíka stjóm. Við athugun sést, að engin
þriggja flokka stjóm hefur setið út
kjörtímabilið síðan lýðveldi var stofnað:
nýsköpunarstjómin (Sjálfstæðisflokkur,
Alþýðuflokkur og Sósíalistaflokkur)
Mor(tunblaðið/Ól. K. M.
1944-1946; ríkisstjóm Stefáns Jóhanns
Stefánssonar (Stefanía) (Alþýðuflokkur,
Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur i
1947-1949; ríkisstjóm Hermanns Jónas-
sonar (Framsóknarflokkur, Alþýðuflokkur
og Alþýðubandalag) 1956-1958; fyrra
ráðuneyti Ólafs Jóhannessonar (Fram
sóknarflokkur, Alþýðubandalag, Samtök
fijálslyndra og vinstri manna) 1971-1974
seinna ráðuneyti Ólafs Jóhannessonar
(Framsóknarflokkur, Alþýðubandalag og
Álþýðuflokkur) 1978-1979; og ríkisstjóm
Gunnars Thoroddsen (fáeinir sjálfstæðis
menn, Alþýðubandalag og Alþýðuflokkur
1980-1983.
Að sjálfsögðu eru ekki til nein pólitísk
náttúrulögmál, sem útiloka, að þriggja
flokka ríkisstjómir geti setið hér í fjögur
ár. Mestu skiptir, að persónulegum ágrein
ingsefnum sé ýtt til hliðar, markmið séu
skýr og ýtt úr vör með því hugarfari að
ná settu marki, þrátt fyrir brotsjó og
bylji. Til að stöðugleiki skapist í ríkisstjóm
er nauðsynlegt að jafnvægi ríki almennt
í stjómmálalífínu. Þær aðstæður em ekki
fyrir hendi núna; kemur þar í senn til álita
skapgerð stjómmálamanna og sú vígstaða,
sem flokkamir hafa valið sér.
„Sögulegar tilvís-
anir við stjórnar-
myndanir hafa
lítið gildi nema til
þess eins að kom-
ast að raun um,
hvort einhverjar
venjur haf i skap-
ast á sviði stjórn-
skipunarréttar,
sem beri að virða.
Stjórnarskrá okk-
ar er gloppótt um
mörg atriði. A
sviði íslensks
stjórnskipunar-
réttar hafa venjur
verið viðurkennd-
ar sem réttar-
heimildir, t.d. um
að dómstólar
skeri úr því, hvort
lög bijóti í bága
við stjórnar-
skrána. Þá er
sjálf þingræðis-
reglan talin
mynduð af
venju.“