Morgunblaðið - 31.05.1987, Blaðsíða 30

30 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. MAÍ 1987
Vilhjálmur II keisari á flotaœfingu (teikning frá 1912: efldi þýzka flotann).
Hermenn írska fríríkisins f Dyflinni 1921: Borgarastríð.
lífi fyrir landráð eins og þeir höfðu
ástæðu til. Það voru írar, þótt hann
hefði gert málstað þeirra að sínum
og barizt fyrir hann af einlægni.
Ævisöguhöfundur Childers,
Andrew Boyle, kallaði hann „undar-
Iegt sambland af tækifærissinna og
manni með fullkomnunaráráttu“.
Kunnur írskur höfundur, William
Trevor, segir að hann hafí verið
„írskari en írar og enskari en Eng-
lendingar". Segja má að írar hafi
tekið hann í sátt þegar sonur hans
varð forseti. Nú muna fáir eftir
hlutverki hans í sögu írlands, en
hans er enn minnzt fyrir „Sand-
hólagátuna" sem þýzki mynda-
flokkurinn í sjónvarpinu er byggður
Keisarinn og
Játvarður VII
Bretakonungur:
kólnandi sambúð
vegna
flotakapphlaups.
„Sækeisarinn": innrásarótti.
Sandhólagátan
skipað á land í Lame í Úlster.
Irskir þjóðemissinnar svömðu
þessu með því að kaupa vopn í
Hamborg og Childers sótti þau í
Iystisnekkju sinni „Asgard" (Ás-
garður) í þýzkan dráttarbát undan
strönd Belgíu. „Asgard" sigldi inn
í höfnina við Howth (Höfða) norðan
við Dyflinni laust eftir hádegi 26.
júlí 1914 með 1.500 gamla Maus-
er-riffla og 45.000 skot.
Seinna kom í ljós að Childers
hafði siglt í gegnum allan brezka
flotann, sem lá úti fyrir Spithead.
Hermenn reyndu að leggja hald á
vopnin og þrír féllu og 38 særðust,
en rifflamir komust til skila og
voru seinna notaðir í páskaupp-
reisninni 1916.
Fyrri heimsstyijöldin hófst
nokkmm dögum síðar. Childers
gekk í sjóherinn, var skipaður sjó-
liðsforingi, gat sér frægðarorð í
árásinni á Cuxhaven á nýársdag
1915 og gerði skyldu sína og ríflega
það.
„Englendingurinn“
Þegar stríðinu lauk sneri Childers
sér aftur að írlandi. Hann gerði sér
aldrei í raun og vem grein fyrir því
að margir leiðtogar íra héldu að
hann léki tveimur skjöldum og
njósnaði fyrir Breta. Þeir töldu að
þegar bezt léti væri hann aðeins
enskur stuðningsmaður. Óvinir
hans kölluðu hann „Englending-
inn“, þótt það væri ósanngjamt,
þeirra á meðal Arthur Griffíth, einn
helzti leiðtogi írskra þjóðemissinna.
Hingað til hafði Childers beitt sér
fyrir því að írland yrði samveld-
isríki (eins og Kanada eða Ástralía),
en upp frá þessu taldi hann fullt
sjálfstæði það eina, sem nokkurt
vit væri í og varð eldheitur lýðveld-
issinni. Griffith og aðrir þeir sem
vildu reyna að semja við Breta sök-
uðu hann um að beijast gegn öllum
möguleikum á friðsamlegri lausn.
Childers var snjallasti áróðurs-
meistari írskra lýðveldissinna ogtók
við stjóm áróðursmála þjóðemis-
sinna í febrúar 1921. Hann átti
sæti í nefnd undir forsæti Eamon
de Valera, sem ræddi við Breta um
sumarið, og var ritari nefndar und-
ir forsæti Griffíths sem fór til
Lundúna í sama skyni. í viðræðun-
um virtist hann alls staðar sjá
gildmr, jafnvel þótt væri út í hött.
Staða Childers var vonlaus á
þessum viðkvæma tíma, þegar vinir
urðu að óvinum á svipstundu. Hon-
um var m.a. legið á hálsi fyrir að
hafa áhrif á de Valera, leiðtoga
samningsandstæðinga, sem stóð
með honum, og frænda sinn, Ro-
bert Barton, sem undirritaði
samningana við Breta, en snerist
síðan gegn þeim.
Þegar Childers talaði af tilfinn-
ingahita var hann talinn vera með
látalæti. Sérfræðiþekking hans á
hermálum var virt að vettugi og
hann var rægður og lítillækkaður.
Hann flæktist fyrir, t.d. með erfíð-
um spumingum um konur, sem
voru skotnar með köldu blóði, kenn-
ingum, rökvísi og votti af snilligáfu.
Áhrif hans meðal lýðveldissinna
vom ekki eins mikil og stuðnings-
menn samninga við Breta hugðu,
en þeir kveinkuðu sér undan háðs-
glósum hans. Svo rökfimur var
Childers að ritdeilumenn lýðveldis-
sinna hafa líkt eftir honum allt fram
á þennan dag.
Eftir undirritun samninganna um
stofnun írska fríríkisins gagnrýndi
Childers þá fyrstur manna í langri
ræðu, sem fór mjög fyrir bijóstið á
andstæðingum hans. Hörð afstaða
hans fékk mestan stuðning hjá ný-
endurreistri kvennahreyfíngu
Markievicz greifafrúar. Gámngam-
ir kölluðu stuðningsmenn de Valera
og aðra andstæðinga samninganna
„kvenna- og Childers-flokkinn".
Andstæðingar samninganna
neituðu að viðurkenna írska fríríkið
og mynduðu eigin ríkisstjóm undir
forystu de Valera. Borgarastríð tók
Tekinn af lífi
Erskine Childers var tekinn af
lífí í dmngalegu veðri 24. nóvember
1922. Hann krafðist þess að fá að
taka í hendumar á hermönnunum
úr aftökusveitinni. „Stígið eitt eða
tvö skref áfram, piltar," sagði hann.
„Það verður auðveldara þannig.
Hann gaf þeim sjálfur merki um
að skjóta og prestur, sem var við-
staddur aftökuna, sá tár á vöngum
hermannanna.
Winston Churchill, sem hafði
fengið óbeit á Childers vegna þess
að hann bar ábyrgð á morðum
stuðningsmanna írska fríríkisins,
fagnaði dauðadómnum yfír honum,
fullur hefnigimi, sem var honum
ekki eiginleg. Hann kallaði Childers
„þennan hrekkvísa, morðóða lið-
hlaupa og illkvittna hatursmann".
Daginn fyrir aftökuna skrifaði
Childers: „Mér fínnst það sem
Churchill sagði um „hatur“ mitt og
„illkvittni" ekki vera rétt: „Ég elska
England þegar ég dey og bið fyrir
því að afstaða þess til írlands megi
breytast algerlega og endanlega."
Seinna tók Churchill orð sín til baka
og kallaði Childers „hæfan og hug-
rakkan sómamann".
Uttt* MíMpr
Mr FRANK CU»ZON.
The Great Invaiion PUy,
AN ENGLISHMAN’S HOME
Póstkort með
auglýsingu um leikrit
du Mauriers: varað
við þýzkri innrás.
við. Stjómin í Dyflinni tók sér sér-
stök völd, m.a. til að leiða óvini sína
fyrir herrétt og lífláta þá, ef þeir
hefðu vopn eða skotfæri í fórum
sínum. Childers varð eitt fyrsta og
frægasta fómarlamb þessarar
stefnu og hann var dæmdur til
dauða, einn fyrsti maðurinn af 76
sem hlutu þau örlög þar til borgara-
stríðinu lauk 24. maí 1923.
Aftaka Childers olli mikilli
beiskju meðal félaga hans og það
dró ekki úr henni að þeir vissu
mætavel að „Englendingurinn"
hafði verið sérstakur óvinur Griff-
iths. Aftakan hefur verið kölluð einn
fáránlegasti atburðurinn í alda-
gamalli sögu flókinna samskipta
Englendinga og Ira. Það voru ekki
Englendingar, sem tóku hann af