Morgunblaðið - 11.06.1987, Síða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1987
15
Skagfirsk kvennasaga
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Aðalheiður B. Ormsdóttir:
VIÐ ÓSINN. 143 bls. Útg. Kvenfé-
lag Sauðárkróks. 1987.
Þetta er fyrst og fremst félags-
málasaga skagfírskra kvenna eða
eins og stendur á titilsíðu: Saga
kvennasamtakanna í Hegranesi,
Hins skagfirska kvenfélags og
Kvenfélags Sauðárkróks.
Skagfirskar konur urðu einna
fyrstar hérlendra kvenna til að
koma saman og ræða mál sín. Höf-
undur rekur frumkvæði þeirra til
frelsishreyfínga 19. aldar, svo og
til einstakra hugsjónamanna á fyrri
hluta þeirrar aldar. Aðalheiður
bendir á að Baldvin Einarsson hafí
verið Skagfirðingur, sömuleiðis
tveir Fjölnismanna. Hún telur að
áhrifín frá Baldvin hafí verið drýgri
hvað varðaði hagnýtu málefnin; al-
þýða manna hafí fremur þegið
hugmyndir frá honum. Þá minnir
Aðalheiður á norðurreið skagfirskra
bænda þegar þeir stefndu á fund
Gríms amtmanns á Möðruvöllum;
þótti hann ekki nógu þjóðhollur.
Varð það sögufrægur atburður og
kann að hafa orðið héraðsbúum
hvatning til að efla samtakamátt
sinn.
Aðalheiður telur árið 1869 tíma-
mótaár í sögu íslenskra kvenna
vegna þess að »hinn 7. júlí það ár
var boðað til sérstaks kvennafundar
í Ási í Hegranesi.«
Þótt margt hafí breyst og mikið
vatn hafí runnið til sjávar síðan
konumar komu þar saman telur
Aðalheiður að ýmislegt sé líkt með
þeirra fyrstu samtökum og kvenna-
hreyfíngum nútímans; t.d. hafí þær
lagt meiri áherslu á stefnumál ýmis
en lagaleg formsatriði og hvarvetna
hafí þá komið fram sjónarmið hinn-
ar hagsýnu húsmóður.
Áhersluatriði Hegraneskvenna
gefa glögga innsýn í líf og starf
og hugðarefni bændafólks á þeim
tímum. Athyglisvert er t.d. að þær
nefndu hreinlætið fyrst sem þær
töldu að »væri ábótavant hjá oss
í . . . baðstofu, búri, í eldhúsi, í
bæjardyrum og úti fyrir þeim og
kringum bæinn.« Hreinlæti er talið
fara eftir efnahag meðal annars.
Um það má raunar sannfærast ef
litið er til fátæku landanna. Svo er
sagt að hreinlæti hafi verið hér
harla áfátt á fyrri öld, vægast sagt.
Þar með er ekki sagt að einstakling-
ar hafí ekki kosið sér fegurra og
hreinna umhverfí, öðru nær. Að
Fyrirlestur um hag-
kvæma hönnun skipa
PRÓFESSOR C. Gallin frá tækni-
háskólanum i Delft i Hollandi
verður i heimsókn hér á landi
11.—14. þessa mánaðar.
Gallin mun halda fyrirlestur
um efnið „Hagkvæm hönnun
skipa“ i verkfræðideild Háskóla
íslands við Hjarðarhaga fimmtu-
daginn 11. þ.m. kl. 17.00.
Próf. Gallin mun ennfremur eiga
viðræður við fulltrúa iðnaðarráðu-
neytisins og íslensks skipaiðnaðar
um málefni skipaiðnaðarins meðan
hann dvelst hér á landi.
Próf. Gallin lauk doktorsprófí í
skipaverkfræði 1967. Hann er sér-
fræðingur í hönnun skipa með tilliti
til hagkvæmni og hefur verið ráðu-
nautur margra ríkisstjórna í Evrópu
og helstu vélaframleiðenda. Núna
er hann deildarforseti skipaverk-
fræðideildar tækniháskólans í
Delft.
Próf. Gallin er meðlimur í mörg-
um sérfræðinganefndum um þróun
skipasmíða. Meðal annars er hann
meðlimur þýskrar nefndar sem er
að vinna að þróunarverkefni sem
vestur—þýska ríkisstjómin og
skipaiðnaðurinn þar í landi kosta
sameiginlega og er sá kostnaður
áætlaður allt að 50 millj. marka.
Ennfremur er hann að setja á stofn
svipað verkefni í Danmörku í sam-
vinnu við dönsku ríkisstjómina.
Ifyrirlesturinn í dag er opinn öll-
um.
Eigum til allar tegundir af hinum þekktu
Fiskarsskærum
Stór sníöaskæri, heimilisskæri, hægri og
vinstri handa, eldhússkæri, takkaskæri og
saumaskæri, Fiskars-eldhúshnífar i miklu úr-
vali.
Einnig v-þýzk barnaskæri fyrir föndur og í
skólann. Naglaskæri og hárskæri.
POSTSENDUM
skagfírsku konumar skyldu setja
hreinlætið á oddinn sýnir ljósast að
þar var manndómsfólk að vakna til
vitundar um eiginn sóknarmátt til
bjartari framtíðar og betra lífs.
Næst ræddu þær um bágindin.
Seinni hluti 19. aldar mátti heita
samfelldur harðindakafli sem byij-
aði með foráttu stórhríð á útmánuð-
um 1859. Óhagstætt árferði hlaut
því að hafa hrif á alla landsmálaum-
ræðu það sem eftir var aldarinnar.
í þriðja lagi var svo rætt um að
»minnka óþarfakaup á þessu
sumri.« Að sjálfsögðu tengdist það
hinum fyrri markmiðum. Margri
húsfreyjunni hefur vafalaust runnið
til rifla hversu mikið af ráðstöfunar-
fé heimilanna fór til kaupa á tóbaki
og brennivíni en þess háttar mátti
fyrst og fremst færa í útgjaldadálk
karlmannanna. Væri mikið keypt
að þess háttar munaðarvöru varð
um leið að sp'ara eitthvað þarfara
. Og á tímum almennrar örbirgðar
var þörfín vissulega brýn. Konumar
vissu hvar skórinn kreppti.
Þá hafa skagfirskar konur í
gegnum tíðina beitt sér fyrir líknar-
og félagsmálum en svo mun vera
um nánast öll kvennasamtök. Þar
með talin fræðslumál sem voru of-
arlega á baugi áður en alþýðu-
fræðsla varð hér almenn og
skipuleg lögum samkvæmt.
En fleira var á dagskrá. Skömmu
fyrir aldamótin beittu konurnar sér
t.d. »fyrir þvi að láta ryðja veg frá
Sauðárkrók og suður á
grundir . . . til skemmtigöngu
fyrir Sauðárkróksbúa.« Þar er
hugsunarháttur þéttbýlisbúa tekinn
að skjóta upp kollinum. Fólk er
Aðalheiður B. Ormsdóttir
farið að eiga tómstundir og þá jafn-
framt að velta fyrir sér hvernig
skuli veija þeim. Einnig má segja
að þarna séu konumar teknar að
huga að skipulagsmálum í kaup-
staðnum verðandi.
Lög hinna fyrstu kvenfélaga era
að flestu leyti lík öðram félagslög-
um fyrr og síðar. Þó er þar hitt og
annað forvitnilegt, t.d. þetta: »Skylt
er að gæta þagnar um sér hvert
það mál, samtal, umræður eða at-
vik, sem fyrir kann að koma á fundi
hveijum. Bijóti einhver félagsmeð-
limur móti þessari skyldu, eður í
einu eða öðra sýnir lögum og fyrir-
skipunum félagsins óhlýðni eður
óvirðir félagið á nokkum hátt, varð-
ar það brottrekstri.*
Hér sýnist nokkuð hart að orði
kveðið. En einnig þetta má rekja
til ríkjandi aldaranda. Leynifélög
vora algeng á 19. öld. í sumum
löndum vora hvers kyns samtök lit-
in homauga af yfirvöldum og því
kosið að halda slíku sem mest
leyndu. En svo má segja að þetta
hafí líka verið hér lenska. Félag
skyldi byggjast á trúnaði. Höfundur
minnir meðal annars á leynd þá sem
bindindismenn kusu að hafa á
sínum samtökum. Upplýsinga-
skyldu var enginn farinn að nefna.
Líka getur hugsast að konunum
hafí þótt félagsskapur sinn mæta
takmörkuðum skilningi og því talið
vissara að vekja ekki á honum
óþarfa athygli.
Hér er að sjálfsögðu drepið á
fátt eitt af því sem rakið er í þess-
ari greinargóðu kvennasögu.
Nafnið, Við Ósinn, lýtur að því
meðal annars að hin fyrstu skagf-
irsku kvennasamtök urðu til beggja
vegna við Héraðsvatnaós. En höf-
undurinn tekur líka fram »að í
gömlu íslensku máli merkir orðið
ós upptök árinnar, gagnstætt
nútímaskilningi að átt sé við
mynni.«
Höfundur hefur samið verk sitt
af elju og nákvæmni, víða leitað
fanga eftir heimildum og unnið úr
þeim vel og skipulega. Álíti einhver
að konur séu fyrst þessi árin að
láta að sér kveða skyldi sá lesa
þessa ágætu bók Aðalheiðar B.
Ormsdóttur. Þetta er saga um
dugnað, bjartsýni og framfarahug
kvenna sem vora fátækar að fé,
flestar að minnsta kosti, en auðug-
ar að hugsjón og vildu láta gott áf
sér leiða.
Laugavegi 29,
sími 24320, 24321.