Morgunblaðið - 11.06.1987, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. JÚNÍ 1987
Heynes er fólginn í því að þeir snúa
röksemdafærslu Hayeks að því leyti
við, að hann segir ekki, að það séu
hinir vondu menn á æðstu valdastól-
um, sem valdi því að kerfíð fullnæg-
ir ekki þeim kröfum, sem
almenningur gerir til þess, heldur
er það kerfíð, sem krefst þess, ef
það á að vera starfhæft, að því sé
stjómað af mönnum sem hafa mjög
takmarkaða siðgæðisvitund til að
bera. Slíkir menn eru nauðsynlegir
til að stjóma í Gulag, Buchenwald,
Treblinka og öðrum slíkum stöðum.
En hvers vegna er þetta svo? Þeim,
sem nánar vilja kynna sér rök-
semdafærslu Hayeks, má vísa til
kafla í bók hans, sem ber yfirskrift-
ina: „Why the worst get to the top“.
Svo reynt sé í sem allra stytztu
máli að skýra röksemdafærslu hans
þá er hún sú, að þeir sem stjóma
Gosplan eða hvað nú áætlanagerðin
heitir, geta aðeins haft til að bera
lítið brot af þeirri þekkingu, sem
nauðsynleg er, til þess að samræma
hinar margvíslegu þarfir borgar-
anna og hina fjölbreyttu tækni, sem
völ er á, til þess að fullnægja þeim.
Afleiðingin verður hrópandi mis-
ræmi milli framleiðslu og þarfa,
þannig að það verða ekki þarfímar
eins og þær em í raun, heldur mat
valdhafanna á því hvaða þarfir fólk-
ið eigi að hafa, sem lagt verður til
gmndvallar ákvörðununum um það
hvað framleiða skuli og á hvaða
hátt. Beita verður þá þvingunum
til þess að halda óánægju fólksins
í skefjum, banna verður gagniýni
og hefta tjáningarfrelsi. Þannig
leiðir Gosplan til Gulag að dómi
Haykes. Þetta á þó fyrst og fremst
við í stóm þjóðfélagi þar sem þarf-
ir borgaranna og tækni er fjölþætt.
Ef samfélagið er hins vegar nógu
fámennt getur öðm máli gegnt. Ef
við hugsuðum okkur t.d. Grímsey
sem sjálfstætt hagkerfi myndi jafn-
vel Hayek fallast á það, að hin
skynsamlegasta skipan efnahags-
mála væri sú, að láta hreppsnefnd-
ina þar taka allar ákvarðanir um
framleiðslu, tekjuskiptingu og
neyzlu.
í ijölmennu þjóðfélagi með fjöl-
brejrtilegum þörfum og tækni em
markaðsviðskipti hins vegar eina
leiðin sem hægt er að fara til þess
að nýta þá þekkingu sem dreifð er
meðal hinna mörgu aðila sem hver
hefir sérþekkingu á sínu sviði, ann-
ars vegar hvað snertir smekk og
þarfir fólksins og og hins vegar þá
tækni, sem hagkvæmast er að nota
við framleiðsluna. Með því móti einu
er hægt að samræma framleiðslu
og þarfír.
Eru þær hættur sem
varað var við í Leiðinni
til ánauðar úr sögunni?
Þó að hér hafi verið komizt að
þeirri niðurstöðu að kjami þeirra
kenninga, sem settar vora fram í
Leiðinni til ánauðar séu enn óhagg-
aðar, þá er þeirri spumingu, sem
sett er fram í þessari millifyrirsögn,
enn ósvarað. í dag virðast vera
miklu minni líkur á því en var fyrir
40 ámm að miðstýrður áætlunarbú-
skapur að sovézkri fyrirmynd ryðji
sér til rúms á Vesturlöndum. Jafti-
vel í þeim löndum, sem lúta stjóm
kommúnista, virðist sú skipan mála
vera á undanhaldi. Er Kína senni-
lega bezta dæmið um það en einnig
má nefna Júgóslavíu og Ungveija-
land sem dæmi um lönd, sem tekið
hafa upp markaðsbúskap að nýju í
talsverðum mæli. Er athyglisvert
að Sovétríkin virðast hafa látið þá
þróun afskiptalausa í Ungveija-
landi, þar sem þeir þó geta ráðið
öllu því, sem þeir óska. En hefir
þróun efnahagsmála á Vesturlönd-
um þá ekki tekið á sig aðrar myndir,
sem stofnað gætu framföram, frelsi
og mannréttindum í vestrænu sam-
félagi í hættu? Þessi spuming er
meira og minna rædd í bók þeirra
sexmenninganna og þó að skoðanir
þeirra í því efni falli ekki alveg
saman, þá em þeir sammála um
það, að því fari fjarri að þessari
hættu hafi verið afstýrt.
Hayek og Keynes vom sammála
um það, þrátt fyrir ágreining um
margt annað, að hin þjóðfélagslega
þróun ákvarðaðist í miklu ríkara
mæli af þeirri hugmyndafræði, sem
ríkjandi væri á hveijum tíma frem-
ur en hagsmunum einstaklinga og
starfsstétta og baráttunni um þá.
Hér vom þeir á öndverðum meiði
við Karl Marx, sem hélt því fram,
að ríkjandi hugmyndafræði ákvarð-
aðist á því sem næst vélræna vísu
af þeim framleiðsluháttum og þeirri
stéttaskiptingu, sem ráðandi væm
í þjóðfélaginu á hveijum tíma. Til-
gangslaust væri að reyna að breyta
hugmjmdum fólksins að óbreyttu
því umhverfi sem ákvarðaði þessar
hugmjmdir. Flestir sexmenning-
anna virðast aðhyllast eins konar
millistig milli þessara andstæðu
skoðana.
Hannes gagmýnir þá afstöðu
Hayeks í Leiðinni til ánauðar að
leggja megináherzlu á hugmjmda-
fræðina og brejdingar, sem á henni
þurfi að verða, ef ekki eigi illa að
fara, en minni áherzlu á stofnanir
þjóðfélagsins og þróun þeirra. Hinn
stjómmálafræðingurinn, Norman
Bary, sem grein á I ritinu, tekur
þó hér enn dýpra í árinni. Flestir
ættu líka að vera sammála um það,
að erfitt getur verið að brejrta hug-
mjmdum fólks til samræmis við
kröfur tímans, ef til em voldugar
stofnanir í þjóðfélögum, sem telja
það hagsmunum sínum nauðsjmlegt
að halda vemadarvæng jrfir stað-
naðri og úreltri hugmyndafræði.
En hvaða stofnanir
er hér um að ræða?
í nútíma þjóðfélagi er ekki vafí
á því, að þar skipta mestu máli
samtök vinnumarkaðarins, bæði
launþega og vinnuveitenda, en auk
þeirra má nefna margs konar aðra
þrýstihópa, sem vinna í þágu
margvíslegra sérstakra málefna,
íþróttafélaga, góðgerðarfélaga,
samtök fólks sem haldið er ákveðn-
um sjúkdómum og ótal mörg önnur
samtök. Það er fjærri mér að for-
dæma starfsemi þessara samtaka.
Þau hafa flest átt hlut að þvi að
koma sínum góðu málum I kring
auk þess sem samstarf þeirra sem
eiga sameiginlega hagsmuni eða
hugðarefni getur haft tilgang í
sjálfu sér.
Hins vegar má ekki loka augun-
um fyrir þeim hættum, sem efna-
hagskerfinu stafar af heildaráhrif-
um af starfsemi allra þessara
þiýstihópa, þótt hver um sig vinni
að góðu málefni. Þiýstingur þeirra
á þau yfírvöld, sem opinbemm fjár-
málum og peningamálum þjóðar-
innar sijóma, getur grafið undan
heilbrigðri skipan þeirra mála og
valdið m.a. verðbólguöngþveiti, sem
stöðvar allar framfarir í þjóðfélag-
inu. Hætt er þá við að bæði á
svonefndum hægri og vinstri væng
stjómmálanna komi fram krafa um
það að einhveijum „sterkum"
manni verði nú falin stjómin og
þannig verði mdd braut beint til
alraaðis.
Vandamálið er það, hvemig setja
megi starfsemi þessara þiýstihópa,
hagsmunasamtaka sem annarra,
leikreglur, sem gefí þeim eftir sem
áður frelsi til þes að vinna að þeim
sérmálum, sem þau vom stofnuð
til að þjóna, en tryggi það hins
vegar að vald og ábyrgð á al-
mennri stjóm efnahagsmála sé
raunveralega í höndum þeirra, sem
þjóðin kýs til forystu í þeim málum.
I bók sinni Leiðinni til ánauðar
gerir Hayek lítil skil þeim vanda-
málum, sem hin miklu og vaxandi
áhrif þrýstihópanna hafa. í seinni
bókum sínum, einkum Constitution
of Liberty (1960) og þriggja binda
bók sinni Law, Liberty and Legi-
slation (1973-79), gerir hann hins
vegar tilögur um það hvers konar
löggjöf þurfi að setja til þess að
tryggja heilbrigt eftiahagslíf sem
skilyrði framfara og bættra
lífskjara almennings. Hér skulu þær
tillögur ekki ræddar né tekin til
þeirra afstaða, en ágreiningur ætti
hins vegar ekki að vera um það,
að þar er hrejrft mesta vandamáli,
sem við er að etja í nútíma vestræn-
um þjóðfélögum.
Höfundur er fyrrverandi prófeas-
or við viðskiptafrseðideild Háskóla
íslands. Hann var um langtárabil
alþingismaður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn í Reykjavík og einn helzti
talsmaður flokksins í efnahags-
málum svo og ráðunautur rikis-
stjómarinnar um áratugaskeið.
MALI0RKA
...M
- . - . -Hí
• '•**' éyjnt. :r»*- - - - -

Royal IVlagaluf
Gistislaður í sérflokki.
Ferðaskrilstofa, Hallveigarstíg t slmar 28388 og 28580
allt á grillið
HANGIKJÖT
Hangilæri m/beini ... kr. 420.- kg.
Hangilæri úrbeinað ... kr. 568.- kg.
Hangiframpartur m/beini ... kr. 321.- kg.
Hangiframpartur úrbeinaður.. ... kr. 487.-kg.
Hangikjöt í 1/1 og 1/2 skrokkum. kr. 360.- kg.
Soðin hangilæri ... kr. 720.- kg.
Svið, söguö/óhreinsuð . kr. 128.-kg.-
Svið, söguö/hreinsuð ... kr. 202.- kg.
FERSKT GRÆNMETI
Allar tegundir
Nýtt hrásalat - Nýtt kartöflusalat - Ný cockta- ilsósa - Tómatar - Agúrkur - Blaðsalat Paprika - Púrrur - Hvítlaukur o.fl.
Grillkol
Uppkveikilögur
Grillolía
Pappadiskar
Plasthnífapör
Marineraðar lærissneiðar
kr. 548.- kg.
Marineraðar kótilettur
kr. 401.- kg.
Marineraður framhryggur
kr. 491.- kg.
Marineruð lambarif
kr. 175.- kg.
Marineraðar grillsneiðar
kr. 225.- kg.
Marineraðir grillleggir
kr. 363.- kg.
Okkar vinsæla Ladó lamb
kr. 553.- kg.
UUFFENGT A GRILLIÐ
Ljúffengir svína- og nauta- grillpinnar.
Ný svínarif.. ..........kr. 267.- kg.
Nýsvínarifjasteik.......kr. 329.- kg.
Kryddaðar, svínahnakkasneiðar kr. 613.-kg.
NAUTASTEIKUR
Nautasteik.... ........kr. 378.- kg.
Nauta bógsteik.. ............kr. 378.- kg.
NautaT-bone.... .............kr. 513.-kg.
Nauta Sirlon.. kr. 513.-kg.
Enskt buff..............kr. 753.- kg.
Nauta piparsteik(filet).... .kr. 864,- kg.
Nautafilet... .........kr. 864.- kg.
Nautalundir... .......kr. 1.004.- kg.
Nauta Roast beef. ...........kr. 637.- kg.
KJOTMIÐSTOÐIN Sími 686511