Morgunblaðið - 18.07.1987, Síða 50

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. JÚLÍ 1987
50
Minning:
Þórður Jónsson,
á Hvallátrum
Fæddur 19. júní 1910
Dáinn 12. júlí 1987
Ég hef aldrei í nokkri nauð,
nauðstaddur beðið, utan Guð.
Guð hefur sjálfur gegnt mér þi
Guð veri mér nú líka hjá.
(Hallgr. Pét.)
Harðri og erfiðri baráttu er lok-
ið. Stundum kemur dauðinn eins
og líknargjafi og svo var í þetta
sinn. Mætur maður er genginn,
góður fulltrúi eldri kynslóðarinnar.
Sannur íslendingur.
Hjá okkur sem eftir stöndum,
hrannast minningamar upp. Hann
var „þéttur á velli og þéttur í lund,
þrautgóður á raunastund".
Með Þórði Jónssyni er genginn
merkur maður, mikill persónuleiki
með fjölhæfar gáfur til orðs og
æðis. Hann var jafn hagur, hvort
sem hann settist við skrifborð sitt
og reit grein eða fréttabréf fyrir
dagblað, skráði gamlan fróðleik,
eða gekk til smiðju sinnar og
smíðaði einhvem hlut. Hús byggði
hann af miklum hagleik og báta
smíðaði hann ef með þurfti fyrr á
ámm. Hann var dverghagur. En
þrátt fyrir alla sína meðfæddu góðu
hæfíleika var hann ekki maður þétt-
býlisins. Lífið haslaði honum völl á
vestasta skaga þessa lands. Á
Hvallátrum í Rauðasandshreppi ól
hann allan sinn aldur. Við sjálft
Látrabjarg.
Þórður Jónsson var fæddur á
Hvallátrum í Rauðasandshreppi í
V-Barðastrandarsýslu, 19. júní árið
1910. Foreldrar hans vom Gíslína
Gestsdóttir og maður hennar Jón
Magnússon, búendur á Látmm.
Systkinin vom fjögur, Jóna, Þórð-
ur, Gestur og Herdís. Þau em nú
öll dáin. Hann ólst upp við land-
búnað, sjósókn og bjargsig, eins og
þetta umhverfi krafðist, ef afkoman
átti að blessast, en Vestfirðingar
þekkja það enn í dag, að það þarf
að hafa nokkuð fyrir lífsbjörginni,
þótt á annan hátt sé nú, en fyrr á
ámm.
Látramenn vom engir veifískat-
ar. Þama dugðu engin vettlingatök,
ef lifa átti af. Nábýlið við ólgandi
úthafíð og Látraröst á aðra hönd
en sjálft Bjargið á hina, gerði hand-
tök þeirra föst og fumlaus, skapið
þjálfað af viðureign kletta og brims.
Eitt óþægilegt spor eða óhugsað
handtak skildi á milli lífs og dauða
í þessu umhverfí. Þetta vom að-
stæðumar sem mótuðu hugarfar
og viðmót þessara manna og lífssýn
þeirra. Ömggir, gætnir, ákveðnir.
Upp úr þessum jarðvegi var Þórður
sprottinn. Þama stóðu rætur hans
djúpt. Þannig var hann.
Árið 1933, á Þorláksmessu,
kvæntist Þórður unnustu sinni
Sigríði Ólafsdóttur Thoroddsen, þá
heimasætu í föðurhúsum i Vatnsdal
í sama hreppi. Þótt okkur sem und-
ir þetta ritum sé málið skylt, verður
að segjast, að þar fór öndvegiskona
að allri gerð. Þau hófu búskap sinn
fyrst í Vatnsdal og þar fæddust
þeim tveir synir, Haukur, f.. 1934
og Hrafnkell, f. 1935. Árið 1937
fluttust þau hjón að Hvallátmm,
þar sem Þórður tók við föðurleifð
sinni. Þar stóð heimili þeirra upp
frá því. Á Látmm fæddust þeim
tvær dætur, Ragna f. 1938. Hún
dó 1939, tæplega ársgömul, mikið
efnisbam og harmdauði foreldrum
sínum. 1941 fæddist svo Ragna
Gestný. Öll em bömin mannkosta-
fólk og nýtir þjóðfélagsþegnar. Þau
hafa öll eignast sín eigin heimili í
Reykjavík. Svo er samheldnin mikil
í ^ölskyldunni, að systkinin búa öll
f sama húsi að Dalalandi 16, Hauk-
ur er kvæntur Sigrúnu Huld
Jónsdóttur, Hrafnkell er kvæntur
Helgu Stefánsdóttur og Ragna er
gift Kristjáni Þorkelssyni.
Heimili Þórðar og Sigríðar varð
snemma mannmargt. Þar var ekk-
ert kynslóðabil. Þar bjuggu undir
einu þaki foreldrar Þórðar og systk-
ini hans Gestur og Herdís og svo
fjölskylda ungu hjónanna. Þórður
valdist fljótt til forystu í ýmsum
málum sveitar sinnar sem of langt
yrði hér upp að telja, en hrepp-
stjóri var hann í áratug og formaður
slysavamarfélagsins í hreppnum
ásamt mörgu fleira sem hann var
kallaður til. Þá gegndi hann veður-
þjónustu fyrir Veðurstofu íslands
um áraraðir. Mikið var leitað til
hans um ýmiss málefni, svo sem
skattaskýrslugerð o.fl. Hann var
hjálpsamur maður og greiðvikinn
og því oft gestkvæmt á heimilinu.
Ferðamönnum leiðbeindi hann ef
með þurfti, enda mjög umhverfís-
fróður maður, en á seinni ámm
hafa ferðir út á Látrabjarg aukist
vemlega með bættri vegagerð.
Þórður var fróður maður og vel
lesinn, enda skrifaði hann mikið.
Hann var m.a. fréttaritari Morgun-
blaðsins í áratugi. Þau hjónin vom
gestrisin vel og gott að sækja þau
heim. Hjónaband þeirra var far-
sælt. Sigríður andaðist 1981 og var
það Þórði mikið áfall, sem hann ef
til vill komst aldrei yfír.
Þórður varð þjóðkunnur maður
eftir þátttöku í hinu frækilega
björgunarafreki við Látrabjarg, þar
sem enski togarinn Dhon, strandaði
12. des. 1947. Þar var 12 mönnum
bjargað úr skipinu sem lá langt frá
landi í miklu hafróti, við hinar
hrikalegustu aðstæður er hugsast
getur. Björgunin tók á þriðja sólar-
hring. Að henni vann um 30 manna
hópur úr sveitinni og frá Patreks-
fírði. Flestir þessara manna störf-
uðu nálega í 56 klst. ósofnir, þar á
meðal Þórður.
Ári seinna, eða 3. des 1948
strandaði annar enskur togari,
Sargon, undir Hafnarmúla í Rauða-
sandshreppi. Sama björgunarsveit
undir stjóm Þórðar kom aftur á
vettvang. Björgunin tókst giftu-
samlega á þeim mönnum sem
lifandi vom í skipinu. Aftur komst
Þórður á allra varir. Hann var orð-
inn þjóðhetja og dáður og blessaður
af öllum, ásamt björgunarsveitinni.
Mönnunum sem að þessum björg-
unum störfuðu var síðar sýndur
margvíslegur sómi, bæði af Bretum
og hér heima. Einnig konum þeirra
sem tóku við hinum hröktu skip-
brotsmönnum og „önduðu í þá lífi“,
er komið var með þá til byggða og
hlúðu að þeim varfæmum höndum.
Þær áttu stóran hlut að máli, en
var minna getið, eins og oftast er
um verk kvenna.
Eftir að Þórður missti konu sína,
fór fljótlega að halla undan fæti
hjá honum. Búskap hélt hann þó
áfram um sinn en nú fóru veikindin
að gera vart við sig. Fyrir þremur
árum var ljóst að hann hafði tekið
banvænan sjúkdóm, þann sem
flesta í þjóðfélagi okkar leggur að
velli um þessar mundir. Glíman
varð löng og tvísýn oft og sjúkra-
húsvistin var ei lengur umflúin.
Milli stríða, dvaldist hann á heimili
eldri sonar síns, Hauks og konu
hans, Sigrúnar. Síðastliðið vor
auðnaðist honum þó að komast
vestur að Látrum, með aðstoð
Rögnu dóttur sinnar. Hann dvaldist
þar ásamt henni í tvær vikur á sínu
gamla heimili. Hann borðaði þar
egg úr Bjarginu og hafði á orði að
„þetta hefði hann þá átt eftir“. Það
var honum mikils virði að geta kvatt
allt og alla í fullri reisn á Látrum.
En þama þurru kraftar hans. Við
tók sjúkrahúsvist í Reykjavík.
Síðustu vikumar voru erfiðar. En
Þórður var karlmenni að eðlisfari
og kvartaði aldrei. Engum var ljós-
ara en honum, hvert stefndi. Hann
var búinn að sætta sig við það sem
koma skyldi.
í dag verður hann lagður til
hinstu hvíldar í kirkjugarðinum í
Breiðavík, við hlið konu sinnar og
litlu dóttur og jarðsunginn frá sinni
gömlu sóknarkirkju, Breiðavíkur-
kirkju. í Þessum garði hvíla einnig
foreldarar hans.
-Með hlýrri þökk og samúðar-
kveðjum til bama hans, tengda-
bama og bamabarna, kveðjum við
þórð Jónsson, mág okkar og svila,
eftir 53ja ára fjölskyldutengsl.
Ein er huggun ei fær grandað
ólgusjór, né fær á skeri
dauðans mann í dimmu strandað.
Drottinn sjálfur stýrir kneri. (Gr.Thoms.)
Magdal. Thoroddsen,
tengdasystinin frá Vatnsdal og
makar þeirra.
Kveðja firá Slysavarnafélagi
íslands
í dag er borinn til grafar í
Breiðuvík Þórður Jónsson, bóndi og
fyrrum hreppstjóri á Hvallátrum í
Rauðasandshreppi, en hann lést 12.
júlí sl., liðlega 77 ára að aldri.
Hafði hann átt við veikindi að stríða
og þurfti að mestu að dveljast í
Reykjavík síðustu misserin, þótt
hugur hans leitaði mjög vestur á
heimaslóðir. Hann fékk þó tækifæri
fyrr í sumar til að fara þangað til
stuttrar dvalar og leit hann þá
heimabyggð sína augum hinsta
sinn.
Með Þórði á Látmm er horfínn
af sjónarsviðinu merkur og svip-
mikill persónuleiki, sem ekki mun
gleymast þeim, er honum kynntust
og reyndar barst orðstír hans víða.
Innan Slysavamafélags Islands er
hans minnst sem góðs og trausts
félaga, sem bar hag og málefni
félagsins mjög fyrir bijósti, enda
var hann þar virkur liðsmaður um
langa hríð. Fyrir okkur var hann
ímynd hins sanna björgunarmanns.
Fas hans allt mótaðist af öryggi,
æðmleysi og karlmennsku og eng-
um duldist, að þar fór maður
einarður og áræðinn.
Þórður Jónsson var lengi formað-
ur slysavamadeildarinnar Bræðra-
bandsins í Rauðasandshreppi og
björgunarsveitar hennar. Sú björg-
unarsveit varð víðfræg fyrir tæpum
40 ámm, er hún, undir forystu
Þórðar, stóð að hinni frækilegu
björgun áhafnar breska togarans
Dhoon, sem strandaði undir Látra-
bjargi f óveðri 12. desember 1947.
Þar var unnið ótrúlegt afrek, sem
lengi mun minnst verða, og þar
áttu hlut að íbúar afskekkts byggð-
arlags á harðbýlli strönd. Má
hiklaust fullyrða, að reynsla þeirra
og þekking á aðstæðum hafí reynst
hér drýgst og tryggt hin farsælu
málalok. Er því óhætt að taka und-
ir með hinum merka rithöfundi,
Guðmundi G. Hagalín, sem eitt sinn
sagði í grein um Þórð Jónsson, „að
það afrek hefði engum verið fært
að vinna, ef íþrótt hinnar daglegu
lífsbaráttu hefði ekki þjálfað liðið —
+
Móðir okkar, tengdamóöir og amma,
ÁSTA JÓNSDÓTTIR,
lést 16. þessa mánaðar.
Anna S. Lúðvíksdóttir, Ólafur Tiyggvason,
Ingibjörg Lúðvíksdóttir, Gunnar Olafs,
Þorvaldur Lúðviksson, Ásdi's Ólafsdóttir
og barnabörn.
t
Faðir okkar,
SIGURBJÖRN INGVARSSON
frá Þóroddsstöðum í Grímsnesi,
verður jarðsunginn frá Bústaðakirkju í Reykjavík mánudaginn 20.
júlí. Athöfnin hefst kl. 13.30.
Katri'n, Ellert Birgir og Ingvar.
+
Sambýliskona mín,
HELGA GUÐLEIFSDÓTTIR,
frá Langstöðum f Flóa,
Hverfisgötu 48, Hafnarfirði,
verður jarðsungin frá Hafnarfjarðarkirkju mánudaginn 20. júlí kl. 15.00.
Fyrir hönd aðstandenda,
Jón Sveinsson.
+
Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og
jarðarför eiginmanns míns, föður, tengdafööur, afa og langafa,
JÓNS GUÐMUNDSSONAR,
frá Vésteinsholti.
Elfnborg Guðjónsdóttir,
Guðmundur Jónsson, Magnea Erna Auðunsdóttir,
Sigurlaug J. Jónsdóttir, Ólafur Guðmundsson,
Kristfn Jónsdóttir, Haukur Björnsson,
Kristbjörg Jónsdóttir, Hreiðar Hansson,
Vósteinn Jónsson, Þorbjörg Jónsdóttir,
Jón Friðrik Jónsson, Jenný Kjartansdóttir,
barnabörn og barnabarnabörn.
mætti ef til vill segja ættimar —
frá bamæsku". Uppbygging björg-
unarsveita SVFÍ um allt land er
einmitt við þetta miðuð, þ.e. að
tryggð sé þekking á aðstæðum og
staðháttum annars vegar og kunn-
átta til að fara með tæki og búnað
hins vegar. Þetta hefur reynst far-
sæl og giftudrjúg stefna, þegar á
reynir við erfíð skilyrði. Á þetta
lagði Þórður Jónsson mikla áherslu
þegar rætt var um björgunarmál.
Hið frækilega björgunarafrek
þótti miklum tíðindum sæta, ekki
einungis hér á landi, heldur og víða
um lönd. Þórður og félagar hans
vom sæmdir ýmsum heiðursmerkj-
um og orðum, bæði innlendum og
erlendum. Hafíst var handa um að
kvikmynda afrekið ári síðar og var
það hinn merki kvikmyndatöku-
maður, Óskar Gíslason, sem tók það
að sér og naut hann þar ekki síst
fulltingis Þórðar, þegar vestur var
komið. Á meðan á kvikmyndatökum
stóð vildi svo furðulega til, að ann-
ar breskurtogari, Sargon, strandaði •
undir Hafnarmúla við Orlygshöfn
og þangað var björgunarsveit
Bræðrabandsins kölluð undir stjóm
Þórðar. Gat Óskar tekið kvikmynd
af björgun skipbrotsmanna, sem fór
fram við hinar erfíðustu aðstæður.
Gaf þetta ótvírætt aukið gildi, enda
hafði hún á sér meiri raunveru-
leikablæ en ella hefði orðið. Þáttur
Þórðar í myndinni var óhjákvæmi-
lega stór og vakti hann athygli fyrir
örugga, en látlausa framkomu, sem
var bonum eðlileg. Myndin var sýnd
víða og hlaut mikið lof. Systurfélög
SVFÍ í mörgum löndum fengu hana
til sýningar og töldu feng að til að
vinna málefni sínu stuðning. Sér-
staklega sýndi vestur-þýska sjó-
björgunarfélagið myndinni mikinn
áhuga og lét gera sérstaka útgáfu
hennar, sem sýnd var víða í þýsku-
mælandi löndum. Urðu Þórður og
félagar hans þar vel þekktir og
þeir eru allmargir ferðalangamir,
sem fyrst kynntust íslandi við að
sjá Látrabjargsmyndina og áttu þá
ósk heitasta, er þeir komu hingað
til lands, að komst út á Látrabjarg
og hitta björgunarmennina, ekki
síst foringjann, Þórð. Hafði Þórður
ánægju af þessum heimsóknum
þótt þær hljóti að sjálfsögðu stund-
um að hafa tafíð hann frá bústörf-
um, en vfst er að hann og eiginkona
hans, Sigríður Ólafsdóttir Thor-
oddsen, er lést 1981, tóku á móti
mörgum gestinum og sýndu jafnan
mikla rausn og gestrisni.
Svo sem fyrr segir var Þórður
Jónsson um árabil forystumaður í
slysavarnadeildinni Bærðrabandinu
og einnig tók hann mikinn þátt í
félagsstarfí á vettvangi heildarsam-
takanna, SVFÍ. Þannig var hann
lengi í stjóm félagsins sem fulltrúi
Vestfírðinga, eða á árabilinu
1952—1976, og hann sat mörg
landsþing félagsins. Lagði hann
margt gott til mála á þessum vett-
vangi enda var hann vel að sér um
mörg mál og lét sig margt varða.
Ekki síst var hann áhugasamur um
öryggismál sjómanna enda hafði
hann lengi stundað sjómennsku á
yngri árum. Hann hugsaði og mikið
um öryggismál smábáta og bar oft
fram tillögur, er miðuðu að auknu
öryggi þeirra.
Hér á og geta þess, að á árinu
1956 tók Þórður sér ferð á hendur
til Svíþjóðar ásamt tveimur öðrum
til að sækja björgunarbát þann, er
Gísli J. Johnsen, stórkaupmaður,
gaf SVFÍ og ber nafn hans. Sigldu
þeir félagar bátnum heim og varð
það þeim eftirminnileg ferð, m.a.
sökum þess að þeir hrepptu hið
versta veður á hafinu milli Noregs
og Færeyja. Fyrir nokkrum árum
ritaði Þóður skemmtilega frásögn
af þessari siglingu, byggða á dag-
bókum hans, en Þórður var ritfær
vel. Frásögn þessi liggur fyrir í
handriti og verður vonandi prentuð.
Á kveðjustundu eru fluttar þakk-
ir og kveðjur slysavamafólks um
allt land, sem dáði og virti Þórð á
Látrum. Minning hans lifir og er
félögum hans hvatning til áfram-
haldandi starfs í þeim anda dreng-
lyndis og kjarks, sem einkenndi
hann. Við vottum bömum hans og
aðstandendum öllum innilega sam-
úð og biðjum þeim blessunar.
Haraldur Henrysson