Morgunblaðið - 24.07.1987, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. JÚLÍ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
MagnúsFinnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 50 kr. eintakiö.
Aðskilnaður lög-
reglu og dómsvalds
au merku tíðindi gerðust ný-
verið, að mannréttindanefnd
Evrópu ákvað að taka til munnlegs
málflutnings mál, sem dæmt hefur
verið af Hæstarétti íslands. Þetta
er í fyrsta sinn sem íslenskt dóms-
mál er tekið til munnlegs málflutn-
ings fyrir nefndinni.
Atburðimir, sem urðu kveikjan
að dómsmáli þessu, eru í sjálfu sér
heldur ómerkilegir; of hraður akstur
og brot á stöðvunarskyldu. Ástæða
málshöfðunarinnar fyrir mannrétt-
indanefndinni er hins vegar mun
stærra mál, en nefndinni er falið
það verk að úrskurða hvort það fái
staðist ákvæði mannréttindasátt-
málans, að lögregluvald og dóms-
vald sé í höndum sama aðila eins
og reyndin er í sýslumannaskipan
landsins.
Það hefur lengi verið þymir í
augum margra lögfræðinga, að
dómsvald í héraði og lögregluvald
sé á sömu hendi, enda er sú skipan
andstæð meginreglunni um þrí-
skiptingu ríkisvaldsins, svo og þeirri
meginreglu, sem tryggja á réttarör-
yggi almennings, að mál fari um
hendur sem flestra óháðra stiga
dómskerfísins.
Veijandi Jóns Kristinssonar,
Eiríkur Tómasson hæstaréttarlög-
maður, virðist vera einn þeirra
lögmanna, sem telja núverandi
skipan ónóga til þess að tryggja
réttaröryggi borgaranna og þvf vilj-
að láta reyna á hana fyrir mannrétt-
indanefnd Evrópu og eftir atvikum
fyrir mannréttindadómstólnum.
Það að málið skuli vera komið jafn
langt og raun ber vitni bendir til
virðingarverðrar málafylgju og von-
andi leiðir sú málafylgja til þess að
skilið verði á milli lögregluvalds og
dómsvalds í héraði.
Þau viðbrögð dómsmálaráðu-
neytisins við þessu máli að segja
að tekið hafí verið á máli Jóns Krist-
inssonar af sanngirni eru næsta
íhugunarverð, enda er það ekki
höfuðatriði. Málið snýr í raun ekki
að umræddri meðferð efnislega,
vegna þess að mannréttindanefndin
eða dómstóllinn hnekkja ekki dómi
Hæstaréttar. Spumingin snýst um
það hvort form meðferðarinnar í
málum sem þessum fái staðist
mannréttindasáttmála Evrópu. Hér
er því um prófmál að ræða en ekki
verið að veitast að viðkomandi
sýslumanni. Verði niðurstaðan sú
að þessi skipan fáist ekki staðist,
eru íslendingar skuldbundnir sam-
kvæmt mannréttindasáttmálanum
til þess að breyta löggjöf sinni í
samræmi við dóminn.
Hér er ekki efni né ástæða til
þess að draga í efa heilindi eða
samviskusemi sýslumanna eða bæj-
arfógeta landsins. Dómstólaskipun-
in eins og hún er í dag er hins vegar
óþarfa ögrun við hlutleysi þeirra
og samvisku. Það gefur auga leið,
að þegar bæjarfógeti stjómar rann-
sókn opinbers máls, sem yfírmaður
lögreglu, og dæmir í sama máli sem
dómari, að það býður upp á mis-
notkun valdsins, hvort sem hún á
sér stað eða ekki. Slík staða er
óþolandi fyrir réttaröryggi þess sem
dæmdur er, auk þess sem hún hlýt-
ur oft að vekja tortryggni í garð
dómarans; þess sem á að vera yfír
alla tortryggni hafínn. Hlýtur það
að teljast líklegt að tortryggnin sem
slík hafí leitt til fjölda kostnaðar-
samra áfrýjana til Hæstaréttar.
Ein helsta röksemdin, sem höfð
hefur verið frammi gegn aðskilnaði
lögreglu og dómsvalds í héraði úti
á landi, er sú að það hefði í för
með sér mikinn kostnaðarauka í
kjölfar mikillar fjölgunar dómara-
starfa úti á landi. Þetta þarf þó
alls ekki að verða raunin.
Hjá mörgum sýslumannsemb-
ættum landsins eru starfandi
sérstakir héraðsdómarar. Dómarar
þessir eru ekki undirmenn sýslu-
mannsins í eiginlegum skilningi,
heldur er samband þeirra svipað og
á milli borgardómara og yfírborgar-
dómara; það er að segja sýslumað-
urinn úthlutar málum til
dómaranna. Skipan sérstakra hér-
aðsdómara var spor í áttina að
aðskilnaði lögreglu og dómsvalds,
en eftir stendur að sýslumenn á
viðkomandi stöðum eru áfram dóm-
arar og yfírmenn lögreglunnar. Það
ættu að vera hæg heimatökin að
skilja störf þessara dómara frá
embættum sýslumanna og gera að
óháðum dómaraembættum. Því yrði
ekki um viðbót að ræða í viðkom-
andi sýslum, heldur tilfærslu.
Sú hugmynd hefur einnig komið
fram að halda sýslumannaskipan-
inni óbreyttri, að því er dómsvald
snertir, en koma á legg sérstökum
embættum lögreglustjóra t.d. í sýsl-
um eða landsfjórðungum. Þyrfti slík
breyting vart að kosta mikið og
væri í raun hægt að koma á með
tilfærslum innan lögreglu landsins.
Sérstakur kafli í þessu máli er
að íbúar höfuðborgarsvæðisins búa
við allt öðruvísi réttarfar en íbúar
landsbyggðarinnar. í Reykjavík er
annars vegar sérstakt embætti lög-
reglustjóra og hins vegar sérstakur
sakadómari. Það hlýtur að teljast
grundvallarregla að allir íbúar
landsins búi við sama réttarfar.
Sýslumannaskipanin var tekin
upp að danskri fyrirmynd, en í lok
fýrri heimsstyijaldarinnar var hún
afnumin þar, en ekki hér. Lögfræð-
ingar munu almennt vera á móti
þessu skipulagi og Dómarafélag
Islands hefur ítrekað undanfarinn
áratug sent dómsmálaráðuneytinu
beiðni um að sýslumannaskipanin
verði endurskoðuð.
Það gæti hugsanlega sett strik í
málið fyrir mannréttindanefndinni
að í stjórnarsáttmála ríkisstjómar-
innar er svohljóðandi ákvæði:
„Ríkisstjómin mun beita sér fyrir
heildarendurskoðun dómsmálaskip-
unar, er feli í sér aðskilnað dóm-
starfa og stjómsýslustarfa.
Morgunblaðið/Kr. Ben.
Séð yfir móana þar sem eldiskerum Lindarlax hf. verður komið fyrir með haustinu. Niður við strönd-
ina eru borunarframkvæmdir í fullum gangi. Kúagerði og Hvassahraun í baksýn.
Lindarlax h£:
Borað eftir volgu sjóvatni
í landi Stóru-Vatnsleysu
Grindavík.
JARÐBORANIR hf. eru að bora
með jarðbornum Narfa 450
metra djúpa holu fyrir Lindarlax
hf. í landi Stóru-Vatnleysu
skammt frá Kúagerði á Vatn-
leysuströnd. Vonast eigendur
eftir að fá upp 10 gráðu heitt
sjóvatn sem er kjörhiti í laxeldi.
Að sögn Sæmundar Þórðarsonar
á Stóru-Vatnsleysu, eins af eigend-
um Lindarlax hf., hafa staðið yfir
rannsóknir á svæðinu undanfarin
tvö ár og sýna niðurstöður að hér
er ákjósanlegur staður fyrir strand-
eldi með hafbeitarmöguleikum eins
og fyrirhugað er í stöðinni.
Borunarframkvæmdimar sem nú
em nýhafnar em í framhaldi af til-
raunaborholu sem var bomð fyrr í
sumar niður á 150 metra dýpi.
Sæmundur sagði að hún gæfí fyrir-
heit um 10 gráðu heitt sjóvatn og
hefði það ýtt undir forráðamenn
fyrirtækisins að hefja framkvæmdir
þó samningum við norsku sam-
starfsaðilana væri ekki endanlega
lokið- Kr.Ben.
SAS-vélin utan flugbrautar í Bangkok
S AS-vél hlekkt-
ist á í Bangkok
Islendingnr innanborðs
Flugvél frá skandinavíska flug-
félaginu, SAS, rann út af flug-
braut á Bangkok-flugvelli í
Thailandi í gær, er hún var að
hefja sig til flugs. Um borð í
vélinni var Elías Sveinsson, 21
árs starfsmaður Eimskips, en
hann var í skemmtiferð í Thai-
landi. Honum varð ekki meint
af slysinu frekar en öðrum far-
þegum, sem voru um 150 talsins.
Faðir Elíasar, Sveinn Elíasson,
sagði í samtali við Morgunblaðið í
gær að Elías hefði haft símasam-
band við Qölskyldu sína klukkan
flögur í nótt, en þá var klukkan
ellefu að morgni í Bangkok. Vom
þá um tólf tímar liðnir frá óhapp-
inu.
Elías sagði að óhappið hefði orð-
ið skyndilega, flugvélin hefði
stungist á nefíð, er hjólabúnaðurinn
gaf sig og vélin hefði svo mnnið
út af brautinni. Farþegunum hefði
í skyndi verið smalað út um neyðar-
útganga, og það hefði gengið fljótt
fyrir sig að tæma véiina. Að sögn
Elíasar var eitthvað um smávægileg
meiðsl, einkum hjá eldra fólki, en
Elías J. Sveinsson
enginn slasaðist alvarlega.
Farþegamir vora í góðu yfirlæti
á hóteli í Bangkok.