Morgunblaðið - 01.08.1987, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 50 kr. eintakiö.
Fjölmiðlar
og friðhelgi
Irefsilögum eru ákvæði um
meiðyrði, þar á meðal er snúa
helst að fjölmiðlum. í 241. gr.
segir: „í meiðyrðamáli má dæma
óviðurkvæmileg ummæli ómerk,
ef sá krefst þess, sem misgert
var við. Dæma má þann, sem
sekur reynist um ærumeiðandi
aðdróttun, til þess að greiða
þeim, sem misgert var við, ef
hann krefst þess, hæfilega fjár-
hæð til þess að standa kostnað
af birtingu dóms, atriðisorða
hans eða forsendna jafnframt,
eftir því sem ástæða þykir til í
opinberu blaði eða riti, einu eða
fleirum.“ Það eru ekki einungis
fréttamenn sem eiga að gæta
sín samkvæmt lögunum heldur
einnig og ekki síður þeir opin-
berir starfsmenn sem falið er
meðferð trúnaðarmála sam-
bandi við sakamál o.fl. í 229.
gr. refsilaga segir: „Hver, sem
skýrir opinberlega frá einkamál-
efnum annars manns, án þess
að nægar ástæður séu fyrir
hendi, er réttlæti verknaðinn,
skai sæta sektum eða varðhaldi
allt að 1 ári.“ Og í 230. gr. seg-
ir: „Ef maður, sem hefur eða
haft hefur með höndum starf,
sem opinbera skipun, leyfi eða
viðurkenningu þarf til að rækja,
segir frá einhveijum einkamál-
efnum, sem leynt eiga að fara
og hann hefur fengið vitneskju
um í starfi sínu, þá varðar það
sektum eða varðhaldi. Sömu
refsingu varðar einnig samskon-
ar verknaður þeirra manna, sem
aðstoðað hafa ofangreinda
menn í starfí þeirra.“
Borgardómur Reykjavíkur
hefur kveðið upp þann úrskurð
að ummæli í forsíðufrétt Þjóð-
viljans í janúar 1986 um
Guðmund G. Þórarinsson, nú-
verandi alþingismann, séu ósönn
og rakalaus. Hefur ritstjórum
blaðsins á þessum tíma, Áma
Bergmann og Össuri Skarphéð-
inssyni, verið gert skylt að
greiða stefnanda, Guðmundi G.
Þórarinssyni, 100 þúsund kr. í
skaðabætur, 25 þúsund kr. sekt
hvor um sig. 50 þúsund kr. til
að kosta birtingu dómsins og
75 þúsund kr. í málskostnað eða
samtals 275 þúsund kr. Einnig
er ritstjórunum gert skylt að
birta dómsforsendur og dómsorð
óstytt og á áberandi stað á for-
síðu Þjóðviljans. Er hér líklega
um að ræða einhvem þyngsta
dóm sinnar tegundar hér á landi
og sérstaka athygli vekja fyrir-
mæli dómsins um birtingu
úrskurðarins á forsíðu blaðsins.
Þegar hefur komið fram af
hálfu annars ritstjóra Þjóðvilj-
ans, Össurar Skarphéðinssonar,
að málinu verður áfrýjað til
Hæstaréttar. Allar umræður um
úrskurð Borgardóms hljóta að
taka mið af því að endanlegur
dómur er ekki fallinn. Úrskurð-
urinn gefur þó fullt tilefni til að
íhuga nokkur atriði er mál af
þessu tagi varða.
Það er almennt viðurkennt
að úölmiðlar hér á landi hafa
að undanförnu orðið ágengnari
í umfjöllun um menn og málefni
en áður, a.m.k. hvað snertir
einkamál manna. Nú er hiklaust
fjallað um atriði sem fyrir fáum
ámm hefði jafnvel þótt óviðeig-
andi að nefna, auk þess sem
fólk virðist stundum kunna því
vel að einkamál þess séu borin
á torg, og þá ekki síst stjórn-
málamenn sem gefa dómgreind-
arlitlum fjölmiðlumm einatt
undir fótinn í heldur vafasömu
og óviðfelldnu auglýsingaskyni.
Efnistök fjölmiðlanna em líka
óvægnari en verið hefur nokkur
undanfarin ár og er það miður,
en sú var tíðin að ofstækisfull
og óvægin pólitík úöluiiðlanna
gerði þetta litla þjóðfélag okkar
að friðlausu víti, ekki síst á
fjórða áratugnum.
Ýmsir þættir í hinni opinskáu
fjölmiðlun em vafalaust óhjá-
kvæmilegir í nútímaþjóðfélagi.
Sumir em þess eðlis að beinlínis
er um framfaraspor að ræða.
Það virðist hins vegar vera mjög
útbreidd skoðun meðal almenn-
ings að fjölmiðlunum hætti
stundum til að ganga of langt
í fréttaflutningi og annarri um-
fjöllun. Þeir sýni einstaklingum
ekki nægilega tillitssemi og virði
ekki sem skyldi friðhelgi einka-
lífsins. Þá séu þeir stundum
ótæpilega fullyrðingasamir og
fljótir á sér. Þá er oft siglt und-
ir vafasömu flaggi „rannsóknar-
blaðamennsku" sem getur verið
dulbúin hnýsni í viðkvæm einka-
mál, jafnvel rétt eins og fjölmiðl-
ar eigi að gegna híutverki
réttvísinnar í landinu eins og
hún sé ekki nægilegt aðhald í
sjálfri sér. Þannig geta fjölmiðl-
ar stundum þóst gegna hlutverki
ákæm- og dómsvalds í einu.
Hlutverk fjölmiðla er fyrst og
síðast upplýsingamiðlun og að-
hald, ef svo ber undir. En þeir
eiga hvorki að vera ákærandi
né dómsvald.
Nafnbirtingar á að stunda við
játningu, t.a.m. í morðmálum,
og við dóm, enda hafa þá þeir
aðilar kveðið upp úrskurð sem
hafa það hlutverk með höndum.
Annars em nafnbirtingar ávallt
viðkvæmt mál, ekki síst fyrir
heiðarlega fréttamenn. Þær em
dómur í sjálfu sér. En hjá þeim
verður oft ekki komist, jafnvel
þótt dómur liggi ekki fyrir. Þá
reynir á heiðarleika og réttlætis-
kennd ritstjóra. Ölvun við akstur
er vítavert afbrot, ekki síst ef
það hefur slys í för með sér.
En nafnbirting þeirra sem tekn-
ir em ölvaðir við stýri getur
hefnt sín, t.a.m. ef viðkomandi
er svo sýknaður af ákæm þess
efnis. Einnig telja margir að
nefna eigi nöfn kynferðisaf-
brotamanna, ekki síst ef böm
em fómarlömbin, og mætti vel
íhuga það. En þó er ömggast
að bíða dóms svo að saklaust
fólk verði ekki dæmt að ósekju
í fjölmiðlunum. En allt em þetta
erfið mál og viðkvæm. Afstaða
Ú’ölmiðla til þess hvemig með-
höndla á viðkvæm efni og
álitamál er harla misjöfn. Og
fráleitt er að setja alla fjölmiðla,
blöð, tímafit, útvarp og sjón-
varp, undir sama hatt, en að
sjálfsögðu er þó enginn óskeik-
ull.
Sú ályktun er ótæk að sam-
keppni fjölmiðla sem slík þurfi
að vera af hinu illa, enda er
vönduð blaðamennska, siðuð
fjölmiðlun, vissulega víða stun-
duð og allar alhæfingar út frá
einstökum dæmum varhuga-
verðar. Ekki viljum við hverfa
til þess ástands þar sem engin
samkeppni er milli fjölmiðla og
fulltrúar ríkisins skoða efnið
áður en það er birt almenningi.
Prentfrelsi er einn af homstein-
um í stjórnarskrá okkar og
hömlur á því em ekki góðs viti.
Hér á landi hefur líklega ver-
ið álitið að aðhald almennings
nægði fjölmiðlunum. Þeir
myndu ekki birta efni sem stork-
aði sómatilfinningu og siðferðis-
kennd fólks, þar sem þeir myndu
þá tapa grundvelli sínum, sem
er áhugi lesenda, áhorfenda og
hlustenda. Þegar út af því hefur
bmgðið hafa þau mál yfirleitt
verið afgreidd með sáttum milli
einstaklinga og fjölmiðla eða
úrskurði siðanefndar Blaða-
mannafélagsins, hafí málin verið
kærð eða gerð rekistefna út af
þeim á annað borð. Ekki em
allir sem hafa aðstöðu eða upp-
burð í sér til að mæta yfirgangi
fjölmiðla og skiljanlegt er að
mönnum geti fallist hendur
gagnvart þeim.
Kvartanir um tillitsleysi ijöl-
miðla hafa hins vegar ágerst
mjög upp á síðkastið og málum
sem fara fyrir siðanefnd Blaða-
mannafélagsins fjölgað vem-
lega. Úrskurðir siðanefndar em
að jafnaði aðeins birtir í frétta-
bréfi Blaðamannafélagsins, en
margir telja að það séu ónógar
bætur fyrir óvandaðan og ámæl-
isverðan fréttaflutning. Guð-
mundur G. Þórarinsson stefndi
Þjóðviljanum eftir að siðanefnd-
in hafði úrskurðað honum í vil,
þ.e. að fréttaflutningur Þjóðvilj-
ans væri mjög ámælisverður.
Ef til vill er sá tími að renna
upp að menn leiti beint til dóm-
stóla þegar þeir telja fjölmiðla
meiða æm sína eða valda sér
tjóni á annan hátt. Verði úr-
skurður Hæstaréttar svipaður
úrskurði Borgardóms er ekki
ólíklegt að sú verði þróunin.
Traust manna á þessa leið til
að fá uppreisn æm aukist. Reyn-
ist þetta rétt em viss þáttaskil
að verða í sögu fjölmiðlunar á
íslandi. Fjölmiðlamenn hljóta að
fallast á að það aðhald sem slík
skipan skapar er nauðsynleg og
réttmæt. Frelsi fjölmiðlanna er
að sönnu hið mikilvægasta mál,
en hið sama má líka segja um
æm manna og óflekkað mann-
orð og rétt fólks gagnvart
ónærgætnum, dómhörðum og
fljótfæmm fréttamönnum. Þá
mættu sektir fyrir meiðyrði
hækka því þær em eina að-
haldið sem margir skilja.
Safari-fei
Italaum fc
ítalimir 170, sem ferðast
um landið á Fiat Panda
4x4-bílum, höfðu næturgist-
ingu á tjaldstæðinu hjá
Laugum í Sælingsdal í nótt.
Þaðan fóru þeir upp úr kl. 8
í morgun og héldu vestur á
firði og þræddu norður-
strönd Breiðafjarðar. Ferðin
varð þeim nokkuð tafsöm,
þar sem margt bar fyrir
augu á leiðinni. M.a. vakti
það mikla athygli þeirra, að
sjá seli í flæðarmálinu í
Kollafirði og vörðu þeir
flestir rniklum tíma í að
skoða þá og taka myndir.
Lengst stoppuðu þeir þó við
Dynjandafossana og gengu
margir þeirra allt upp undir
Fjallfossinn.
Þeim, sem blaðamaður hafði tal
af, þótti leiðin að fossunum (frá
næturstað) löng og þreytandi, en
eftir að hafa séð fossana, sögðu
þeir erfiðið hafa verið fyllilega þess
virði og dáðust að fegurð þeirra.
Til Isafjarðar kom hópurinn um
kvöldmatarleytið og á náttstað við
íþróttavöllinn. Fréttir um utan-
vegaakstur og náttúruspjöll hafa
snert taugar Italanna og leggja
þeir mikla áherslu á, að ganga vel
um og fararstjórar þeirra eru sýni-
lega á varðbergi gagnvart öllum
hugsanlegum víxlsporum í þá veru.
Það sást berlega á leiðinni vestur,
að þetta fólk hefur ekki torfæru-
leiki í huga, því að hvarvetna sem
það stansaði til að skoða einhver
náttúrufyrirbæri, lagði það bílunum
á vegarbrún eða á sérstökum bfla-
stæðum, þar sem þau 'voru til
staðar, og gekk síðan á vettvang.
Þar sem hópurinn er ærið mislit-
ur og á öllum aldri, leitaði blaða-
maður upplýsinga um fólkið og
hvað hefði dregið það til þessarar
íslandsferðar. Fylgja hér með viðtöl
við nokkra þátttakendur og síðar
inunum við ræða við fleiri.
„Hefur lengi langað
til íslands“
Þeir Sergio Garretti og Eduardo
Strattabosco eru í samfloti ásamt
frú Garretti. Eduardo rekur auglýs-
ingastofu í Mflanó og í þessari ferð
tekur hann myndir fyrir tímaritið
Weekend, sem gefið er út á Ítalíu
og fjallar um ferðamál. Sergio rek-
ur hins vegar fyrirtæki í Mexíkó,
þar sem framleidd eru og seld tísku-
föt. Hann kom gagngert frá Mexíkó
ásamt konu sinni til þess að fara
með Eduardo í þessa ferð.
„ísland er svo ólíkt Ítalíu og öðr-
um suðrænum Iöndum, mig hefur
lengi langað til að kynnast því og
núna lét ég verða af því þegar þetta
tækifæri bauðst. Mér þykir mest
varið í, að skoða ókunnar slóðir og
sækist eftir því, forðast ferða-