Morgunblaðið - 01.08.1987, Blaðsíða 48

48
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. ÁGÚST 1987
Slökkvislöngur
fyrirliggjandi
FUJICOLOR
SUPERHR
langbesta filman S
ogábestaverdinu
Okkar takmark:
betri mytidirjyrinninnipening!
Austurstræti 6 sími 611788 og Skipholti 31 sími 25177
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir MAGNÚS SIGURÐSSON
Júgóslavía:
Erfingjar Titos standa
frammi fyrri gjaldþroti
VERÐBÓLGAN í Júgóslavíu er nú yfir 100%, sú mesta í
allri Evrópu. Verkföll hafa verið þar tíð í vor og haft lam-
andi áhrif á atvinnulífið. Vegna versnandi efnahagsástands
hafa deilurnar innanlands milli einstakra sjálfstjórnarlýð-
velda og héraða magnazt enn. Það gleymist stundum, að
í Júgóslavíu býr ekki ein þjóð, heldur margar þjóðir, sem
eiga sér að ýmsu leyti mismunandi sögu og hefð að baki.
Nú kenna þœr hver annarri um, hvernig komið er.
Efnahagsástandið í Júgó-
slavíu hefur farið versnandi
ár frá ári. Nú er það orðið svo
slæmt, að horfur eru á því í
haust, að landið geti ekki staðið
í skilum með greiðslu afborgana
og vaxta af erlendum lánum. Því
má reikna með, að rétt eins og
Pólverjar og Rúmeníumenn á
undan þeim, sjái Júgóslavar ekki
aðra leið færa en að biðja lánar-
drottna sína um greiðslufrest um
óákveðinn tíma. Slíkt kann að
hafa ófyrirsjáanlegar afleiðingar
í för með sér, bæði heima fyrir
og erlendis.
Efnahagsörðugleikamir eiga
sér langan aðdraganda og eru
að mestu leyti heimatilbúnir.
Júgóslavía var þegar tekin að
safna skuldum á valdatíma Titos.
Sem leiðtogi naut hann samt
slíkrar virðingar bæði á alþjóða-
vettvangi sem heima fyrir, að
efnahagsmálin hurfu í skuggann.
Engu að síður voru erfíðleikamir
teknir að hrannast upp strax á
valdaskeiði hans.
Eftir lát Titos 1980 leið ekki
á löngu, áður en ljómi sá, sem
hann hafði ljáð Júgóslavíu, var
horfínn. Nú kom i ljós, að sú
valdsstjóm verkamanna, sem eitt
sinn hafði verið talinn kjami
kommúnistísks lýðræðis, varð
ekki til annars en að lama rekst-
ur atvinnufyrirtækjanna.
Geysileg- yfirfjárfest-
ing
Sambandsstjómarskráin 1974
varð enn til að auka á vandann.
Með henni fengu einstök sjálf-
stjómarlýðveldi og héruð mikið
sjálfstæði gagnvart alríkis-
stjóminni í Belgrad. Þetta varð
til þess að öll viðleitni hennar til
bóta strandaði á kröfum þeirra
um að fá að stjóma efnahagsmál-
um sínum sjálf. í kjölfarið fylgdi
geysileg yfírfjárfesting. „Hvert
þorp vill fá sína stálverksmiðju,"
á Edvard Kardelj, einn nánasti
samheiji Titos að hafa sagt.
í stað þess að leysa vandamál-
in var þeim frestað æ ofan í æ.
Þegar Branko Mikulic varð for-
sætisáðherra landsins í fyrra,
átti aftur á móti að taka efna-
hagsmálin föstum tökum. í
stjómartíð hans hafa verið sett
ein 100 lög varðandi efnahags-
mál og gert er ráð fyrir 23 til
viðbótar fyrir áramót. En þrátt
fyrir mikla viðleitni virðist árang-
urinn ekki mikill.
Hjálparleysi stjómarinnar hef-
ur hvað eftir annað komið fram
í áformum, sem ýmist hafa verið
kunngerð eða afturkölluð á
furðulegan hátt. í fyrra voru t.
d. verðlagshömlur á neyzluvörum
afnumdar að kröfu Alþjóða gjald-
eyrissjóðsins - en síðan innleiddar
á ný í flýti, er verð á þeim tók
að hækka upp úr öllu valdi. Engu
að sður er verðbólgan í landinu
nú komin upp í 106%.
í vor ákvað stjómin að frysta
allar launahækkanir. Eftirleiðis
áttu laun ekki að hækka nema
hagur fyrirtælqanna leyfði. Af-
leiðingin varð víðtæk verkföll
með miklu framleiðslutapi. Enn
á ný varð Mikulic að láta undan.
Þess er varla að vænta, að á
annan veg fari með lög þau, sem
sett hafa verið um lokun óarð-
bærra fyrirtækja. Lokun þeirra
er forsenda fyrir raunvemlegum
efnahagsumbótum í landinu, en
stríðir hins vegar gegn kenni-
setningum kommúnismans.
Sérfræðingar hafa komizt að
þeirri niðurstöðu, að þessi lög
muni ná til 7000 tapfyrirtækja,
sem kosti ríkið yfír 40 milljarða
ísl. kr. á ári. Yrði öllum þessum
verksmiðjum hins vegar lokað,
þá myndi það leiða til þess, að
flórði hver verkamaður í Júgó-
slavíu missti atvinnuna. Fjöldi
atvinnuleysingja, sem nú er um
1,3 millj. manns, ætti þá eftir
að tvöfaldast.
u
• •
Orvæntingarfull ósk-
hyggja
Erlendar skuldir Júgóslava
nema nú 20 milljörðum dollara
og af þeim gjaldfalla um 4 millj-
arðar á þesssu ári. Stjómvöld
vonast til þess að geta greitt
þetta með tekjum af ferðamanna-
þjónustu sumarsins. En þótt
margir erlendir ferðamenn eigi
enn eftir að leggja leið sína á
strendur Adríahafsins í sumar,
má ekki gera ráð fyrir, að tekjur
af þeim verði miklu meiri en 1,5
milljarðar dollara.
Til þesss að friða lánardrottna
sína hefur stjómin í Belgrad
brugðið á það ráð að senda frá
sér hveija tilkynninguna á fætur
annarri um stórfelldan efnahags-
árangur. Þannig á útflutningur
til Vesturlanda að hafa aukizt
um 15% frá því í fyrra og við
olíulandið íran eiga nýverið að
hafa náðst með afbrigðum hag-
stæðir viðskiptasamningar, sem
skapa muni “stórkostlega mögu-
leika" til gjaldeyrisöflunar.
Fáir hafa orðið til að taka
undir þessa óskhyggju, ekkj einu
sinni þjóðþingið í Belgrad. Á ein-
um af síðustu fundum þess
sakaði þingmaður frá Slóveníu -
sem er sá landshluti, þar sem
lífskjör hafa verið hvað skást -
stjómina um að hafa glatað
trausti verkalýðsins. Á meðal
Slóvena ríkir nú megn óánægja
með stjómarfarið. Þeir hafa þurft
að leggja til mikinn hluta þess
§ár, sem á að hafa verið varið
til að bæta ástandið í vanþróuð-
um hlutum landsins. Nú sjá
Slóvenar, að þessu fé hefur að
mestu verið sóað til einskis.
Mikulic, sem er frá Bosníu,
brást ókvæða við þessari gagn-
rýni þingmannsins og sagði, að
hann gæti borið fram van-
trauststillögu. Kvaðst forsætis-
ráðherrann vera reiðubúinn til
að segja af sér, þegar “hæfari
eftirmenn" fyndust.
Eins og er þá fysir fáa til þess
að taka við embætti hans. En
þegar vetur sækir að og ferða-
mennimir eru famir, hafa
Júgóslavar misst af helztu gjald-
eyristekjulind sinni í bili. Nái
þeir þá ekki að standa við erlend-
ar skuldbindingar sínar, verður
erfítt fyrir þá um ný lán til að
halda atvinnulífinu gangandi.
Hvað þá gerist veit auðvitað eng-
inn fyrir víst, en hætt er við, að
þingmenn Slóvena og aðrir reyni
þá að losa sig við gagnslítinn
forsætisráðherra og stjóm hans.
(Heimildir Der Spiegel og Reuter).
Branko Mikulic, forsætisráðherra Júgóslaviu