Morgunblaðið - 27.08.1987, Side 31

MORGUNBLAÐIÐ, PIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 1987
31
Morgunblaðið/KJ S
Sýning Leikfélags Akureyrar á Afmælisveislu handa Eyrarrós er
mannmörg. Um 15 leikarar koma þar fram auk hljómsveita og
tveggja kóra. Þessi mynd var tekin á æfingu i Skemmunni á þriðju-
dagskvöldið.
Leikfélag Akureyrar:
Um 100 manns standa
að afmælisveislunni
handa henni Eyrarrós
Afmælisveisla handa Eyrarrós nefnist leikdagskrá Leikfélags
Akureyrar sem flutt verður í Skemmunni á Oddeyri klukkan 20.30
á laugardagskvöldið. Nokkur leynd hefur hvílt yfir innihaldi þessar-
ar dagskrár, og á hún greinilega að koma á óvart, en hún er
samansett úr sönglögum, hljóðfæraslætti, sögum, vísum, prakkara-
skap, bröndurum, bulli og spakmælum, og lýðhveljandi hugvekjum.
AF ERLENDUM VETTVANGI
Austantjaldslöndin:
Utanfarir eru forréttindi
en jafnvel ferðalög forréttindastétt-
arinnar eru erf iðleikum bundin
FÁIR hinna milljóna vestrænna ferðamanna, sem ferðast til
Austur-Evrópu í sumar, munu leiða hugann að mikilvægi vega-
bréfs þeirra. í þeirra augum er þar aðeins um hvern annan
pappír að ræða, sem þeir líta á sem sjálfsagðan hlut. En fyrir
Austur-Evrópubúa, sem vilja ferðast til Vesturlanda — eða jafn-
vel til annarra kommúnistaríkja — er það eitt, að fá vegabréf
útgefið, afrek út af fyrir sig, svo ekki sé minnst á vegabréfsárit-
anir. Þetta stafar af þvi að í Austur-Evrópu eru ferðalög ekki
sjálfsagður réttur hvers manns heldur forréttindi.
Höfundar sýningarinnar eru þeir
Óttar Einarsson, Eyvindur Erlends-
son og Jón Hlöðver Áskelsson.
Leikarar eru 15 talsins, en alls eiga
um 100 manns þátt í sýningunni
því í henni eru tveir kórar og tvær
hljómsveitir og því skiljanlega
nokkuð um söng og hljóðfæraslátt.
Persónurnar í verkinu eru frekar
skrautlegar, ef marka má stuttar
lýsingar á þeim, en þar á meðal eru
Jökull Skriður, sem er orkuhlaðinn
rokkpönkari og leikinn af Skúla
Gautasyni. Tónlistarséníið Björgkel
leikur Jón Hlöðver Áskelsson. Þá
fara Pétur Einarsson og Þráinn
Karlsson með hlutverk Kristjáns
Rokkerfellers, sem er auðugur
heimslistamaður, og Þrasa sem
Heiðursgestur afmælisins
verður forseti íslands, frú Vigdís
Finnbogadóttir, og er áætlað að
hún lendi á Akureyrarflugvelli
klukkan 8.20 á laugardagsmorg-
un.
Þá verður tekið á móti henni með
viðhöfn úti á flugvelli og er gert
ráð fyrir að almenningur geti kom-
ið sér fyrir innan flugvallarsvæðis-
ins og fylgst með komu hennar.
Lúðrasveit Akureyrar mun leika við
móttökuna, bæjarstjóri og forsetar
bæjarstjómar taka á móti henni og
bjóða hana velkomna.
Frú Vigdís mun svo flytja ávarp
í Akureyrarkirkju þar sem hátíðar-
dagskrá hefst klukkan 10.30 og
síðan sitja hádegisverðarboð bæjar-
stjómar á Hótel KEA. Um kvöldið
verður hún svo viðstödd leiksýningu
gegnir störfum meindýraeyðis. Aðr-
ar persónur sem fram koma era
prédikarinn Sókrates, hagyrðingur-
inn, sálusorgarinn Páll Símon,
kennslukonan Elín, fegurðardrottn-
ingin Sóley og Guðmundur Gautur
sem bæði er kjaftfor og skurðlækn-
ir.
Fleiri persónur líta dagsljósið á
sýningunni auk kórs sýningarinnar,
Hljómsveitar, Blásarasveitar Tón-
listarskólans, karlakórs Akureyrar
og karlakórsins Geysis.
Einungs verða tvær sýningar á
þessari dagskrá, sú fyrri á afmælis-
daginn sem fyrr segir, en sú seinni
verður daginn eftir og hefst hún
einnig klukkan 20.30. Reynt hefur
verið að stilla miðaverði í hóf.
Leikfélags Akureyrar í Skemmunni
og þaðan mun hún halda i Lysti-
garðinn.
Austur-Evrópsk vegabréf era
heldur ekki neitt, sem ganga
má að; fyrir utan Ungveijaland
þarf að skila vegabréfinu til yfir-
valda eftir hveija ferð. Þau era
einnig mislit eftir því hvar í flokki
menn standa og má nefna að í
Austur-Þýskalandi fá almennir
ferðamenn blá vegabréf, þeir sem
vinna erlendis græn og stjómarer-
indrekar rauð.
Að fá fararleyfi til útlanda get-
ur verið löng og ströng ganga.
Fyrst þurfa menn að fá heimboð,
helst frá ættingja í viðkomandi
landi, og tryggt þarf að vera að
gestgjafinn ábyrgist uppihald
gestarins á meðan heimsókninni
stendur. Hafi Ungveiji tilskilin
leyfi má hann fara utan einu sinni
á ári. Sé hins vegar um utanför
án heimboðs að ræða (þ.e.a.s.
þurfi ríkið að sjá honum fyrir
gjaldeyri) má hann fara þriðja
hvert ár. Og þetta era forréttindi.
Pólveijar, sem hafa vegabréf
og nægan gjaldeyri, mega fara
utan eins oft og þeim sýnist. Aðal-
vandi þeirra er hins vegar að fá
vegabréfsáritun í vestrænum
sendiráðum — röðin er löng og
óskinni kann að vera hafnað grani
sendiráðsmenn að tilgangur
ferðalagsins sé að flytjast til
landsins fyrir fullt og allt. Allt
þetta kann að hljóma undarlega
í eyrum Vesturlandabúa, sem era
vanir þvi að ferðast land úr landi
án mikilla erfiðleika. Þrátt fyrir
það era Pólveijar og Ungveijar
best settir allra Austur-Evr-
ópubúa hvað utanfarir hrærir.
Meinbugir á vega-
bréfsáritun
Heimboð tryggir alls ekki rétt
á vegabréfi. Tékkar þurfa að fá
meðmæli vinnuveitanda síns og
fulltrúa kommúnistaflokksins á
staðnum, sem er náttúralega ekki
gott ef mönnum kemur ekki sam-
an við yfirmann sinn og enn verra
ef þeir era taldir „óáreiðanlegir í
stjómmálum". Flestir þeirra, sem
undirrituðu mannréttindayfírlýs-
inguna Charta ’77 er meinað að
ferðast frá Tékkóslóvakíu. „Hvað
gerði faðir þinn árið 1968?“ er
spuming, sem ungir og upprenn-
andi ferðalangar þurfa að svara
á einu af fjölmörgum eyðublöðum,
sem útfylla þarf. Sé Pólveijum
og Ungveijum neitað um vegabréf
eiga þeir heimtingu á réttlætingu
þeirrar ákvörðunar. Tékkar hafa
engan slíkan rétt né geta þeir
áfrýjað ákvörðuninni.
Rúmenar sæta yfirheyrslu óski
þeir fararleyfis. Rúmeni, sem
hyggst fara úr landi þarf að eiga
viðtal við vinnuveitanda sinn, en
sá þarf aftur á móti að ábyrgjast
heimkomu starfsmannsins. Þá
þarf hann að ræða við flokksfull-
trúann og að fengnu samþykki
hans getur umsækjandinn fyrst
óskað eftir umsóknareyðublöðum
fyrir fararleyfi og öðram þeim
pappíram, sem hann þarf að hafa
á hreinu til ferðalagsins!
í Búlgaríu þarf að hafa með-
mæli frá Föðurlandsfylkingunni,
sem og vinnustað, og sams konar
fyrirkomulag er í Austur-Þýska-
landi þó svo að ellilífeyrisþegar
megi ferðast yfir múrinn einu
sinni á ári. Á síðasta ári fór 1,6
milljón gamalmenna í slíkar heim-
sóknir.
í flestum þessara landa er mest
farið eftir því hver umsækjandinn
er og hversu áreiðanlegur hann
er í fræðum Leníns og Marx þeg-
ar umsóknir era vegnar og
metnar. Hveija þekkir maðurinn?
Kemur hann heim? Mun hann
gagnrýna stjómina meðan hann
er ytra? Leiki nokkur vafi á um
áreiðanleik hlutaðeigandi er um-
sóknin í voða. Fjölskylduferðir
vestur era sjaldgæf gæði. Þó svo
að umsækjandi sé með tandur-
hreinan skjöld þykir stjómvöldum
betra að vera viss og halda því
yfirleitt a.m.k. einum fjölskyldu-
meðlimi eftir ef ske kynni að
einhver hugleiddi að verða eftir
ytra.
Flest vegabréf era gefin út til
fimm ára, en það þýðir þó ekki
að handhafi þess geti dvalist að
heiman eins lengi og honum sýn-
ist. í brottfararáritun er skýrt
tekið fram hversu lengi hver megi
dveljast hveiju sinni.
Líka erfitt að
komast heim aftur
Af ofanskráðu gæti maður ráð-
ið að stjómvöld vildu óð og
uppvæg fá þegna sína heim. Að
snúa heim er þó engu sjálfsagðari
réttur Austur-Evrópubúa en að
ferðast úr landi. Tékkneski leik-
ritahöfundurinn Vaclac Havek er
banginn við að ferðast til Vestur-
landa af ótta við að honum verði
heimkoman meinuð, en það henti
vin hans, leikhússtjórann Pavel
Landovsky, þegar hann hugðist
fara heim eftir Vínarför fyrir
nokkram áram. Pólska Samstöðu-
leiðtoganum, Seweryn Blum-
sztajn, var neitað um heimkomu
til Póllands árið 1985, vegna
„ólags á vegabréfsáritun".
Ferðalög til annarra austan-
tjaldslanda era auðveldari, þó þau
séu á engan hátt vandræðalaus.
Yfírvöld í Búlgaríu, Tékkó-
slóvakíu og Rúmeníu segja að
þegnum þeirra sé fijálst að ferð-
ast til annarra Austur-Evr-
ópuríkja og það án vegabréfsárit-
ana. Staðreyndin er hins vegar
sú að vilji maður í alvöra fara frá
Búlgaríu til Rúmeníu þarf sá hinn
sami að sækja um vegabréf sitt
með hefðbundnum hætti, þó svo
að vegabréfsáritun sé ekki nauð-
synleg. Gjaldeyrir félaganna
handan landamæranna getur auk
þess verið jafnvandfenginn og
kapítalistagjaldeyririnn. Tékkar á
leið til Búlgaríu þurfa einatt að
leita á náðir svartamarkaðsbrask-
ara vegna takmarkana á því
hversu miklu af tékkneskum
krónum megi skipta í búlgarskar
fórintur.
Grannarnir einnig
varhugaverðir
Innan kommúnistaheimsins era
einnig pólítískar hættur, sem
vemda þarf veikgeðja þegnana
gegn. Tékkneskur sagnfræðing-
ur, sem var viðriðinn „Vorið í
Prag“, fékk fyrir skömmu vega-
bréf sitt til Ungvetjalands. Þetta
er fyrsta utanfor hans í 13 ár.
Ungveijar era fyrir sitt leyti ekki
á því að leyfa andófsmönnum
sínum að blanda geði við Sam-
stöðumenn í Póllandi. Austur-
Þjóðveijar era sérlega tortryggnir
í garð grannríkjanna og þarf
vegabréfsáritanir til Ungveija-
lands, Búlgaríu og Rúmeníu.
Austur-Þjóðveijar áttu að sjálf-
sögðu ekkert erindi til Póllands
eftir að Samstaða fór að láta á
sér kræla og reyndar löngu eftir
að hún var barin niður. Hins veg-
ar þarf ekki áritun til Tékkó-
slóvakíu svo að ungir Austur-
Þjóðveijar flykkjast til Prag um
helgar til þess að svolgra í sig
ódýran pilsnerinn.
Stóri bróðir í austri, Sovétrikin,
eru ekki neitt sérlega hrifin af
heimsóknum bandamanna sinna í
Austur-Evrópu. Hópferðir (gjam-
an hópar verksmiðjufólks og
fulltrúar „verkalýðsfélaga") eru
hins vegar leyfðar. Einstaklingar
era hins vegar lattir mjög til farar-
innar, nema þeim sé boðið af
einhveijum mjög háttsettum í
kerfinu.
Af ofanskráðu má öllum vera
ljós hin dökka mynd valdbeitingar
kommúnistastjómanna þó misjöfn
sé. Tala þeirra, sem leyft er að
ferðast úr iandi er ágætis viðmið-
un þegar reynt er að meta hversu
„frjálslynd" Austur-Evrópuríkin
era. Nærri tvöfalt fleiri Ungveijar
en Tékkar ferðast til Vesturlanda
árlega, enda þótt Tékkóslóvakía
sé tvöfalt Qölmennari en Ung-
veijaland. Rúmenía þorir ekki
einu sinni að láta uppi hversu
margir fá að ferðast til útlanda.
Heimild: The Economist.
_ A
Forseti Islands
heiðursgestur á
125 ára afmælinu
Sumarleyfi við Svartahaf.