Morgunblaðið - 15.11.1987, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. NÓVEMBER 1987
RÆTT VIÐ HAFLIÐA HALLGRÍMSSON TÓNSKÁLD OG SELLÓLEIKARA
Hafliði Hallgrímsson.
Annað hvert ár úthlutar Norður-
landaráð tónlistarverðlaunum og
vonandi hefur ekki farið fram hjá
neinum að í fyrrahaust hlaut Hafliði
Hallgrímsson verðlaunin. Þeir sem
eitthvað vilja af tónlistarlífinu vita,
kannast líka við að Hafliði er selló-
leikari, auk þess að vera tónskáld.
Hann var fyrsti sellóleikari Skozku
kammersveitarinnar í Edinborg til
1983 en hætti til að hafa tíma fyrir
tónsmíðar, en býr áfram í Edinborg.
Þrátt fyrir tónsmíðamar heldur hann
tryggð við sellóið, kemur reyndar
ekki oft fram sem einleikari en sér
til skemmtunar spilar hann í Mondr-
ian-tríóinu og í hljómsveit í London,
London Festival Orchestra, sem fé-
lagi hans stofnaði nýlega. Sveitin
hefur þegar gert víðreist, hefur farið
þijár ferðir um Þýzkaland og til
Suður-Ameríku í vor. Þá sat Hafliði
reyndar heima og vann að verkunum
sem Sinfóníuhljómsveitin frumflutti
um daginn. Nú um helgina, laugar-
dag og sunnudag, eru tvær dagskrár
í Norræna húsinu á vegum þess, þar
sem Hafliði og fleiri flytja verk hans.
Auk þess er þar sýning í kringum
verk hans.
Hafliði ólst upp á Akureyri,
kynntri góðri _ tónlist í gegnum
Ríkisútvarpið. Á þeim árum var oft
hægt að heyra menn eins og Kreisler
og Heifetz spila í útvarpinu og engum
datt í hug að slíkt teldist einhæft.
Nú er hægt að verða fertugur eða
eldri og uppgötva þá fyrst tónlist,
eftir að hafa verið fjötraður við létt-
meti í Ijölda ára.
En Hafliði gerði meira en að
hlusta, vildi líka spila. Fiðla átti það
reyndar að verða en honum var lagt
til selló. Heldur heppnari en Pollý-
anna sem fékk hækjur þegar hún
óskaði sér brúðu og bæði gerðu gott
úr öllu. Hafliði reyndar dúndurgott
og gat sér gott orð fyrir sellóleikinn.
En nú eru það tónsmíðamar fremur
en sellóið sem laða og lokka Hafliða.
Hvers vegna leitaðirðu frá sellóinu
og í tónsmíðamar?
„Upp úr tvítugu átti sér stað ræki-
lega umbylting í lífi mínu og ég
komst að því að ég vildi ekki stefna
að því að verða sellóleikari eingöngu.
Ég tók þá ákvörðun að gefa sjálfum
mér tíu ár til að reyna ýmislegt, en
ég er reyndar tíu ámm á eftir áætl-
un, því það var fyrst upp úr fertugu
sem ég fór að semja af alvöru."
En af hveiju var sellóið þér ekki
nóg?
„Kannski fannst mér á einhvem
hátt of þröngt um mig með sellóið
eitt viðfangs, þó það sé meir en
venjulegt lífsstarf. Þetta er líka
sennilega löngunin tii að missa ekki
af neinu. Það er eins og hvíslað að
mér að þama sé kannski eitthvað
fyrir mig, þó það sé óttalegt strit
að semja tónlist og einmanalegt í
þokkabót!"
En félagamir og lífið í hljómsveit-
inni. Var ekki erfítt að yfírgefa það?
„Ég var I hópi og við lékum með
heimsins beztu tónlistarmönnum, svo
það var erfítt að hverfa frá þeim,
en aðeins í fyrstu. Þetta var eins og
að láta setja sig niður í árabát frá
skemmtiferðaskipi, þar sem er
glaumur, gleði og ljósadýrðog stefna
á dauft ljós á eyju í fjarska. Þegar
skipið fíarlægist deyr glaumurinn út
og það er ekki um annað að ræða
en að fara að róa sjálfur. En ég er
reyndar ekki kominn að eyjunni...
Svo hef ég slæðst svolítið inn í hljóð-
færaleikinn aftur.“
Þú segist hafa gefíð þér tíu ár
þama á Italíu, rúmlega tvítugur, en
þau urðu tuttugu áður en þú hvarfst
að tónsmíðunum fyrir alvöru. Hvers
vegna ekki fyrr?
„Ég fór að ferðast um heiminn
og mála myndir. Það tók sinn tíma.
Svo var ég svo heppinn að giftast
og við eignuðumst böm. Ég hef
reyndar samið frá því ég var um
tvítugt, en af nokkru alvöruleysi
framan af, fannst eins og það væri
alltaf nógur tími. Svo vonast ég til
að verða gamall, hundgamall eins
og Síbelíus, reykja stóra vindla og
hafa nógan tíma. Ég vil gjaman
semja mikið, hef mörg plön um tón-
verk.
f raun eru tónsmíðamar mín að-
ferð til að þakka fyrir mig, langar
til að láta gott af mér leiða, því mér
fínnst ég vera í þakkarskuld við svo
marga og það er dásamlegt að vera
til.... Ég held að ég hafí ekki gert
neitt alveg hugsunarlaust, en sá sem
stefnir á að verða snjall í hljóðfæra-
leik, fer braut sem er að miklu leyti
kunn, hvort sem þú nærð langt eða
skammt. Það byggist mikið á að leika
ákveðin verk, oftast sömu verkin og
selja sálu sína umboðsmönnum. Það
þarf að einbeita sér 100% og halda
líkamanum í viðeigandi ástandi I
þjónustu listarinnar. Maður þarf að
geta hvenær sem er og hvar sem er
borið á borð fullkominn vaming á
sama fullkomna háttinn. Og svo er
maður háður tíma, því það á sérstak-
lega við um söngvara og strengja-
leikara að þeir eru beztir ungir, þó
það séu vissulega til undantekningar.
Eftir tónsmíðabrautinni er farið í
ótrúlegt ferðalag sem ekki er vitað
hvar endar. Á leiðinni er hægt að
setjast niður, hvfla sig, líta aftur og
jafrivel taka aftur upp eldra verk og
færa þau til betri vegar eftir því sem
manni sýnist. Sá sem er sjálfíim sér
samkvæmur og tekur ákvarðanir á
eigin spýtur, þarf ekki að fara á
fundi eða í nefhdir, getur svo mögu-
lega sagt eitthvað sem hefur ekki
verið sagt áður.“
Góður tónlistarmaður uppsker að-
dáun. Var ekkert erfítt að yfírgefa
spilamennskuna og fá ekki lengur
hrós og aðdáunarorð, sem tónskáld
verða minna vör við?
„Ég hef aldrei sózt eftir að slá
heiminn kaldan með leik mínum.
Vildi frekar leika á hljóðfæri til að
ná betra jafnvægi, ekki vegna þess
að ég hafí verið svo ruglaður fyrir,
heldur til að fullnægja þörf fyrir
andlega iðkun. Ég hef tvisvar verið
með umboðsmann en hætti því snar-
lega í bæði skiptin. Ég hef aðeins
einu sinni farið í prufuspil. Það var
til að fá að leika á 3. rásinni hjá BBC
og það tókst. Ég leik þar oft og nú
tekur BBC upp mörg af verkum
mínum. Annars hef ég mest rambað
inn í verkefni eftir meðmælum sem
ég vissi sjaldnast hvaðan komu.
Sumir hafa frægðina að tak-
marki, aðrir leita eftir innri friði og
samvinnu við tónlistina. Það er svo
ekki ónýtt ef þetta tvennt fer saman.
Umboðsmenn grípa fólk ungt og
glóðvolgt. Það þarf dijúgan þroska
til að fara hinn gullna meðalveg og
velja hæfílega mikið af verkefnum.
Sumum tekst að halda utan um
þetta, en þeir eru fáir. Við í tríóinu
höfðum umboðsmann um hríð en lét-
um hann snarlega fara, þegar hann
fór að tala um að við ættum að gera
Schubert-pakka!"
Víkjum að tónsmíðunum. Það
bregður stundum fyrir íslenzkum
þjóðlögum í verkum þínum. Eru þau
sérstök uppspretta?
„Það er ekki dæmigert fyrir mig.
Ég var einu sinni sem oftar að leita
að góðum kennara og leizt sérlega
vel á dr. Alan Bush, fannst hann
heilsteyptur og lærður. Hann var af
gamla skólanum í því að hafa ekki
aðeins skoðanir á verkum nemand-
ans og gera sér grein fyrir hvar
hæfíleikar hans lægju, heldur einnig
hvert hann ætti að stefna. Nemand-
inn gat svo valið og hafnað.
Þegar hann hafði skoðað verk eft-
ir mig varð hann nokkuð spenntur,
sagðist geta kennt mér hvaða stíl
sem ég vildi en hann teldi að úr því
ég væri íslenzkt tónskáld og af þeim
heyrðist ekki mikið, þá ætti íslenzkt
landslag og bakgrunnur að vera minn
vettvangur. Þessi ræðustúfur olli mér
miklum vonbrigðum því mér hafði
ekki dottið slíkt í hug. En ég útsetti
samt sem áður sjö þjóðlög fyrir hann
og síðan hef ég notað þessi lög aftur
og aftur. Það er eins og þau haldi
alltaf áfram að spíra. Ég heyri þau
jafnvel sem stórar tónsmíðar og mér
fallast alveg hendur, svo ég held að
það sé orðið tímabært að stinga þau
upp með rótum og henda þeim út
fyrir garð.
Það er kannski blær á þessum
lögum sem er hægt að lokka fram í
nýstárlegum stfl. Kannski er þjóðleg-
ur blær, tilfínning fyrir þjóðinni og
landslaginu — norðlægum slóðum —
geti orðið uppistaða í ný verk. Hver
veit?
Sem tónskáld er ég aðallega í að
koma mér upp verkfærum sem ég
get notað til að meitla ný verk. Ég
hef varla neinn ákveðinn stfl enn.
Mér finnst ég aldrei hafa náð tak-
marki mínu og verkefnin eru óþijót-
andi. Ætli maður líti ekki upp á
dánarbeðinu og segi: „Hvemig var
þetta, var nokkum tímann nokkuð
gert?““
Tónskáld tala gjaman um að þau
heyri og hlusti. Eftir hvetju hlustar
þú?
„Sem strákur fékk ég félagana til
að hlusta á kletta, vorum að hlusta
eftir söng álfanna og trúðum því að
við heyrðum hann. Þeir sem heyrt
höfðu álfasöng voru látnir sveija, en
enginn trúði þeim. Tónsmíðar eru
ekki bara skrifborðsvinna heldur líka
innblástur. Þegar kviknar á perunni
þá sér maður heildarformin, heild-
arblæinn. En vandinn er að halda í
þessa fyrstu tilfinningu fyrir verkinu
meðan er unnið að því blákalt og
allt að því rökrænt í langan tíma.
Það er skemmtileg tilhugsun að
hvert sólkerfí hafí sinn hljóm, sína
sérstöku hljómlist eins og að hver
maður hefur sinn takt, sitt göngulag,
sína skrift. Um daginn fór ég í Bláa
lónið. Þar voru mjög áberandi tón-
svið. Sumir hlusta eftir þessu, öðmm
nægir margföld raunlög daglegs lífs,
sumir leggja hlustimar að duldum
heimum, eða reikna allt út, eru
stærðfræðingar og tölvumenn sem
vinna kalt og byggja stóra, hrikalega
strúktúra.
Sjálfur vil ég geta sveigt^fnið til,
ekki vera um of á valdi formúlu.
Undirmeðvitundin verður að taka
þátt í að sveigja efnið til. Þess vegna
er gott að ganga með verk lengi í
huganum. Eftir á sjást meginlínur í
því. Ég held að sérhver maður hafi
sína innri hrynjandi sem kemur smátt
og smátt fram. Þá skipta ytri kring-
umstæður ekki svo miklu máli. „Ajlt
er portrett," sagði Rembrandt. Öll
tónlist er hermitónlist því hún herm-
ir frá hugarfari tónskáldsins. Fyrir
mér er absolút músík ekki til. Ein-
hver sagði að stærsta syndin væri
að hugsa ómerkilega. Kannski eru
tónsmíðamar tilraun til að hefja sig
til flugs."
Víkjum nánar að hugmyndum í
tónsmíðar. Hvar eru þær gripnar
upp, hvemig verða þær til?
„Mér fínnst stundum eins og góð
tónverk hafi alltaf verið til. Galdurinn
er bara að koma auga á þau, lyfta
þeim upp þó ég þekki þessa tilfinn-
ingu ekki af eigin raun. Hugmyndim-
ar fara ekki að fæðast fyrr en það
er kominn ákveðinn rammi að verk-
inu. Ef það á að verða fíðlukonsert,
þá skipar fiðlan strax svolítið fyrir.
Þá dugir ekki að fá hugmyndir sem
falla ekki að hljóðfærinu. Ef ákveð-
inn hópur hljóðfæraleikara pantar
verk, þá er þegar búið að taka marg-
ar ákvarðanir, setja verkinu skorður.
Og kannski fylgir líka með í slíkri
pöntun að verkið eigi að vera af
ákveðinni lengd og eigi að flytjast
við ákveðið tækifæri. Þá er ekki
annað en að komast af stað, sem er
nú reyndar oft það erfiðasta. Eftir
upphafið gengur verkið oft hratt, en
þó er þetta misjafnt. Hugmyndimar
em kannski lítilfjörlegar í fyrstu, era
eins og lítil fræ sem era sett í pott.
Þegar að er gáð kemur kannski ekk-
ert upp í sumum, en í öðram hefur
spírað svolítið oft. Vonandi kemur
eitthvað gott upp einhvers staðar."
Þú talar um að hlusta og nefnir
þá til íslenzk hljóð. Ertu þér meðvit-
aður um að þjóðemið skipti þig máli?
„Já, og það skiptir mig miklu
máli. Ég vona að fyrr en seinna verði
einhver persónulegur stíll ofan á í
verkum mínum og að hann verði þá
eitthvert bergmál af norðrinu. Ég
sækist eftir þessari tilfínningu, því
mér finnst hún vera mér nauðsynleg.
Það er nauðsynlegt að fínna sér ein-
hvem gullsaum í kletti og geta rakið
hann. Og ef landslagið ýtir undir list-
ræna sköpun, þá er það einungis til
góðs — en hugmyndin er ekki að
gerast landslagsmálari...
TEXTI: SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR