Morgunblaðið - 25.11.1987, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 25. NÓVEMBER 1987
Ég varð að standa mig
Békmenntir
Erlendur Jónsson
MINNINGAR HULDU Á.
STEFÁNSDÓTTUR. IH. 188 bls.
Bókaútg. Örn og Örlygur hf.
1987.
Húsfreyja í Húnaþingi er undir-
titill þessa þriðja bindis minninga
Huldu Á. Stefánsdóttur. Á Akur-
eyri höfðu æskuár hennar liðið við
glaðværð og öryggi eins og frá
greinir í öðru bindi endurminning-
anna; »engin ábyrgð hvfldi á mér
önnur en sú að reyna að vera heiðar-
leg manneskja.« Vorið 1923 lá leiðin
svo að Þingeyrum í Austur-Húna-
vatnssýslu. Kynni höfðu tekist með
Huldu og Jóni S. Pálmasyni sem
þar hafði þá búið í nokkur ár. Þau
giftu sig um sumarið og Huldu
beið það hlutskipti að verða hús-
freyja á flölmennu sveitaheimili.
Þvflíkri stöðu fylgdi þá talsverð
vegsemd, en kannski sýnu meiri
vandi.
Hulda og Jón brugðu sér til
Reykjavíkur þar sem hjónavígslan
fór fram. Á heimleiðinni henti
óhapp: Einn hestanna — en þau
voru vel ríðandi sem nærri má geta
— datt niður dauður. »Mér brá illi-
lega við,« segir Hulda, »því að ég
hafði alítaf verið dálítið hjátrúar-
full, og nú riflaðist upp fyrir mér
það sem gamla fólkið sagði: »Fall
er fararheill frá bæ, en ekki að.«
Atvik þetta reyndist líka fyrirboði
margs konar erfíðleika sem Huidu
biðu í búskapnum á Þingeyrum.
Bóndi hennar var sér til óhagræðis
greiðvikinn. Fyrir bragðið runnu
háar fjárhæðir út úr búinu. Snemma
í búskapnum brann bærinn ofan af
ijölskyldunni og þar með vetrar-
forði heimilisins. Állir geta gert sér
í hugarlund hvað það þýðir að horfa
upp á heimili sitt brenna til ösku í
einu vetfangi. Hið síðar talda var
líka bagalegt, og mun alvarlegra
en fólk getur almennt gert sér grein
fyrir nú á dögum. Nokkrum árum
síðar skall á kreppan sem lék alla
bændur grátt vegna stórverðfalls á
afurðum. Síðan kom heimsstyijöld-
in sem varð að vísu uppgripatími
fyrir þjóðarbúið sem heild. En með
þjóðlífsbreytingum þeim, sem
hemám og stríðsgróði höfðu í för
með sér, var stoðunum í raun kippt
undan stórbúskap af því tagi sem
þau hjónin höfðu stundað á hinu
fomfræga höfuðbóli. Fjölmenn
sveitaheimili með margs konar
umsvifum og lífí og fjöri þar sem
kynslóðimar deildu lqomm undir
sama þaki taldist brátt til liðna
tímans. Þau hjón gátu ekki haldið
jörðinní. Hún komst í eigu fjársterk-
ari manna. Svo var sköpum skipt
að laxveiðin var orðin dýrmætari
en grasið á jörðinni.
Það var því ómælt andstreymi
sem beið ungu stúlkunnar sem
hleypti heimdraganum frá Akureyri
snemma á þriðja tug aldarinnar í
þeim vændum að gerast húsfreyja
í sveit og ekki ófyrirsynju að hún
hét að standa sig. Á því þurfti hún
svo sannarlega að halda.
En Hulda átti útgönguleið fram-
ar öðmm konum í sams konar stöðu
á þeim tíma: Hún gat tekið að sér
ábyrgðarstarf utan heimilis. Þannig
gekkst hún inn í annað hlutverk
sem óneitanlega var meir í sam-
ræmi við breytta tíma. Hún hvarf
aftur í þéttbýlið.
En þrátt fyrir annríki og mótlæti
í búskapnum á Þingeymm er Hús-
freyja í Húnaþingi engin sorgar-
saga, síður en svo. Búkonan er
ekki að beija sér. Þau hjón létu
áföllin ekki buga sig. Heimilið var
fjölmennt, samskipti við nágranna
góð, héraðsbragur líflegur. Þama
þurfti því hreint ekki að kvarta um
fásinni né einangmn. Húnvetningar
reyndust hvorki betri né verri en
fólkið í átthögum Huldu, en öðm
vísi: »Ég hef oft hugsað til þess,
þegar bændur I Eyjafirði stóðu yfír
fé daglangt með prjóna í höndunum.
Seint hefðu Húnvetningar staðið í
slíku. Mér fannst meiri háttar
bændur í Húnavatnssýslu taka
heldur lítinn þátt í daglegu amstri.
Þeir höfðu nóg af vinnufólki, en
vom sjálfír veisluglaðir og mikið
út á við eða þá að taka á móti
gestum.«
Einkenni þessara endurminn-
inga, auk þess hversu vel þær em
skrifaðar, er allur mannfjöldinn sem
þama kemur við sögu. Er þá ekki
farið í manngreinarálit því Hulda
deilir höfðingja sem húskarli jafnt
í frásögn sinni. Hún átti náin, og
reyndar alltént góð samskipti við
Qölda fólks nær og fjær og em í
þeim hópi giæsimenni jafnt og
kynjakvistir. Mannlýsingar Huldu
em oft með ágætum. Hún tekur
vel eftir sérkennum í fari manna
og nemur grannt hvem mann hver
og einn hefur að geyma. Tek ég
sem dæmi lýsingu hennar á Jósef
á Hjallalandi, þeim stórbrotna bú-
höld. Hann var að vísu látinn fyrir
nokkmm ámm er Hulda kom að
Þingeymm en »þrátt fyrir það vom
fáir menn jafn lifandi í sögn og
sögu, enda Jósef enginn hvers-
dagsmaður«. Af útlitinu mátti ráða
að hann væri ekki, fremur en marg-
ur annar Húnvetningur, »framá-
maður í góðtemplarareglunni*. Líka
bendi ég á þáttinn Litla-DIsa sem
minnir á að Húnvetningurinn kýs í
lengstu lög ráða sér sjálfur, alveg
án hliðsjónar af efnahag, lífskjömm
og almenningsáliti. Staða Huldu,
uppeldi og menntun, olli því að hún
þurfti ekki að öfunda; gat horft á
þetta allt frá bæjardyram þess sem
hefur víðari sjónhring fyrir augum.
Hulda Á. Stefánsdóttir
Og svo var hún mannblendin að
nokkur kynni hlutu að takast með
henni og flestum sem á vegi hennar
urðu. Hún er gædd þess konar eftir-
tekt sem nemur hið smáa í fari
manna ekki síður en hitt sem blas-
ir við á ytra borði. Frásögn hennar
er alla tíð samúðar eðlis. Það aftrar
henni þó ekki frá að vera hreinskil-
in. Hulda er bæði gagnorð og
opinská. 0g kómísku hliðamar á
mannlífinu hafa ekki farið fram hjá
henni.
Vitanlega felur saga Huldu einn-
Békmenntir
JennaJensdóttir
Dennis JUrgensen
Ást við fyrsta hikk
Þýðandi Björg Thorarensen
Vasa-útgáfan, Reykjavík.
Höfundurinn, sem er einn af
yngri rithöfundum Dana, hefur sent
frá sér nokkrar smellnar unglinga-
sögur. Hann tekur oft hraustlega
upp í sig í frásögninni og um leið
er hann fundvís á viðkvæma þætti
í fari uppburðarlítilla unglinga en
oftast dylst i góðlátlegu gríni hans
vísir að útgönguleið úr óþarfa flækj-
um er geta skapast sökum ráðleysis
og feimni.
Ást við fyrsta hikk lýsir á
skemmtilegan hátt táningunum
Önnu og Viktor og segir hann sög-
una. Eins og aðrir strákar í áttunda
bekk verður hann strax hrifínn af
Önnu haustið sem hún kom í bekk-
inn. Hún var alit öðmvísi en allar
hinar stelpumar. „Hún hafði alveg
sérstaka persónutöfra sem líkt og
geisluðu út frá henni."
í tvö ár blómstrar ást Viktors til
Önnu aðeins í draumum hans. Það
gerist svo í veislu hjá skólabróður
þeirra á gamlárskvöld að með þeim
Ónnu takast kynni sem verða upp-
haf að öðm og meira. Viktor á við
það vandamál að stríða að fá öðm
hveiju óstöðvandi hiksta og helst
þegar verst gegnir. Það gerist ein-
mitt í nefndri veislu. Anna sem
ig í sér margháttaða þjóðlífslýsingu.
Sem að líkum lætur er fjöldamargt
breytt frá fyrstu búskaparámm
hennar á Þingeymm. Þá vom í
heiðri hafðar ýmsar venjur sem
lagst hafa niður með ámnum og
senn væm gleymdar ef þeirra væri
ekki getið í rituðum heimildum. Til
að mynda lýsir Hulda því nákvæm-
lega hvemig búa skyldi mann út í
göngur, en þess háttar fór að sjálf-
sögðu eftir rótgróinni hefð. Og ekki
að furða að ungir menn væm fúsir
að taka að sér það hlutverk! Matar-
gerð á stórheimili var líka gerólík
því sem nú þekkist og hvfldi mest
á húsfreyju. Á hausti hveiju varð
að birgja heimilið upp til vetrarins;
og að nokkm leyti til ársins! Þeim
þætti búskaparins lýsir Hulda vel.
Heimili eins og hennar varð líka
að vera við því búið, svo að segja
nótt sem dag, að taka á móti gest-
um; oft til lengri eða skemmri
dvalar. Þó gestakomur boðuðu til-
breyting og skemmtun fyrir
heimafólk fylgdi þeim ærið erfíði
fyrir húsfreyju. Hulda fór hvergi
varhluta af þeirri ánægju og — fyr-
irhöfn.
Þegar öllu er á botninn hvolft
hljóta _ þessar endurminningar
Huldu Á. Stefánsdóttur að teljast í
röð merkari og umfram allt
skemmtilegri ævisagna. Hulda hef-
ur svo mikið að segja, segir vel frá
og talar hreint út.
aldrei má neitt aumt sjá tekur Vikt-
or að sér eftir gróflegar aðferðir
skólabræðra þeirra til að stöðva
hikstann.
Þar með rætist ýmislegt í draum-
um Viktors um Önnu, en um leið
birtast alls konar tilfinningaleg
vandamál sem gerir lífið mun erfíð-
ara en áður.
Foreldrar Viktors vilja vera skiln-
ingsríkir og jákvæðir, en em þó
með nefíð niðri í öllu. Tíu ára bróð-
ir hans, Ásbjöm, er miklu fróðari
um líkamlegt samband kynjanna
en Viktor, þar sem hann er matað-
ur á alls konar fróðleik þar að
lútandi í skólanum. En slíkt þekkt-
ist ekki á bamaskólaáram Viktors
og Önnu. Anna á líka bróður, jafn-
aldra Ásbjöms. Þeir em saman í
deild og hafa nú fundið sameigin-
legt áhugamál.
Foreldrar Önnu taka Viktor vel
og faðir hennar talar opinskátt við
Viktor um lífíð og framtíðina og
ávinnur sér traust piltsins vegna
hreinskilni sinnar þótt sumt sýnist
óskiljanlega flókið í ljósi hennar.
Allt virðist ætla að ganga að
óskum, þegar afbrýðisemin steypist
yfír þau. í örvæntingu verður Vikt-
or fyrir stórslysi. Hér verða ekki
rakin sögulok.
Saga þessi er sögð af mikilli
glettni sem á þó talsverða alvöm
að baki sér.
Hún er bundin í kilju í þægilegu
broti. Prófarkalestur er ekki nógu
góður.
ÁJhcmmtun. jjtó&hiJut cxj 5pennánÁ láppm.
ju&ujjoi ipUtUWVfOL OýóV&C
J,

Trivial Pursuit
Fæst í bóka- og leikfanga-
verslunum um land allt.
( Jiivit

I ■l
1A
Sfl
1
.Trivial Pursuit" er skrásett vörumerki. Dreifing á íslandi: Eskifell hf.,
s. 36228. Lelkur frá Horn Abbot. Gefinn út meö leyfi Horn Abbot Intl.
Ltd.
Svart og bjart
Jólafragtin
- er fljótust og öruggust með Arnorflugi.