Morgunblaðið - 26.11.1987, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1987
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. NÓVEMBER 1987
39

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guömundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggssonj
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 600 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakiö.
Staða
Gorbatsjovs
Mikil áróðursherferð hefur
verið stunduð um heim
allan undanfarið til að koma
á framfæri bók eftir Míkhaíl
Gorbatsjov, aðalritara so-
véska kommúnistaflokksins.
Er hér um einstaklega vel
skipulagða herferð að ræða.
Til dæmis er það einsdæmi
hér á landi og líklega annars
staðar, að utanríkisráðherra
lýðræðisríkis taki þátt í blaða-
mannafundi til að auglýsa bók
eftir flokksleiðtoga kommún-
istalands. Hvaða merkingu,
sem við Islendingar leggjum
í slíka þátttöku, er víst, að
starfsmenn flokksleiðtogans
líta á hana pólitískum augum
og vafalaust annarra þjóða
menn einnig.
Skömmu áður en bók Gorb-
atsjovs kom út og í þann
mund, sem lagt var smiðs-
höggið á undirbúning undir
hátíðarhöldin vegna 70 ára
byltingarafmælisins í Sov-
étríkjunum, bárust þær
fregnir frá Moskvu, að einn
af helstu hugsjónabræðrum
Gorbatsjovs hefði „talað af
sér“ á fundi miðstjómar
kommúnistaflokksins. Borís
Jeltsín, sem þetta gerði, var
síðan rekinn úr háum trúnað-
arstörfum sínum. Eins og svo
oft áður í sögu lokaðs kerfís
Sovétríkjanna var honum til
málamynda falið að gegna
framkvæmdastöðu í stjómar-
bákninu. Hvemig sem á mál
þetta er litið, er ekki unnt að
telja það annað en álitshnekki
fyrir Gorbatsjov sjálfan. Þótt
hann hafí tekið þátt í því að
lækka Jeltsín í virðingarröð
flokksins, getur það varla
samrýmst hagsmunum Gorb-
atsjovs, að maður, sem er
kunnur fyrir stuðning við per-
estrojku og glasnost, lykilorð-
in í Gorbatsjovs-línunni, sé
lítilsvirtur og rekinn út í af-
kima báknsins. Innan Sovét-
ríkjanna og utan er aðeins
unnt að draga þann lærdóm
af þessu, að Gorbatsjov sé
valtari í sessi en ætlað var,
áður en Jeltsín-málið kom til
sögunnar.
Á þeim tíma sem liðinn er
frá því að þeir Ronald Reagan
og Gorbatsjov hittust hér í
Reylg'avík hefur staða Reag-
ans versnað heima fyrir. Ljóst
er á embættisverkum hans,
að síðustu mánuðir loka-
kjörtímabils hans em hafnir.
Eftirmaður Reagans verður
kjörinn eftir ár. Enginn veit
hvað Gorbatsjov situr lengi.
Hitt er ljóst, að hann hefur
ekki jafn fast land undir fótum
í Kreml, þegar hann býr sig
undir Washington-fundinn
með Reagan og þegar hann
kom óvænt til fundarins hér
í Reykjavík. Um leið og þetta
er sagt, skal minnt á ummæli
Míkhaíls Voslenskij í samtali
við Morgunblaðið þess efnis,
að stjómmálaráðið í Moskvu
hefði tekið fram fyrir hend-
umar á Gorbatsjov, á meðan
hann var hér í Reykjavík og
skipað honum að setja inn
fleyginn um geimvamaáætl-
unina á lokadegi viðræðnanna
í Höfða. Gorbatsjov veit ekki
frekar en fyrirrennarar hans,
hve lengi hann á eftir að vera
aðalritari sovéska kommún-
istaflokksins.
Það fer ekki eftir vilja aðdá-
enda Gorbatsjovs á Vestur-
löndum, hve lengi hann situr
í embætti eða hvemig honum
tekst að koma því í fram-
kvæmd, sem hann boðar í
hinni mjög svo auglýstu bók.
Vesturlandabúar hafa ekkert
um það að segja, hverjir sitja
við völd í Kreml. Þótt tals-
mönnum sovéska kommún-
istaflokksins innan og utan
Sovétríkjanna sé kært að
heyra lof um aðalritarann,
hver sem hann er, og þótt
hann sé sveipaður ímynd
fíjálsl}mdis á Vesturlöndum,
lýtur valdabaráttan í Kreml
öðrum lögmálum. Júríj Andr-
opov, KGB-foringi, var sagður
drekka viskí og hlusta á djass;
átti þetta að auka umburðar-
lyndi gagnvart honum á
Vesturlöndum. Önnur mynd
hefur verið dregin upp af
Gorbatsjov og áróðurinn í
hans þágu, áróður sem jaðrar
við persónudýrkun, snýst um
perestrojku og glasnost á
Vesturlöndum. Það er ein-
kennandi að nota verður
rússnesk orð til að lýsa stefnu
Gorbatsjovs, því að hún sam-
rýmist ekki lýðræðislegum
stjómarháttum opinna þjóð-
félaga Vesturlanda; heldur er
hún leikflétta innan einræðis
kommúnismans.
Athafnir Þingvalla-
nefndar undanfarin ár
eftirHeimi Steinsson
Nýlega komu fyrir almennings
sjónir Drög að skipulagi Þjóðgarðs-
ins á Þingvöllum eftir arkitektana
Reyni Vilhjálmsson og Einar Sæ-
mundsen. Drögin hafa vakið verð-
skuldaða athygli, og meðal annars
hefur nokkuð verið um þau fjallað
í fjölmiðlum. Sýnist þar sitt hveij-
um, eins og vænta má. En að mestu
hefur umræðan einkennzt af þeirri
hófsemi og sanngimi, sem gjöra
verður ráð fyrir, þegar góðviljaðir
menn skiptast á skoðunum um þjóð-
arhelgidóm íslendinga og þau verk,
sem þar eru unnin. Þó er þar ein-
staka undantekning á.
Ljóst er, að þegar skipulags-
drögin nýju verða að formlegu
aðalskipulagi Þjóðgarðsins á Þing-
völlum, er veigamiklum áfanga náð.
Tillögumar sjálfar em upphaf
þeirra straumhvarfa. Þær benda
vafningalaust á veginn fram, þótt
enn kunni margt, sem þar er að
finna, að taka breytingum.
Drög af skipulagi Þjóðgarðsins á
Þingvöllum em þó engan veginn
einangrað fyrirbæri, né heldur em
þau til orðin í skyndingu. Um
margra ára bil hefur Þingvallanefnd
unnið markvíst að endumýjun
starfsemi og aðstöðu innan vébanda
hins foma helgistaðar. Drög að
skipulagi era einungis hámark um-
fangsmikillar þróunar, sem birtist
í sundurleitustu myndum. Þessar
staðreyndir em mönnum ekki svo
kunnar sem skyldi. Því er vert að
hafa orð á þeim nú á þessu hausti
— meðan umræðan um framtíðar-
skipan mála að öðm leyti gengur
sinn eðlilega gang.
Fleira ber til yfirskriftar þeirrar
greinar, sem hér er hafín: Um þess-
ar mundir verða mannaskipti í
Þingvallanefnd. Tveir þeirra al-
þingismanna, er snúið hafa áleiðis
framfömm undangenginna ára,
láta af störfum í nefndinni. Hinn
þriðji starfar áfram, og er gott til
þess að hyggja. Fyllsta ástæða er
til að þakka opinberlega samstarf
allt, fulltingi og vegsögn þeirra, er
setið hafa í Þingvallanefnd. Jafn-
framt er nýrri nefnd, sem kjörin
var fyrir fáum dögum, ámað heilla.
Byggingamál
Undanfarin sjö ár hefur Þórarinn
Siguijónsson í Laugardælum verið
formaður Þingvallanefndar, en
hann sat á Alþingi frá árinu 1984
fram að síðustu kosningum. Hjör-
leifur Guttormsson alþingismaður
og fyrrverandi iðnaðarráðhera hef-
ur verið samnefndarmaður Þórarins
þennan tíma allan. Á ámnum 1980
til 1983 var Steinþór Gestsson á
Hæli þriðji nefndarmaðurinn, en
hann hafði þá verið alþingismaður
frá 1967. Eftirmaður Steinþórs í
Þingvallanefndinni var Þorsteinn
Pálsson forsætisráðherra.
Snemma á þessu tímabili var
farið að hyggja að byggingu Þing-
vallastaðar. I ljós kom, að Þing-
vallabærinn gamli þarfnaðist
gagngerðra endurbóta. Var hann
að öllu leyti endumýjaður innan
stokks á ámnum 1982 og 1983.
Það var mikið verk, sem Þingvalla-
nefnd réðist í af stórhug og tilþrif-
um. Embætti húsameistara ríkisins
hannaði hin nýju híbýli, en umsjón
með verkinu hafði Hörður Bjama-
son, fyirum húsameistari. Verktaki
var Pétur Jóhannesson húsasmíða-
meistari, en stór hópur margs konar
iðnaðarmanna kom við sögu. Ár-
angurinn var með eindæmum
góður.
Að loknum þessum önnum var
ráðizt í lagfæringar á Þingvalla-
kirkju. Hún er liðlega fimm aldar-
fjórðunga gömul og hin mesta
gersemi, en þarfnast stöðugs við-
halds, ef vel á að vera. Kirkjan er
mjög sótt af ferðafólki eigi síður
en heimamönnum. Raunar er hún
eina samkomuhúsið innan Þjóð-
garðsins, sem unnt er að nýta árið
um kring og verður því helzti vett-
vangur móttöku og leiðsagnar,
þegar illa viðrar. Viðgerð Þingvalla-
kirkju fór fram árið 1983. Skipt var
um gler í gluggum og tréverk end-
urbætt, þar sem þess þurfti við.
Þá var húsið málað utan stokks og
innan. Var hið síðast greinda mikið
vandaverk, enda húsið á marga lund
völundarsmíð. Guðmundur Antons-
son málarameistari starfaði að
kirkjunni ásamt mönnum sínum.
Hefur hann dyttað að húsinu af
natni og listfengi á hveiju ári síðan.
Með áðumefndri viðreisn Þing-
vallabæjar var vel búið að þjóð-
garðsverði og embætti fram-
kvæmdastjóra Þingvallanefndar.
Bærinn er raunar mikil gestamið-
stöð árið um kring. Framan af þeim
tíma, sem hér um ræðir, var og
heldur ekki í önnur hús að venda,
þegar vfsa þurfti öðm starfsfólki
Þjóðgarðsins til sætis og að nokkru
til sængur sumar og vetur. Neýttu
allir verkamenn máltíða í eldhúsi
þjóðgarðsvarðarhjóna fram á sumar
1984. Um þær mundir reis hins
vegar starfsmannahús austan við
Þingvallastað. Var byggingin raun-
ar ekki fullgerð fyrr en ári síðar.
Um er að ræða lítið timburhús, sem
nýtist vel. Tæpast er það til fram-
búðar, sbr. t.d. hugmyndir arkitekta
um starfsmannaþorp vestan Al-
mannagjár. En húsið bætti úr afar
brýnni þörf og var enn eitt dæmið
um framtakssemi og skilning Þing-
vallanefndar. Verktaki við starfs-
mannahúsið var Samtak hf.
Selfossi. Hópur iðnaðarmanna frá
Samtaki starfaði að byggingunni.
Var liðsafli þessi einkar velvirkur
og dvaldi ítrekað á Þingvöllum, unz
öllu var til skila haldið og húsið
fullbúið.
Árið 1985 og 1986 var enn starf-
að að byggingum á Þingvöllum.
Aðstaða til leiðsagnar og móttöku
gesta á vegum Þjóðgarðsins í Þjón-
ustumiðstöðinni á Leimm var aukin
og endurbætt. Útveggir Þingvalla-
bæjar og bústaðar forsætisráðherra
vom málaðir að nýju. Mikil undir-
búningsvinna var í frammi höfð,
áður en lokaáfangi gat hafizt, þar
eð veggimir vom illa famir og
gluggar hið sama. Fmmkvæði
þessa átaks var í höndum forsætis-
ráðuneytis, en aðild Þjóðgarðsins á
Þingvöllum fólst í því að hýsa mál-
arahópinn og ganga fyrir beina,
meða dvalið var á staðnum. Verk-
taki var Finnbjöm Finnbjömsson
málarameistari. Að þessu erfiði lo-
knu var byggingin öll önnur utan
stokks en áður hafði verið. Em
Þingvallabær og kirkja nú augna-
yndi gesta, eigi aðeins álengdar,
heldur einnig við nánari skoðun og
þegar inn er gengið, en þangað
heim kemur sem fyrr greinir mikill
fjöldi fólks á öllum tímum árs.
Um alllangt skeið hefur salemis-
aðstaða fyrir sumargesti á Þingvöll-
um verið næsta takmörkuð.
Vatnssalemi í þjónustumiðstöðinni
á Leimm og í Hótel Valhöll em að
sjálfsögðu opin daglangt að sumr-
inu og fram undir miðnætti. En
endranær og annars staðar í Þjóð-
garðinum hefur ekki verið í önnur
hús að venda fyrir tjaldbúa og aðra
næturgesti, er dvelja á útivistar-
svæðunum, en til nokkurra þurrsal-
ema á víð og dreif um garðinn.
Viðleitni þjóðgarðsstarfsmanna til
að halda þessum þurrsalemum í
sómasamlegu ástandi hefur verið
mikið verk og tímafrekt, en ekki
að sama skapi árangursríkt. Hafa
gestir eðlilega kvartað undan þessu
aðstöðuleysi til brýnustu nauð-
þurfta.
Þingvallanefnd hóf hér vemlegar
umbætur sumarið 1987. Tvö ný
snyrtihús vom reist, annað á Leir-
um, en hitt í Vatnskoti, þar sem
silungsveiðimenn verða flestir í
langdeginu. í hvom þessara húsa
um sig em tvö vatnssalemi og fjór-
ar handlaugar. Em húsin opin allan
sólarhringinn. Margir tæknilegir
byijunarörðugleikar komu fram á
snyrtihúsinu í Vatnskoti. Unnið var
að lausn þeirra vandkvæða sumar-
langt, og verður vonandi að fullu
úr þeim bætt að ári. Snyrtihúsið á
Leimm reyndist hins vegar með
ágætum og mæltist vel fyrir. Ekki
er um að villast, að hér em á ferð-
inni framfarir, sem boða betri
þjónustu á komandi tíð.
Gæzla margf ölduð
Þjóðgarðurinn á Þingvöllum
gegnir mörgum hlutverkum og
sundurleitum. Eitt þeirra er í því
fólgið að gera vel við sumardvalar-
gesti á tjaldsvæðum, sbr. niðurlag
síðasta kafla. Markmið starfsem-
innar er, að fjölskyldur fái unað í
næði við náttúm Þingvalla, sögu
þeirra og helgi þann tíma ársins,
er dagur og nótt ganga upp í töfra-
fullri einingu, söngfuglar kveða og
jörðin ilmar, meðan alkyrr fjalla-
hringurinn stendur vörð um
íslenzka sumarþjóð.
Þetta markmið er ekki ævinlega
svo auðsótt sem skyldi. Kom það
t.d. berlega fram sumarið 1982, en
þá vom ölvuð ungmenni einkar
aðsópsmikil á tjaldsvæðum og víðar
um Þjóðgarðinn. Háreysti kvað við
í fjallasalnum næturlangt, og
dmkknir menn þyrptust um velli.
Fjölskyldufólk og aðrir kyrrlátir
gestir kvörtuðu að vonum mjög
undan þessu ónæði, sem tæpast
getur með nokkm móti talizt sam-
boðið Þingvöllum við Oxará og
grenndinni þar. Þingvallanefnd tók
fast og eindregið á málinu. Hélt
nefndin sérstakan fund af þessu
tilefni í júlíbyijun 1982. Á þeim
fundi var margt það reifað, er síðar
kom fram. Meðal annars var gæzla
á vegum Þjóðgarðsins aukin síðari
hluta sama sumars og raunar marg-
földuð árið eftir bæði að því er
varðaði fjölda gæzlumanna og
vinnustundir þeirra á sumamóttum.
Áþekk efling gæzlunnar átti sér
stað1 þau ár, er eftir mnnu og allt
til þessa dags.
Árangur stórbættrar gæzlu er
þá einnig umtalsverður orðinn.
Síðustu sumurin tvö hafa þannig
verið með allt öðmm brag en áður
tíðkaðist. Drykkjuskapur fjölmenn-
is virðist reyndar vera eins og falinn
eldur, þegar fólk þyrpist saman um
hásumarið á íslandi. Yfir þeirri glóð
verður að vaka af ýtmstu kost-
gæfni, og skal hér engu spáð um
framtíðina í þessu efni. En óneitan-
lega glöddust gæzlumenn á Þing-
völlum, þegar dagblað eitt lét þess
getið litlu fyrir verzlunarmanna-
helgina síðastliðið sumar, að væri
litið til suðvesturhoms landsins,
mundu Þingvellir þessu sinni reyn-
ast helzti griðastaður fjölskyldna
og annarra þeirra, er njóta viídu
íslenzkrar náttúm í friði þessa höf-
uðdaga ferðamennsku á landi hér.
Með mikilli ánægju skal það
nefnt, að fleiri hafa komið við þá
sögu, er nú var rakin. Þar ber að
nefna löggæzlumenn í Ámessýslu
undir forystu Jóns Guðmundssonar
yfirlögregluþjóns og Andrésar
Valdimarssonar sýslumanns. Einn-
ig er hér getið einkar vinsamlegrar
samvinnu af hálfu Jóns Ragnars-
sonar, veitingamanns í Valhöll, svo
og Ingólfs Péturssonar og Auðar
Ingólsfdóttur, er rekið hafa hótelið
á vegum Ferðaskrifstofu ríkisins í
tvö sumur. Allir þessir einstaklingar
hafa að sínum hluta átt frumkvæði
að því að vinna bug á fr amangreind-
um vanda. Sama máli gegnir um
hjónin Helga Guðbjömsson og Þóra
Einarsdóttur á Kárastöðum í Þing-
vallasveit, en þau hafa annazt
sölubúðina í Þjónustumiðstöðinni á
Leimm um nokkurt skeið.
En mest munar um þolinmæði
og þrautseigju þeirra gæzlumanna
Þjóðgarðsins á Þingvöllum, er aka
linnulítið milli tjaldsvæða, sem
dreifð em um allan garðinn, og
gefa sig á tal við óværa menn,
stilla til friðar og kveða niður há-
reysti með sleitulausum fortölum,
loka útvarpsviðtækjum andvaka
gest og hafa í frammi önnur þau
leikbrögð, er við verður komið, —
unz sól rís yfír austurfjöllum og
allt er loksins hljótt. Ekki skal því
haldið fram, að gæzlumönnum hafí
ævinlega tekizt að veija alla þá, er
hugðust leita friðar í faðmi fjalla á
Þingvöllum. Ekki skal heldur full-
yrt, að gæzlumenn hafi ætíð látið
hógværar fortölur einar nægja.
Mundangshallinn er oft mjór milii
andstæðra úrræða, þegar margt
kallar að í einni svipan. Ef einhver
lesandi þessara orða telur sig eiga
um sárt að binda af slíkum sökum,
er hann beðinn velvirðingar. Mark-
mið gæzlunnar er ljóst, og að
þvímarkmiði er stefiit. Vonandi
nálgast menn markmiðið á komandi
ámm, — enn frekar en orðið er.
Sorphreinsun og
gTÓðurvernd
Þegar rætt er um Þjóðgarðinn á
Þingvölum, vill það iðulega gleym-
ast, að hann er nú tæpast nema
stekkjargötu frá Stór-Reykjavík. í
þessu efni sem mörgum öðram hef-
ur garðurinn algjöra sérstöðu.
Verður nánar að því vikið aftar í
þessu máli, í tengslum við vegabæt-
ur og umferðarhætti á íslandi á
nýrri öld.'
Tjaldgestir á Þingvöllum skipta
tugum þúsunda ár hvert. Aðrir
komumenn teljast í mörgum hundr-
uðum þúsunda. Þjóðgarðurinn er í
ríkum mæli útivistarsvæði Reyk-
víkinga. Einnig ber þangað fólk af
öllu landi og útlendingar í stríðum
straumi.
Ekki fer hjá því, að slíkt fjöl-
menni reynist nærgöngult við-
kvæmri náttúm hins smágerva
svæðis, sem Þjóðgarðurinn í raun
og sannleika er. Þar er vart við
neinn um að sakast. En óhjákvæmi-
legt er að bregðast við þessum
vanda eftir föngum. Kemur þá enn
til kasta gæzluliðsins, sem að fram-
an var getið og eflt hefur verið á
allar lundir undanfarin ár.
Sorphreinsun á Þingvöllum er
svo viðamikið verkefni frá því
snemma á vorin og langt fram á
haust, að helzt má líkja við meðal-
stóran íslenzkan kaupstað, og er
þó varlega til orða tekið. Þessu
starfí hafa gæzlumenn Þjóðgarðs-
ins sinnt með þeim hætti hin síðari
ár, að ferðamálaaðilar hafa ítrekað
borið þá lofí fyrir bætta umgengni
á svæðinu. Hér er þó næsta vand-
leikið, enda vegalengdir umtals-
verðar, en bifreiðakostur
takmarkaður. Þingvallanefnd hefur
leyst úr hinu síðast greinda og horf-
ir nú sífellt betur um þau mál.
Gróðurvemd er raunar í ríkum
mæli undir því komin, að auðvelt
sé að koma vemlegum vinnuflokki
fram og aftur um Þjóðgarðinn í
skyndingu. Síðustu þijú sumur hafa
verið sérlega þurrviðrasöm. Gróður-
eldar af manna völdum hafa
þráfaldlega brotizt út, óviljandi að
sjálfsögðu, en jafn alvarlegir allt
að einu. Slökkvilið hefur ítrekað
verið kvatt til leiks af þessum sök-
um. En ævinlega hafði þjóðgarðs-
gæzlunni tekizt að hefta útbreiðslu
eldsins og í mörgum tilvikum að
ráða niðurlögum eldsins, áður en
slökkviliðið bar að garði. Ljóst er,
að hér hefur gæzlan iðulega afstýrt
meiri voða en auðvelt er að gera
Heimir Steinsson
„Ekki er um það að vill-
ast, að undanfarin tvö
kjörtímabil hefur Þing-
vallanefnd hrundið í
framkvæmd mörgum
verkum, er marka
þáttaskil í sögu Þing-
valla hin síðari ár. A
það við um allt í senn
ytri umbúnað og þjón-
ustu, rannsóknir og
raunhæfa heildarskip-
an mála. Gömul
mannvirki kasta elli-
belg og ný rísa af
grunni. Gæzla hefur
margfaldazt og önnur
fyrirgreiðsla við ferða-
menn verið bætt til
muna. Verndun við-
kvæmrar náttúru
Þjóðgarðsins er gaum-
ur gef inn með þeim
hætti, að í því efni er
sköpum skipt. Lagt hef-
ur verið á ráðin um
framtíðina af eindregn-
ari ásetningi en fyrr.
Þessar staðreyndir eru
almenningi ekki ætíð
svo Ijósar sem skyldi.“
sér í hugarlund. Fátt er ömurlegra
tilhugsunar en óviðráðanlegur
gróðureldur innan Þjóðgarðsins á
Þingvöllum. Til að stemma stigu
við slíku varðar mestu að komast
tafarlaust á vettvang með slökkvi-
tæki og þaulæfða menn, sem
reyndir em í baráttunni við vágest-
inn. Þjóðgarðsgæzlan á Þingvöllum
hefur aflað sér svo dijúgrar reynslu
í þessum sökum, að í ágætri sam-
vinnu við Branavamir Ámessýslu
hefur lánast að afstýra raunvera-
legum áföllum.
Öðmm þáttum í umgengni við
gróðurríki Þjóðgarðsins á Þingvöll-
um hefur mjög verið sinnt. Gang-
stígar fomir um hraunið hafa verið
mddir og merktir í því skyni að
beina vegfarendum um tilteknar
slóðir og draga úr ónauðsynlegu
traðki. Þetta er raunar aðeins upp-
haf. Hér bíður stórvirki komandi
ára. En nokkuð hefur verið að gert
nú þegar, og annast þjóðgarðs-
gæzlan þann verkþátt. Sama máli
gegnir um hreinsun Bláskóga, en
þar hefur verið að því unnið sumar
og vetur að fjarlægja kalvið og
annað það, sem lýti em að. Mestu
skiptir þó baráttan við sauðkindina,
en þá orrahríð hefur Þingvallanefnd
tekið upp með þeim hætti, að algjör
umskipti em orðin á fáum ámm.
Girðingfaþáttur
Sumarið 1983 var lokið við að
reisa nýja girðingu norðan og aust-
an við Þjóðgarðinn á Þingvöllum.
Skógrækt ríkisins annaðist verkið
að undirlagi Þingvallanefndar. Eft-
irlit með girðingunni hefur verið í
höndum gæzlumanna Þjóðgarðsins.
Hafa þeir einnig dyttað að minni
háttar skemmdum, en Skógræktin
skorizt í leikinn með sínu harðsnúna
liði, þegar umtalsverðra viðgerða
var þörf.
Þegar þjóðgarðslandið var smal-
að haustið 1982, kom í ljós, að um
fimm hundmð fjár höfðu átt sér
sælubú í góðgresinu innan marka
garðsins. Höfðu gæzlumenn þó
stuggað við fénu af öllum mætti
sumarlangt, en erfiði þeirra kom
fyrir lítið, þar er girðingin gamla
var ekki fjárheld. Arið eftir vannst
nokkuð á um að fækka fé í garðin-
um, enda nýja girðingin þá að
komast á leiðarenda. Smalað var í
þaula haustið 1983 og næstu haust,
og kvaddi Þjóðgarðurinn vana
menn til þess verks, úr Þingvalla-
sveit og nærsveitum.
Nú er svo komið, að Þjóðgarður-
inn á Þingvöllum er sauðlaus að
kalla. Gæzlumaður fylgist með girð-
ingum sumar og vetur. Grípur hann
jafnan í skyndingu þær fáu fjallafál-
ur, er stökkva inn í garðinn, og
snýr þeim til betri vegar.
Þessi þáttur er óvenju skýrt
dæmi um vel heppnað og markvís
vinnubrögð Þingvallanefndar:
Nauðsynlegu mannvirki er komið
upp. Fjölmenni er ítrekað kallað
samari til þess að vinna þau verk,
er úrslitum ráða. Að lyktum er stað-
kunnugur maður ráðinn til lengri
tíma í því skyni að reka varanlegt
smiðshögg á verkið. Þar með er til
lykta ráðið einu því vandkvæði nátt-
úruvemdar, sem hvað mestri
umíjöllun hefur sætt á íslandi um
margra ára skeið, — og sætir enn.
„Þar átti rjúpan
griðland“
í „Reglum um umferð og hegðun
á Þingvöllum", sem út vom gefnar
1928, en endurprentaðar 1983 og
afhentar öllum þjóðgarðsgestum
endurgjaldslaust æ síðan, segir m.a.
á þessa leið. „Enn fremur er bann-
að að drepa fugla, særa þá eða
taka egg þeirra."
Með því að ijúpan telst til fugla
tekur þetta ákvæði að sjálfsögðu
til hennar. Rjúpnaveiði er því bönn-
uð innan Þjóðgarðsins á Þingvöll-
um. Einu má gilda, hvaða afstöðu
menn að öðm leyti hafa til þessarar
íþróttar. Hún er ekki heimil hér.
Svo bar þó við í upphafi þeirrar
sögu, sem hér er saman tekin, að
Þjóðgarðurinn fylltist af ijúpna-
veiðimönnum snemmendis veiðitím-
ans á hveiju hausti. Við borð lá,
að drepið væri í hvert bifreiðasvæði
fram með efri veginum gegnum
garðinn fyrstu vikumar. Veiðimenn
fóm sinna ferða, og skothvellir
bergmáluðu í hamraveggjum Al-
mannagjár og Hrafnagjár.
Það skal skýrt tekið fram, að
ijúpnaveiðimenn em upp til hópa
einkar ávarpsgóðir og vel viðmæl-
andi. Eigi að síður þurfti að grípa
til umtalsverðra eftirgangsmuna í
því skyni að leiðrétta þann misskiln-
ing, sem bersýnilega var upp komin
varðandi ijúpnaveiði á Þingvöllum.
Ýmiss konar auglýsingar hmkku
skammt. Ekki var annað ráð vænna
en að aka í sífellu fram og aftur
um Þjóðgarðinn og taka menn tali.
Þetta hefur verið gert á hveiju
haust: í fimm ár, — og nú hið sjötta.
Veiðimönnum em afhentar ofan-
greindar reglur. Ef þeir óska þess,
er þeim bent á þau svæði utan þjóð-
garðsmarkanna. sem heimil teljast
til ijúpnaveiða. í seinni tíð hringja
sumir, áður en þeir leggja af stað
austur í Þingvallasveit, og spyija
um hið síðast greinda.
Sú mikla vinna, sem þetta eftir-
lit felur í sér, hefur borið góðan
árangur: Svo má heita, að ijúpna-
veiði sé með öllu af lögð innan
Þjóðgarðsins á Þingvöllum. Þó
kemur það fyrir, að einn og einn
veiðimaður ruglast í landafræðinni.
Verður því að halda uppi ofan-
skráðri gæzlu sem fyrr. Raunar em
reglubundnar eftirlitsferðir iðkaðar
af öðmm sökum tvisvar á dag um
allan Þjóðgarðinn árið um kring,
þegar vegir em færir. En um
ijúpnaveiðitímann þurfti mun meira
til að koma fyrir fáum ámm, — og
þarf stundum enn.
Niðurstaðan er hins vegar á þá
lund, að sú náttúmvemd, sem um-
getið ákvæði gerir ráð fyrir, hefur
því nær fyllilega komið til fram-
kvæmda í tíð þeirrar Þingvalla-
nefndar, er nú lætur senn af
störfum.
Enn af umhverfis
málum
Mannvirki á Þingvöllum em
misfríð. 'Munu menn seint verða á
eitt sáttir um gerð þeirra, enda
tæpast ástæða til. Þó virðist flestum
hafa þótt stauravirkið mikla, er til
skamms tíma bar við himin á vest-
urbarmi Almannagjár, örskammt
frá Hringsjánni, hafa verið vafasöm
prýði í því náttúmríki, sem hér er
að fínna. Allt að einu gegndi virki
þetta óumdeilanlegu hlutverki. Það
flutti ljós og yl öllum raftengdum
húsum á Þingvöllum.
Fyrri Þingvallanefnd sá ráð við
þessu. Var virkið ofan tekið haustið
1984. Raflínan, sem það hafði bor-
ið upp, var flutt um set. Er línan nú
í jörðu hið næsta Þingvöllum.
Hér var á ferð stórræði mikið,
sem sérfræðir menn sýsluðu um.
Hins vegar hafa gæzlumenn Þjóð-
garðsins unnið hliðstæð verk í
smærri stíl víðs vegar á svæðinu.
Þeir hafa fjarlægt gamlar girðing-
ar, sem ekki þjónuðu lengur neinum
tilgangi, en vom til óprýði í kjarr-
lendi Þjóðgarðsins. Þessu hefur
verið þokað áleiðis smám saman,
einkum á sumram, þegar á milli
varð frá öðra annríki, en einnig á
vetmm. Áfram verður að halda
slíku erfiði. Enn er víða pottur brot-
inn í þessu efni.
Samtímis því, sem nú var lýst,
hefur verið unnið að viðhaldi og
endumýjun þeirra mannvirkja
áþekkra, er gegna nokkm hlutverki
og standa hljóta um óákveðinn
tíma. Þjóðgarðsgæzlan hefur þenn-
•g byggt upp stiga, palla og girðing-
ar víðs vegar um garðinn, málað
tréverk og dyttað að því, sem þarfn-
aðist lagfæringar. Merkjum hefur
mjög verið fjölgað hvarvetna í garð-
inum. Em þau flest hver máluð og
sett upp af gæzlumönnum og mæl-
ast vel fyrir, enda á þau skráð
ömefni og aðrar leiðbeiningar.
Heima á Þingvallastað hafa vegg-
hleðslur verið endumýjaðar af
kunnáttumönnum, en Skáldareitur-
inn var víða tekinn að falla saman
og kirkjugarðsveggir signir orðnir.
Kalblettir hafa verið græddir upp
umhverfis staðinn og inni á Völlum
og Leimm, hlöð borin fingerðum
mulningi, en flatir allar slegnar
reglulega og sléttaðar eftir föngum.
Áður en skilizt er við umhverfís-
þætti þessarar frásagnar, skal að
lyktum stiklað á stómm efnum í
stuttu máli, en þau eftii hafa ýmist
notið umfjöllunar í öðmm stað eða
munu njóta: Þingvallanefnd hefur
staðið að margháttuðum rannsókn-
um á náttúra Þjóðgarðsins og þeim
þætti sögunnar, sem jörðin geymir.
Grasafræðingar og aðrir náttúra-
fræðingar hafa verið að verki,
ásamt fomleifafræðingum, er dval-
ið hafa á Þingvallastað um lengri
eða skemmri tíma. Umræddir sér-
fræðingar sinntu störfum sínum í
tengslum við aðalskipulagsvinnu
þeirra Rejmis Vilhjálmssonar og
Einars Sæmundsen, sem sjálfír vora
hálfgildings heimamenn á Þingvöll-
um um skeið, höfðust við í starfs-
mannahúsi og kölluðu hingað til liðs
við sig verulegan hóp sundurleitra
aðila, er hver um sig bjó yfir nokkm
meiri þekkingu á einhveijum efnum
Þingvalla en aðrir menn.
A undan þessum athöfnum fór
önnur vinna, sem að sínu leyti bjó
í haginn fyrir skipulagsstarfið. Frá
og með sumrinu 1982 fékk Þing-
vallanefnd Landmælingar ríkisins
til að gera loftmyndir af Þjóðgarðin-
um öllum og sérstakar nákvæmnis-
myndir af tilteknum svæðum
garðsins. Samtímis réðist Jónas A.
Aðalsteinsson, hæstaréttarlögmað-
ur, til nefndarinnar sem lögfræði-
legur ráðunautur. Hefur Jónas
gegnt störfum fyrir Þingvallanefnd
síðan. í upphafi vora „aðalskipu-
lagsmál" ekki á dagskrá sérstak-
lega, heldur vom aðgerðir
lögmanna og Landmælinga ríkisins
einn af almennum verkþáttum á
vegum nefndarinnar. Gaumgæfíleg
úttekt á stöðu hinna ýmsu mann-
virkja innan Þjóðgarðsins, ásamt
kortagerð, reyndist arkitektum hins
vegar einkar nytsamt veganesti, er
þeir komu til sögu.
Eitt stærsta umhverfísverkeftiið,
sem Þingvallanefnd hefur lagt lið,
er þó sú rannsókn á lífríki Þing-
vallavatns, er nú hefur átt sér stað
nokkuð á annan tug ára. Fyrir því
verki ræður dr. Pétur M. Jónasson,
prófessor við Kaupmannahafnar-
háskóla. Hafa þeir dr. Pétur og
samverkamenn hans iðulega kynnt
störf sín í fjölmiðlum og munu enn
gera. Væntanlegt er og í verkalok
af þeirra hálfu vísindarit um lífríki
vatnsins. Verður ekki dvalið nánar
við þau efni hér en þess getið, að
samskipti líffræðinganna við Þing-
vallanefnd og Þjóðgarðinn hafa
verið einkar góð undanfarin sjö ár
sem og eflaust ætíð fyrr. Náið sam-
starf hefur tekizt milli dr. Péturs
og formanns Þingvallanefndar og
tveir eða fleiri líffræðingar í raun
verið starfsmenn Þjóðgarðsins um
ára bil.
Vegamál
Algjör umskipti hafa orðið í vega-
málum á Þingvallasvæðinu í tíð
tveggja síðustu Þingvallanefnda.
Að sjálfsögðu hafa fjölmargir aðilar
komið við þá sögu. En atfylgi þing-
vallanefndarmanna réði ævinlega
miklu, þegar koma þurfti málum
þessum fram. Árin 1980 og 1981
beitti Þingvallanefnd sér þannig
fyrir því, að gerð var ýtarleg áætlun
um nýjan veg yfir Mosfellsheiði, vel
upp byggðan og með bundnu slit-
lagi. Framkvæmd þessi er nú að
komast á leiðarenda. Lokakafli hins
nýja vegar var lagður á nýliðnu
sumri. Vegurinn er allur búinn
bundnu slitlagi að undanteknum
þeim liðlega fjóram kílómetmm,
sem risu á þessu ári. Umræddar
vegabætur hafa gjörbreytt umferð
til Þingvalla sumar og vetur, eins
og þegar hefur verið vikið að og
enn mun nánar frá greint.
í annan stað hafa vegir innan
Þjóðgarðsins tekið miklum stakka-
skiptum. Slitlag var sett á veg milli
Þjónustumiðstöðvarinnar á Leiram
og Gjábakka, svo og suður með
Óxará heim að Þingvallastað. Var
umbúnaður þessi fullgerður sumar-
ið 1984. Eftir það hefur enn verið
unnið að sömu verkefnum. Er bund-
ið slitlag nú komið allt að austur-
mörkum Þjóðgarðsins við Amarfell,
þ.e.a.s. um efri hluta Þjóðgarðsins
þveran. Sama máli gegnir um veg-
inn inn með Hvannabrekku að
norðurhliði Þjóðgarðsins. Loks var
lagt slitlag frá þjóðveginum
skammt austan við Kárastaði niður
að hringsjá á Hakinu, en þangað
liggur leið marga þjóðgarðsgesta,
er þá ber fyrst að staðnum frá
Reykjavík.
Bifreiðastæðum hefur verið fjölg-
að til muna víðs vegar fram með
vegum innan garðsins og á ijald-
svæðum. Hentugir vegarspottar
tengja staðinn á tjaldsvæðunum við
aðalvegi. Þetta skiptir miklu fyrir
þá fjölmörgu ferðamenn, er tjalda
vilja hið næsta bifreið sinni, en
hentar einnig vel hinum, sem búa
í bifreiðinni ásamt íjölskyldu sinni
og geta þá lagt bílnum á malarbor-
ið stæði og stokkið þaðan út í
grængrasið.
Hestamennska
Undanfama áratugi hefur
Landssamband hestamannafélaga
haft aðstöðu í Skógarhólum, vestast
í Þjóðgarðinum norðanverðum. Um
það leyti sem þeir tóku sæti í Þing-
vallanefnd Þórarinn Siguijónsson,
Steinþór Gestsson og Hjörleifur
Guttormsson hafði öllum útbúnaði
í Skógarhólum mjög farið aftur, og
umgengnin var þar lítt til fyrir-
myndar. Þetta átti sér skiljanlegar
orsakir: Gamall samningur um af-
not af Skógarhólum var að renna
út, og ekki var á vísan að róa fyrir
Landssamband hesamannafélaga
um afnot af staðnum til frambúðar.
Málið var tekið upp af þeirri
markvísi, er einkennt hefur aðgerð-
ir Þingvallanefndar á því skeiði,
sem hér er lýst. Sumarið 1982 önn-
uðust gæzlumenn Þjóðgarðsins
sorphreinsun í Skógarhólum og
bættu henni við önnur verk sín.
Samtímis vom teknar upp samn-
ingaviðræður við Landssamband
hestmannafélaga. Lauk þeirri
SJÁ BLS. 41.