Morgunblaðið - 12.02.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1988
Eru dómstólar fyrir lög-
menn eða almenning?
eftir Jón ísberg
Á árunum 1920 til 1930 og að-
eins gott betur, var Bogi Brynjólfs-
son sýslumaður Húnvetninga. Um
menn sem skipa æðstu stöður
myndast oft sögur, eins var með
hann. Einu sinni á maður að hafa
komið til hans og spurt um eitt-
hvert lagaatriði og sýslumaður
svaraði: „Ég veit það ekki, þetta
var ekki í lögum þegar ég var að
læra.“ Þessi orð fýrirrennara míns
komu mér í hug, þegar ég sá „frum-
drög“ að tillögum til breyttrar
dómaskipunar í landinu. Byijað var
á að telja upp alla hreppa í landinu
og sagt til hvaða dómstóls þeir
heyrðu. Höfundurinn eða höfund-
amir hafa ekki vitað að þessu var
breytt með lögum nr. 28. 26/5
1981. Nú mynda hreppar ekki vam-
arþmg, heldur eru það lögsagna-
rumdæmi í höfuðatriðum. Sýslur
má auðvitað ekki nefna, það er eins
og að nefna snöru í hengds manns
húsi. Þetta var sem sé svona í lög-
um, þegar þessir ágætu höfundar
vom að læra og þeir bara vissu
ekki betur. Því er nú ver að tillög-
umar, a.m.k. þær, sem ég hefí und-
ir höndum, endurspegla, eigum við
ekki að segja fullmikinn þekking-
arskort á aðstæðum og framkvæmd
réttarfarslaganna.
Nú er rétt að geta þess að fyrir
um 20—25 áram gerði ég tillögur
til ráðuneytis um breytta dómskip-
un ekki ósvipaða þeim, sem nú era
til umræðu. Þá vora bara allt aðrar
aðstæður fyrir hendi. Við sýslu-
menn fengum alls ekki að ráða
okkur fulltrúa og og málafjöldinn
allur annar. Hjá mér komu svona
tvær-þrjár uppboðsbeiðnir á ári,
fyrir utan veðdeildarbeiðnimar, sem
nánast aldrei verða raunhæfar.
Einkamál vora svona eitt til fjögur
og þau mál, sem raunhæfust vora,
landamerkjamálin, vora þá rekin
fyrir sérdómstóli. Alltaf vora nokk-
ur sakamál, en flestum lyktaði með
réttarsáttum.
Nú era breyttir tímar, bæði er
málafjöldinn miklu meiri og nú hafa
verið skipaðir héraðsdómarar við
stærri embættin og ekkert því til
fyrirstöðu, að þar sem fulltrúar era
fleiri en einn verði annar eða einn *
héraðsdómari eða með breyttri skip-
an gæti verið sjálfstæður dómari.
Eg held að allir geti verið sam-
mála um, að sjálfstæðir óháðir dóm-
stólar séu grandvöllur fijáls rétt-
arríkis, en dómstólamir eiga að
vera fyrir fólkið, skera úr deilum
þess og reyna að komast 'að sem
réttastri niðurstöðu, en ekki staður-
þar sem bara lögmenn iðka ræðu-
list sína. Dómþing á að halda í
heyranda hljóði og því aðeins verður
það gert að vel sé að dómstólunum
búið með þingsal, þar sem almenn-
ingur, „fólkið í landinu", getur
fylgst með málflutningi.
Áður fyrr voru flest mál flutt
skriflega. í raun vora þau auðveld-
ari fyrir dómara. Þá gat hann lesið
aftur og aftur rök lögmanna, en
þurfti ekki að hlusta alltof mikið á
allskonar útlistanir þeirra og mis-
jafnlega framsettar skoðanir.
Munnlegur málflutningur var gerð-
ur að aðalreglu með einkamálalög-
unum frá 1936 einmitt til þess að
almenningur gæti fylgst með gangi
mála. Þá áttu dómþingin sem aðal-
regla að vera opin og menn jafnvel
vonuðu að þingsalimir fylltust af
fólki, sem veitti dómuram og lög-
mönnum aðhald. En reynsla hefír
orðið önnur, m.a. vegna þess að
dómhús hefur vantað. Sennilega á
að nota þetta sem rök fyrir því að
almenning varði bara ekkert um
dómsmálin. Þau séu einkamál dóm-
ara og lögmanna.
Sem betur fer era íslenskir dóm-
arar mjög vel færir og láta ekki
Jón ísberg
„ Við eignm ekki að
ganga aftur á bak í átt-
ina til fámennisvalds og
gerræðis með því að
láta dómsvaldið og
framkvæmd þess vera
einskonar pukur-
mennsku lögmanna og
dómara án aðhalds al-
mennings. Verður þá
ekki næsta skref ið að
loka dómþingunum?
Nærvera almennings
gæti truflað djúpt hugs-
andi lögmenn.“
múta sér og við eigum mjög marga
góða lögmenn, þótt þar sé misjafn
sauður eins og vill verða í mörgu fé.
Nú á sem sé að breyta til og
hafa bara 7 dómstóla í landinu, að
vísu á að þinga víðar, þ.e. taka
málin fyrir í fyrsta sinn og ef til
vill, ef leiða þarf mörg vitni. En
hvað segir reynslan okkur. Fyrir
nokkram áram þurfti lögmaður að
mæta á dómþing norður í Húna-
vatnssýslu í byijun september.
Hann hringdi til þess að kanna all-
ar aðstæður og m.a. spurði hann
hvort heiðin, Holtavörðuheiði, væri
ekki orðin ófær. Hann var að reyna
að fá mig til þess að úrskurða mig
úr málinu til þess að þurfa ekki að
koma norður. Þetta kemur að vísu
væntanlega ekki fyrir nú, því engir
dómstólar verða út um landsbyggð-
ina, en vitnin eða aðilar verða
kvaddir til Akureyrar frá okkur til
þess að hlusta á lögmenn, sem ekki
nenna að sinna þeirri framskyldu
sinni að koma og flytja mál sitt á
vamarþingi aðila. Þetta era stór orð
og lögmenn sem lesa þetta roðna
af reiði yfír illyrðunum. En hver er
reynslan? Ég mæli bara fyrir mig.
Á árinu 1986 kom upp mikið deilu-
mál í Húnaþingi milli sýslunefndar
og sveitarstjómarmanna o.fl. í ein-
um hreppnum. Ég úrskurðaði mig
eðlilega úr málinu og setudómari
var settur til að dæma það. Þetta
mál vakti mikla athygli heima fyr-
ir, enda gátu úrslit þess haft mikil
áhrif. Auðvitað töldu allir sjálfsagt
að hafa vitnaleiðslur og aðilaskýrsl-
ur heima í héraði að ekki sé minnst
á málflutning. Ónei, mér var stefnt
suður til Reykjavíkur. Ég mótmælti
við dómsmálaráðuneyti. Talsmaður
þess kveðst ekkert geta gert. Það
væri dómarans að ákveða þetta.
Ég mótmælti við dómarann. Hann
sagði þetta vera ósk stefnenda. Þá
talaði ég við forsvarsmann stefn-
enda. Hann sagði þetta vera að
kröfu lögmannsins. Þeir vildu hafa
þetta fyrir norðan, svo menn gætu
heyrt rök með og móti og gætu þá
betur gert sér grein fyrir niðurstöðu
dómsins, en munnlegur opinber
málflutningur á einmitt að stuðla
að betri réttarvitund almennings.
En það varð svona að vera. Lög-
maðurinn hafði, við skulum vera
hógvær í dómum, ekki ástæður til
þess að koma norður og upp undir
tugur manna, vitni og aðilar, urðu
að koma suður og mæta, vegna
þess að lögmaðurinn vildi ráða. Og
þetta er einmitt það sem skiptir
máli. Hætt er við að fleiri lögmenn
hafi ekki „ástæður" til þess að
fylgja dómuram eftir og ólíkt þægi-
legra að skreppa bara nokkrar hús-
lengdir í dómshúsið, en vera að
flækjast í bfl, kannski í vondu veðri
í fjarlægu héraði, að ekki sé talað
um á heiðum uppi. Og svo til að
kóróna allt saman, þá ætti bara að
taka fyrir eitt mál svo ekki væri
hægt að gera ferðakostnaðarreikn-
ing með öllu sem honum fylgir nema
fyrir þetta eina mál. Ég endurtek
að lögmenn era yfírleitt sómakærir
heiðursmenn, þeim mun frekar er
tekið eftir svörtu sauðunum og öll
stéttin dæmd eftir fáum, sem ekki
ættu að vera þar. En þeir era þjón-
ar almennings en ekki herrar. Þeir
eiga að kunna og segja sína skoðun
á hvað séu lög og hvað ekki. Dómar-
inn á svo að dæma. Þetta á að gera
í heyranda hljóði í lýðræðisríki, þar
sem aðilar geta heyrt rök og gagn-
rök og svo rætt um niðurstöðu. Við
eigum ekki að ganga aftur á bak
í áttina tii fámennisvalds og ger-
ræðis með því að láta dómsvaldið
og framkvæmd þess vera einskonar
pukurmennsku lögmanna og dóm-
ara án aðhalds almennings. Verður
þá ekki næsta skrefíð að loka dóm-
þingunum? Nærvera almennings
gæti traflað djúpt hugsandi lög-
menn.
Það er nauðsynlegt að breyta
ýmsu hjá okkur. Þá á að hafa í
huga að breytingamar verði til
hagsbóta fyrir almenning og leiða
til hagkvæmari reksturs eða m.ö.o.
era ódýrari í framkvæmd. Það á
ekki að breyta vegna hugsjóna nok-
kurra spekinga, sem telja sig fædda
til þess að leiðbeina fáfróðum al-
menningi. Hugsjónamenn geta lyft
Grettistökum, en þá vita þeir um
hvað þeir tala og þekking þeirra
og eldmóður hrífur aðra með og
lætur hugmyndir verða að vera-
leika. Tilgangi breytinga er náð ef
þær gefa okkur betra skipulag og
era ódýrari í framkvæmd eða m.ö.o.
styrkja lýðræðisstjómskipun okkar
og era ekki ofviða fjárhagsgetu
þjóðarinnar.
Höfundur er aýslumaður í Húna-
vatnsaýalu.
Stjarnan á
Norðurlandi
með vorinu
HÆTT hefur verið við aðra
rás hjá útvarpsstöðinni Stjöm-
iinni að sögn Olafs Haukssonar
útvarpsstjóra, en Stjarnan festi
kaup á aukasendi síðasta haust
í því skyni að hefja útsendingar
á annarri rás.
„Við þurfum að þróa dreifíkerfí
okkar áfram og stefnum að því að
ná til allra landsmanna. Hægt verð-
ur að setja upp sendinn með vorinu
á hentugum stað, líklega verður það
fyrir norðan," sagði Olafur.
Utvarpssendirinn sem setja á upp
á Norðurlandi er tvö og hálft kfló-
vött að styrkleika, eða jafn stór
sendunum í Reykjavík og Vest-
mannaeyjum. Oláfur Hauksson
sagði að Stjaman mjmdi he§a út-
sendingar á Akureyri innan tíðar
með bráðabirgðasendi sem útvarps-
stöðin tekur á leigu.
Morgunblaðið/ÓI.K.M.
Tumi Magnússon við eitt verka
sinna.
Sýningu
Tumaaðljúka
SÝNINGU á verkum Tuma
Magnússonar i kjallara Norræna
hússins lýkur nú um helgina.
Verkin á sýningunni era málverk
máluð á síðustu 18 mánuðum. Sýn-
ingin er opin kl. 14-19 og lýkur
sunnudaginn 14. febrúar.
Stöð 2:
Uppstokkun hjá inn-
lendri dagskrárdeild
STARFSLIÐI í innlendri dag-
skrárdeild hjá Stöð 2 hefur fækk-
að um fjóra og tveir, sem áður
voru fastráðnir, hafa verið laus-
ráðnir, að sögn Björns Bjömsson-
ar, yfirmanns deildarinnar.
„Við erum að breyta ráðningu nok-
kurra manna úr fastráðningu í laus-
ráðningu en það er tímabundið,"
sagði Bjöm. „Verið er að endurskipu-
leggja deildina en það mun ekki hafa
áhrif á innlenda dagskrárgerð. Siður
en svo.“
Tveir þeirra Qögurra sem hætt
hafa störfum, fóru í skóla en hinum
var sagt upp. „í 130 manna fyrir-
tæki er hér einungis um eðlilega
hreyfíngu á starfsmönnum að ræða,"
sagði Bjöm.
Bandalag íslenskra listamanna:
Vill afnema söluskatt af
íslenskum kvikmyndum
NÝKJÖRIN stjóm Bandalags íslenskra listamanna (BÍ L) kom
saman til fundar þann 23. janúar síðastliðinn. Á fundinum var sam-
þykkt ályktun um málefni íslenskrar kvikmyndagerðar, þar sem
gagnrýnt er, að Kvikmyndasjóður Islands fær ekki framlög úr Rikis-
sjóði í samræmi við lög og að söluskattur skuli aftur innheimtur af
íslenskum kvikmyndum.
í ályktun fundarins segir m.a.:
„Á flárlögum þessa árs var sam-
þyklrt 60 milljón króna framlag til
Kvikmyndasjóðs Islands. Þrátt fyrir
þennan mikilsverða stuðning er
íslensk kvikmyndagerð í mikilli
hættu stödd..." Síðan segir, að enn
vanti um 5 milljónir króna upp á,
að farið sé að lögum um framlög
til Kvikmyndasjóðs Islands, sem
hafí aðeins einu sinni fengið óskert
framlag úr Ríkissjóði. Leiði það til
óvissu og erfiðleika við alla áætla-
nagerð í sambandi við kvikmynda-
framleiðslu. Þá er í ályktuninni
mótmælt þeim fyrirætlunum, sem
samþykktar vora á Álþingi, að inn-
heimta á ný söluskatt af íslenskum
kvikmyndum. Orðrétt segir í álykt-
uninni: „Gagnvart kvikmyndagerð-
armönnum samsvarar þetta tiltæki
því, að aðsókn að fslenskum kvik-
myndum hafí verið skorin niður um
allt að helming". Stjórn BÍL bendir
á, að þetta rýri mjög samkeppnisað-
stöðu íslenskrar kvikmyndagerðar,
þar sem nú þegar þarf að selja
aðgöngumiða á helmingi hærra
verði en á erlendar myndir til þess
að hafa upp í kostnað. „Frekari
hækkun á verði aðgöngumiða að
fslenskum myndum mun gera það
að verkum, að allur almenningur
mun tæplega telja sig hafa efni á
að sækja þær“, segir í ályktuninni.
Sljórn BÍL mótmælir ennfremur
því, að ekki skuli farið að lögum
um fjárframlög til Listskreytinga-
. sjóðs ríkisins, sem nú fær 5 milljón-
ir króna og vantar þá 14 milljónir
á, að sjóðurinn fái lögbundið fram-
lag.
í ályktun sinni bendir stjómin á
þær leiðir til úrbóta, að Alþingi
fari að eigin lögum og að sýningar
á íslenskum kvikmyndum verði ekki
söluskattsskyldar, fremur en leik-
sýningar, myndlistarsýningar og
skyld menningarstarfsemi. Að lok-
um segir: „Stjóm BÍL lýsir enn-
fremur furðu sinni á því vanmati á
störfum listamanna og mikilvægi
þeirra fyrir þjóðarhag, sem speglast
í fjárlögum hveiju sinni".
Nýkjöma stjóm BÍL skipa Amór
Benónýsson, forseti; Rúrí, varafor-
seti; Þorsteinn Hauksson, ritari og
Þráinn Bertelsson, gjaldkeri. Með-
stjómendur eru Ami Ibsen, Guð-
laugur Gauti Jónsson, Guðbjörg
Björgvinsdóttir, Ólafur Vignir Al-
bertsson og Pétur Gunnarsson.
Aðildarfélög að BÍL era Arki-
tektafélag Islands, Félag íslenskra
leikara, Félag íslenskra listdansara,
Félag íslenskra tónlistarmanna,
Félag kvikmyndagerðarmanna, Fé-
lag leikstjóra á íslandi, Rithöfunda-
samband Islands, Samband
fslenskra myndlistarmanna og Tón-
skáldafélag Islands.
Kópavogur:
Skóla- og
menningar
fulltrúi ráðinn
SIGURÐUR Hafsteinn Benj-
amínsson hefur verið ráðinn til
að gegna störfum skóla- og
menningarfulltrúi í Kópavogi.
Aðrir umsælqendur um stöðuna
voru Ólafur Guðmundsson, Helga
Siguijónsdóttir, Eyjólfur Pétur Haf-
stein og Ingibjörg Símonardóttir.
Einn umsækjenda óskaði nafn-
Ieyndar.