Morgunblaðið - 12.06.1988, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR i 2. JÚNÍ 1988
Tónleikar fyrir þá,
sem ferðast gegnum lífið
með opin eym og augu!
Rætt við Áskel Másson tónskáld og slagverksleikara um
tónleika Norræna kvartettsins næstkomandi sunnudag
Á dagskrá Listahátíðar
sunnudaginn 12. júní kl.
20.30 eru tónleikar í
Bústaðakirkju. Norræni
kvartettinn flytur
samtímatónlist.
Kvartettinn skipa tveir
Islendingar, þeir Einar
Jóhannesson
Uarínettuleikanog
Askell Másson tónskáld
og slagverksleikarí,
sænski
slagverksleikarinn Roger
Carlsson og Joseph Fung
tónskáld og gítarleikarí,
sem er fæddur í Hong
Kong, en að hluta
búsettur hér. Sumsé
norrænt lið með asísku
ívafi og nafnið er
eiginlega líka séð úr
austrí, því þeir félagar
völdu það, áður en þeir
runnu saman í formlegan
kvartett og lögðu upp í
Kínareisu í fyrra.
egar orðið kvartett ber
fyrir sjónir, dettur víst
flestum í hug blásara-
eða strengjahópur. En
eins og félagamir í
Norræna kvartettinum sýna og
sanna, þá er óþarfi að láta hefðir
og venjur reyra sig fasta. En það
gefur að skilja að verkefni fyrir
svona kvartettskipan verða ekki
gripin upp hvar sem er. Ekki datt
Mozart í hug að skrifa fyrir þessi
hljóðfæri, og ekki öðrum heldur.
Það eru því tónskáldin í kvartett-
inum sem leggja sitt af mörkum,
svo kvartettinn hafi eitthvað að
fást við, en þeir hafa líka leitað
eftir verkum til tónskálda utan
hópsins.
En einmitt vegna þess hve sam-
setning kvartettsins er sérstök,
liggur beint við að spyija hvemig
leiðir þeirra félaga hafi legið sam-
an? Það er Askell Másson, sem
leiðir lesendur í allan sannleik um
kvartettinn og það er líka hann,
sem leiddi þá félaga saman í byij-
un.
„Það er lörig saga á bak við
samstarfíð. Ég kynntist Roger
árið 1979 á tónlistarhátíð í
Svíþjóð. Þar var flutt verk eftir
mig, sem heitir Bláa ljósið. Daginn
fyrir tónleikana forfallaðist annar
þeirra tveggja slagverksleikara,
sem áttu að taka þátt í flutningn-
um og Roger hljóp í skarðið. Á
fyrstu æfíngunni lék hann verkið
um leið og hann las nótumar í
fyrsta sinn með öllum sleglaskipt-
ingum og hljóðfærin allt í kringum
sig! Ég tók þá eftir hvað hann
hafði mikla tilfínningu fyrir hend-
ingum, fraseraði svo fallega. Mjög
sjaldgæft að slagverksleikarar nái
svona fallegum línum. Löngu eftir
æfinguna hélt hann svo áfram að
spyija mig í þaula um hvemig ég
vildi láta spila hitt og þetta. Þama
varð upphafíð á samstarfí okkar,
sem hefur verið með ágætum. Ég
hef síðan samið fyrir hann meðal
annars marimbu-sónötu, konsert-
þátt fyrir litla trommu og hljóm-
sveit og stóra slagverkssónötu,
en hann hefur síðan leikið þessi
verk víða. í september leikur hann
einleikshlutverkið í frumflutningi
á marimbu-konsert eftir mig, með
Sinfóníuhljómsveitinni í Gauta-
borg, undir stjóm Leifs Segerst-
ams.“
Tónleikaferð um Kína
fyrsta viðfangsefnið
„Ég hafði áður starfað með
Einari, meðal annars samið fyrir
hann einleiksverk og konsert. Jos-
eph kom svo inn í hópinn. Hann
og Roger kynntust í gegnum mig,
vildu gjaman vinna saman og ég
samdi verk fyrir þá, sem þeir
hafa bæði flutt hér heima og er-
lendis. Þegar við ræddum sam-
starf, þá kom upp sú hugmynd
að slá okkur saman í kvartett.
En að einhveiju urðum við að
stefna, okkur langaði í tónleika-
ferð og gjaman um Austurlönd.
Við höfðum samband við
kínverska sendiráðið og okkur til
mikillar undmnar þá stóðum við
uppi um ári síðar með formlegt
boð um tónleikahald í Kína!
Þar með var samstarfið orðið
að áþreifanlegum vemleika og
alvaran blasti við. Þá hófst undir-
búningur af krafti og við hófumst
handa við að byggja upp efnis-
skrá. Það var þá eðlilegt að tón-
höfundamir í hópnum, við Joseph,
gerðum eitthvað. Meðal annars
leituðum við líka til Þorsteins
Haukssonar, sem samdi tokkötu
fyrir Joseph, gítarleikarann okk-
ar.
Kínaferðin reyndist erfíð, en
jafnframt heillandi. Við æfðum
fyrst í tæpar tvær vikur í Gauta-
borg og héldum tónleika í háskól-
anum þar. Tónleikamir tókust vel
og við héldum áleiðis til Kína
daginn eftir, en það segir sig
sjálft að svona hópur spilast ekki
saman á svipstundu. Við Joseph
emm vanir að starfa einir. Gítar-
leikarar vinna yfírleict einir og ég
hef lagt aðaláherslu á tónsmíðar
í allmörg ár. Einar og Roger em
hins vegar gríðarlega þjálfaðir í
samleik, bæði í kammer- og
hljómsveitartónlist, þó þeir séu
auk þess einleikarar. Þetta varð
því mikil reynsla fyrir okkur Jos-
eph og vonandi hafa hinir tveir
einnig haft eitthvað uppúr sam-
starfínu við okkur. Við höfðum
ætlað okkur æfingatíma á meðan
á ferðinni stóð, en það sneiddist
rækilega af honum, vegna þess
hve við þurftum að hafa mikið
fyrir ýmsum framkvæmdaratrið-
um, flutning á hljóðfæmnum og
öðm ámóta."
Tónskáld ekki nauðsyn-
lega bestu stjórnendur eða
flytjendur eigin verka
Nú spilarðu meðal annars eigin
verk í kvartettinum. Hvemig
kanntu þvf?
„Það kann að virðast, að það
sé gott að hafa tónskáldin við
höndina og vissulega getur svo
verið, en samt fínnst mér eins og
betra, að einhver annar stýri æf-
ingum, þegar mín verk em flutt.
Ýmsir tónhöfundar hafa gert mik-
ið af því að stjóma eigin verkum,
en ég er alls ekki sannfærður um
að þannig verði flutningurinn allt-
af bestur. Það er nefnilega tvennt
ólíkt að túlka tilfinningar með
tónsmíðum eða hljóðfæraleik. Þar
liggur gjörólík þjálfun að baki.
Auk faglegrar kunnáttu þarf
stjómandi að hafa virðingu hljóm-
sveitarinnar, hæfíleika til að hrífa
fólk með sér í vinnu og útgeislun.
Einungis mjög fá tónskáld hafa
þessa hæfíleika."
Hvað er um efnisskrána að
segja?
„Við flytjum verk eftir Joseph,
sem heitir Choreographic Poems.
Gmnnhugmyndin að verkinu er
Hamlet og í nótunum em hér og
hvar setningar úr leikritinu til að
gefa hljóðfæraleikumnum hug-
mynd um hvemig eigi að útfæra
verkið. Toccata fyrir einleiksgítar,
sem Joseph spilar, er eftir Þor-
stein Hauksson. Það er byggt á
hugmyndum um stöðuga hreyf-
ingu, perpetuum mobile, eins og
tokkötur em gjaman.
Paavo Heininen er eitt af
þekktari fínnskum samtímatón-
skáldum og Einar spilar einleiks-
verk eftir hann. Það var Heinin-
en, sem samdi ópemna Silkitrom-
muna, eftir sömu sögu og ópera
Atla Heimis. Waves er slagverks-
verk eftir Danann Per Norgaard.
Þetta verk var samið á sjöunda
áratugnum og vakti strax mikla
athygli. Fór beint inn á efnisskrár
margra slagverksleikara. Þar er
tæpt á hugmyndum, sem Nar-
gaard hefur svo haldið áfram að
vinna úr í síðari verkum.
Við spilum svo þrjú verk eftir
mig. Fantasía yfír kínverskt ljóð
er fyrir klarínett og handtromm-
ur, ort útaf kvæði eftir kínverska
skáldið Lí Pó, sem var uppi á 8.
öld. Kvæðið er til í íslenskri þýð-
ingu Helga Hálfdanarsonar og
heitir Árstíðimar. Ég spila líka
örstutt einleiksverk fyrir íjórar
handtrommur, Impromptu, sem
ég samdi á tónlistarhátíðinni, þar
sem við Roger kynntumst. Á þess-
ari hátíð var meðal annars sér
staklega óskað eftir verki, sem
hefði verið samið á staðnum."
Skemmtitónlist úr Kína-
ferð
„Divertimento fyrir kvartettinn
er samið út frá hefðbundnum
hugmyndum um divertimento,
skemmtitónlist, eins hún tíðkað-
ist. Þama em fímm þættir, són-
ata, mars, noctume eða nætur-
ljóð, tríó og rondó. Ég samdi þetta
verk fyrir Kínaferðina og freistaði
þess að semja verk, sem væri
nánast hægt að spila undir borð-
um. Verkið átti umfram allt að
vera aðgengilegt, en þó metnaðar-
fullt.
I þáttunum einbeiti ég mér að
mismunandi hljóðfærum. í tríóinu
spila ég ekki með, en klarínettið
er áberandi. í næturljóðinu ein-
beiti ég mér að gítamum, þar er
gitarsóló. í marsinum er slagverk-
ið í aðalhlutverki. Öll stefín í verk-
inu, nema eitt, em úr öðmm verk-
um eftir mig. Fer þá að líkt og
höfundar fyrri tíma. Öll verkin á
efnisskránni heyrast hér í fyrsta
sinn."
Tónlist á áltrommur og önn-
ur sjaldséð og -heyrð hljóð-
færi
Þú lærðir á klarínett sem
krakki og hefur löngum haldið
þig við slagverk. Setja þessi hljóð-
færi einhvem sérstakan svip á
tónsmíðar þínar?
„Ég hef kannski samið meira
fyrir klarínett en ella, vegna þess
að ég þekki það vel og hef einnig
samið meira fyrir slagverk, en
margir aðrir. En ég held að sá,
sem heyrir píanó- eða víólukon-
sertinn minn, gæti ekki gmnað
að ég væri fremur slagverksleik-
ari en eitthvað annað. Ég hef
samið fyrir margs konar hljóð-
færasamsetningar, hljómsveitar-
verk, verk fyrir strengjasveitir,
kammersveit og einleiksverk, auk
verka fyrir söngraddir.
Þegar ég skrifa fyrir einhveija
ákveðna hljóðfærasamsetningu,
til dæmis konsert fyrir einleiks-
hljóðfæri og hljómsveit byija ég
á að kynna mér hljóðfærið eins
vel og mér er framast unnt. Á
meðan ég er að skrifa verkið get
ég venjulega ekki ímyndað mér
stórkostlegra hljóðfæri en einmitt
það, sem ég er að skrifa fyrir.
Verð gagntekinn af því og eigin-
leikum þess ..
Þú spilar á slagverk með kvart-
ettinum en semur Iíka. Engin tog-
streyta þar á milli?
„Núorðið spila ég bara á hand-
trommur og geri það mest fyrir
sjálfan mig. Held mér varla við í
tækninni, æfí mig ekki lengur í
tíu tíma á dag og það kemur
líklega smátt og smátt niður á
leiknum. Tónsmíðamar eru aðal-
viðfangsefni rnitt."
En þegar Áskell handlék ál-
trommumar, sem hann spilar á
með kvartettinum, var ekki að
heyra að neitt vantaði á þjálfunina
og handnæmið. Ekki er hægt að
ímynda sér það nema að heyra
það, hvað hægt er að fá út úr
skinnpetti strengdu á álbúk... Og
tækifærið til að kynnast því og
öðru nýstárlegu bíður okkar á
sunnudagskvöldið. Tónleikar fyrir
þá, sem ferðast gegnum lífíð með
opin eyra og augu.
Texti: Sigrún Davíðsdóttir
Norræni kvartettinn á æfingu. Frá vinstri: Einar Jóhannesson, Áskell Másson, Roger Carlsson og
Joseph Fung.