Morgunblaðið - 21.06.1988, Side 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚNÍ 1988
Ashkenazy
Tónlist
Egill Friðleifsson
HÁSKÓLABÍÓ 18. 6.1988
Flytjandi: Vladimir Ash-
kenazy, pianó.
Efnisskrá: L.v. Beethoven —
„Waldstein-sónatan" og „App-
asionata-sónatan“. R. Schum-
ann — Noveletten nr. 1 og 2,
og Sónata nr. 1.
Og þá er Listahátíð lokið. Ekki
verður annað sagt en vel hafi til
tekist að þessu sinni í öllum aðal-
atriðum. Þegar skyggnst er yfir
síðustu tvær vikurnar koma í
hugann margir eftirminnilegir
atburðir, þó á sviði tónlistarinnar
beri e.t.v. hæst heimsókn um 200
pólskra listamanna með Pend-
erecki í broddi fylkingar. Flutn-
ingur þeirra á „Pólskri sálu-
messu“ auk annarra verka verður
eflaust mörgum ógleymanlegur.
Það er ástæðulaust að efast um
gildi eða tilgang Listahátíðar. Á
Listahátíð gerast þeir listvið-
burðir sem trauðla mundu annars
eiga sér stað og er hvatning og
aflvaki til listrænna átaka. Lista-
hátið er lystaukinn í menning-
arlífi þjóðarinnar, sem jafnan er
beðið eftir með eftirvæntingu.
Endalaust má velta fyrir sér og
deila um val á mönnum og verk-
um, en upp úr stendur að efnt
er til veislu með mörgum gimi-
legum menningarréttum, þar
sem allir ættu að geta fundið
eitthvað við sitt hæfi.
Einn helsti framkvöðullinn að
Listahátíð í núverandi mynd og
nú fer fram í tíunda sinn, er
píanósnillingurinn Vladimir Ash-
kenazy. Þáttur hans í þessu máli
verður seint fullþakkaður. Með
því að ljá nafn sitt hátíðinni höf-
um við notið þess að hingað hef-
ur lagt leið sína margur snilling-
urinn, sem hæpið er að hefðui-
gert það ella. Og enn var Ash-
kenazy mættur til leiks_ í Há-
skólabíói sl. laugardag. Husið var
troðfullt enda löngu uppselt og
honum að vonum mjög vel tekið.
Það væri að bera í bakkafullan
lækinn að bera lof á leik Ash-
kenazys. Allt frá því hann vann
Tjækovsky-keppnina á sínum
tíma hefur hann verið einn af
eftirsóttustu píanistum heimsins
og orðstír hans sem hljómsveitar-
stjóra fer vaxandi. Tækni hans,
kunnátta, snerpa og kraftur við
hljómborðið er viðbragðið en nú
einkennir leik hans ekki síður
dýpt og innsæi hins þroskaða
listamanns. Því miður var hljóð-
færið, sem hann lék á, í afleitu
ásigkomulagi og listamanninum
ekki samboðið. Það óhapp hafði
viljað til rétt fyrir konsert, að
strengur slitnaði og hinn nýi, sem
settur var í á síðustu stundu féll
niður úr öilu valdi, sem hlýtur
að hafa haft traflandi áhrif á
einbeitingu hans, auk þess sem
ljósmyndari gerði honum lífið
leitt, enda hefur hann stundum
átt betri dag. Hvað um það lék
hann hinar ástríðufullu sónötur
Beethovens, „Waldstein" og
„Appasionata", af rniklum krafti
og sannfæringu. Á eftir fylgdu
svo Noveletten nr. 1 og 2 og
Sónatan nr. 1 í fís-moll eftir
Robert Schumann, sem felur í
sér svo mikla fegurð og leiftrandi
augnablik. Ashkenazy lék þessi
verk vafningalaust af karlmann-
legum þrótti, og hreyf áheyrend-
ur með sér þrátt fyrir óhagstæð
ytri skilyrði. Sem fyrr segir var
Ashkenazy ákaft fagnað og stóðu
viðstaddir upp að lokum í virðing-
arskyni.
Guar neri-str engj a-
kvartettinn
Lokatónleikar
listahátíðar
Það þarf ekki að tíunda neitt
um ágæti Guameri-strengja-
kvartettsins. Þar í hóp ráða allir
yfir mikilli leikni á hljóðfæri,
hafa tamið sér samstillingu og
túlkun, sem grandvölluð er á
trúmennsku við þann texta sem
flytja skal. Hjá slíkum lista-
mönnum getur að heyra meira
en óaðfínnanlegt spilverk. Tón-
túlkun þeirra hefur merkingu og
tilfínningalegt inntak og hefur
því meiri þýðingu fyrir hlustend-
ur en vélræn tæknifágun.
Efnisskrá tónleikanna var ein-
staklega skemmtileg. Þar var
leikið með tónfegurð Mozarts í
G-dúr kvartettinum K.378, sem
er sá fyrsti af „Haydn“-kvart-
Líklega hefur ekki verið fram-
flutt eins mikið af íslenskri tón-
list á nokkurri listahátíð eins og
á yfirstandandi hátíð. Á kam-
mertónleikum þeim sem haldnir
voru í íslensku óperanni sl.
fímmtudag voru frumflutt verk
eftir Hauk Tómasson og Leif
Þórarinsson en þar að auki
kvaddi hann sér hljóðs ungur
hljómsveitarstjóri, Hákon Leifs-
son, sem stundar nám í hljóm-
sveitarstjórn í Bandaríkjunum.
Ekki verður mikið ráðið í
framtíð Hákonar sem hljómsveit-
arstjóra af þessum tónleikum.
Stjórn hans í íslensku verkunum
var nokkuð lítið afgerandi en
ljóst að hann hafði gefíð sér tíma
til að „stúdera" Kammersinfón-
íuna op. 9 eftir Schönberg mjög
vel. Ekki ræðst Hákon á garðinn
ettnum. Því næst var stokkið
yfír 138 ár og leikinn fyrsti
kvartettinn eftir Janácek, sem
er byggður á sögu Tolstojs, „Kre-
utzer-sónötunni“. Um þetta efni
hafði Janácek samið píanótríó,
sem er glatað, en tónskáldið mun
hafa notað efni þess að nokkra
í kvartettinn. Þetta er í raun
sama efni og Beethoven notar
sem bakgrann í samnefnda fíðlu-
sónötu, enda má heyra bergmál
af aukastefínu úr fyrsta þætti
Beethovens-sónötunnar í þriðja
þætti kvartettsins. Þriðja verkið
á tónleikunum var svo ópus 130
eftir Beethoven, leikinn eins og
meistarinn hafði upphaflega
hugsað sér verkið, með stóra
fúgu sem lokakafla, sem síðar
þar sem hann er lægstur með
því verki og því nokkur með-
mæli með honum sem efnilegum
stjómanda, hversu vel hann
komst frá því verki.
Tónverk Hauks Tómassonar
heitir Hvörf og er samið fyrir
klarinett og kammersveit. Tón-
ferli verksins er nokkuð kyrr-
stætt þó einnig bregði þar fyrir
tematískri vinnu. Kyrrstaða
verksins kemur fram í eins konar
„orgelpunkti" sem oftlega bregð-
ur fyrir og verður sérlega áber-
andi undir lok verksins í lágradda
hljóðfæranum, svo að stundum
minnti hljómanin á samflaut
skipa á gamlárskvöld.
Guðni Franzson flutti verkið
án þess að honum tækist að lífga
það með þeim hætti er hann
var gefin sérstaklega út sem
ópus 133.
Flutningur Guameri-kvart-
ettsins var glæsilegur og sérs-
taklega tilþrifamikill í Janácek-
kvartettinum og Stóra fúgunni
eftir Beethoven. „Cavatínan" í
Beethoven-kvartettinum var
andstæða átakanna, blíðleg og
tregaþrangin eins og t.d. í sex
takta millispilinu, sem var af-
burða vel leikið, en þar setur
Beethoven yfírskriftina „Be-
klemmt" (þjakað eða dapurt).
Þessi tónlína er í raun ekka-
þranginn grátur er svipar til
síðustu tónanna í sorgarmarsin-
um í þriðju sinfóníu meistarans.
Það er því í anda hans að hrista
af sér sorgarslenið og þruma af
krafti eins og gerist að heyra í
upphafí fúgunnar, þannig varð
gráturinn aldrei væl hjá Beetho-
ven, heldur aðeins þungur tregi
þess, er í annan stað þorir að
ganga á hólm við örlög sín og
vogar þar öllu.
hefur oft sýnt að kann allra
manna best. Verk Leifs Þórar-
inssonar heitir Styr — nottumo
capriccioso og er fyrir píanó og
kammersveit. Margt var þar
skemmtilegt að heyra, einkum í
fyrri hluta verksins, bæði snjallar
tónhugmyndir og sterkar and-
stæður en píanókadensuna og
síðasta hluta verksins vantaði
þá reisn sem spáð var fyrir í
upphafi verksins. Þorsteinn
Gauti Sigurðsson lék verkið á
sannfærandi máta.
Þrátt fyrir nokkra deyfð sem
lá yfir flutningi íslensku ver-
kanna var margt vel gert í Kam-
mersinfóníu Schönbergs, enda
var hljómsveitin skipuð úrvals
tónlistarmönnum, bæði ungum
hljóðfæraleikuram, sem era að
hefja sinn feril sem sjálfstæðir
listamenn og eldri og reyndari
mönnum úr Sinfóníuhljómsveit
íslands.
Tónlist
á listahótíó
JónÁsgeirsson
Lokatónleikar' listahátfðarinn-
ar 1988 hófust á Exultate Jubil-
ate eftir Mozart er Debra Vand-
erlinde söng, en rödd hennar er
af þeirri gerð sem nefnd er „kol-
oratúr-sópran". Nokkuð hefur
farið lítið fyrir slíkum söng-
konum hin síðari árin, einkum
vegna þess að sú tónlist sem
best á við slíkan söng, þ.e. tón-
list sem tengist hinni síðró-
mantísku hnignun, var í upphafí
tuttugustu aldarinnar úthrópuð
sem listræn úrkynjun. Nú hefur
tuttugasta öldin jafnað sig eink-
um vegna þess að „móderne“-list
hefur ekki að öliu leyti tekið við,
þó hún hafi hins vegar markað
djúp spor í listasöguna. Þessi
vöntun í „móderne“-listinni kem-
ur einkar vel fram í ástríðufullri
þörf manna eftir mjög gamalli
listsköpun, listsköpun sem ekki
tekur þátt í átökum manna um
stefnur og viðhorf, er auk þess
nær ókunn fólki og því áhuga-
vert hlustunarefni.
Hvað varðar söng er áhugi
aftur vaknaður á „Counter-
tenor“-söng og nú er það „kolor-
atúr“-söngur sem heyrist hér á
listahátíð. Debra Vanderlinde er
leikin söngkona og söng Exult-
ate Mozarts ágætlega og sömu-
ieiðis aríu Ófelíu úr óperanni
Hamlet eftir Ambroise Thomas.
Þessi aría er í raun það eina sem
heyrist orðið af þessari ópera,
sem Thomas samdi fyrir sænska
söngkonu er á þeim tíma hafði
gert allt vitlaust í París. Þess
vegna mun Thomas hafa sett inn
í aríuna sænska þjóðlagið sem
við íslendingar þekkjum sem
„Engan granar álfakóngsins
mæðu“. Arían er erfið í söng og
söngkonan gerði henni góð skil,
þó nokkuð mætti merkja á söng
hennar að hún hafí ekki þolað
vel óblíða veðráttuna hér uppi á
íslandi.
Ekki var framleikanum fyrir
að fara í efnisvali tónleikanna
og vora önnur viðfangsefni eins
og t.d. Júpiter-sinfónían eftir
Mozart og leikhústónlistin eftir
Mendelssohn við Jónsmessunæt-
urdraum Shakespeares, ekki til-
takanlega eftirsóknarverð, eink-
um þar sem búið er að leika t.d.
Júpiter-sinfóníuna nokkuð oft
undanfarið. Hvað sem um það
má segja þá lék hljómsveitin sitt
ágætlega undir stjóm Gilberts
Levine. Um stjóm í undirleiks-
verkefnunum með söngkonunni
traflaði það nokkuð hversu Le-
vine hamaðist með alls konar
tilþrifum, „stjórnandastælum“,
svo að hann beinlínis skyggði á
söngkonuna og pataði jafnvel
hálfpartinn framan í hana. Þarna
„oflék“ hann til óþurftar fyrir
söngkonuna. Það hefur hins veg-
ar verið venja í slíkum tilfellum
að stjórnandi reyndi sem minnst
að stela senunni, enda er hlut-
verk hans að styðja við og vinna
með „einleikara" en ekki að
stjóma honum.
Kammertónleikar