Morgunblaðið - 09.10.1988, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 9. OKTOBER 1988
\
C,...
Baldur og Deidre, kona hans.
en það er við segulsviðspólana tvo.
„Það hefur komið í ljós að það er
líka gat yfir norðurpólnum," sagði
hann. „Mælingar á ósonlaginu byrj-
uðu ekki fyrr en fyrir 10 til 15
árum. Það er því vel hugsanlegt
að þessi göt hafí alltaf verið þama
án þess að við vissum af þeim. Mín
kenning er náttúrulegs eðlis. Ég
hef komið henni á framfæri við
sérfræðinga sem vita meira um
þetta en ég. Það er enginn vafí að
klór- og flúor-sambönd sem við
hleypum út í andrúmsloftið geta
verið skaðleg, en það er bara spum-
ing hvort þeirra sé þegar orðið vart.
Hvert ferii í náttúrunni tekur ákveð-
inn tíma, eins og koldíoxíð sem
velkist um í sjónum í 6.000 ár.
Þegar ferli er einu sinni komið af
stað verður það ekki stöðvað aftur,
það er hið hættulega við að hrófla
við náttúrunni."
Lifí vísindin!
Háskólanám Baldurs hófst í MIT
í Boston í Bandaríkjunum en hann
flutti sig fljótt í ETH í Zurich í
Sviss. „Það var óhóflega dýrt að
læra í Bandaríkjunum og styrkurinn
sem ég hafði nægði rétt fyrir stræt-
isvagnamiða." Báðar menntastofn-
animar em virtustu tækniháskólar
landanna. „Ég álpaðist fyrir hreina
tilviljun út í rafmagnsverkfræði.
Ég hélt þá að hún væri merkileg
vísindi. Ég hafði í rauninni engan
áhuga á henni og sneri mér fljót-
lega að öðra eins og stjömufræði
og stærðfræði. En ég lét aldrei
verða af að skipta um deild og lauk
prófí í rafmagnsverkfræði með stigi
í stjömufræði. Doktorsprófíð mitt
er eiginlega í hagnýtri stærðfræði.
Og fyrsta starfíð mitt var sem rad-
íóstjömufræðingur í Tækniháskóla
Kalifomíu í Pasadena." Þar er
stærsti stjömukíkir heims.
„Stjömufræði er elsta vísinda-
grein mannsins og hefðbundnir
stjömufræðingar höfðu litla trú á
ríidíóstjömufræði þegar hugmyndir
um hana komu fyrst fram í kringum
1940. Það tók þá um 10 ár að átta
sig 4 að þetta var nýr gluggi á him-
ingeiminn og síðan hefur þetta orð-
ið mikilvæg grein. Það eru margir
hlutir sem maður verður aðeins var
við á bylgjulengdum sem radíó-
stjömufræðin mælir. Til dæmis
þegar nýjar sólir, eins og sólin okk-
ar, verða til. Það er eins og ský í
alheiminum dragi sig saman og úr
þeim verður sól. Hitastigið er í upp-
hafí fremur lágt og þá sendá þær
frá sér bylgjur á radíóstiginu en
ekki á hinu sjáanlega sem hefð-
bundin stjömufræði fæst við. Þetta
gerist stöðugt, sólir deyja og aðrar
verða til. Á okkar vetrarbraut, sem
er í laginu eins og undirskál, era
milljarðar sóla til viðbótar við okkar
sól. Vetrarbrautin er um 100.000
ljósár í þvermál og snýst einu sinni
á 250 milljónum ára. Eitt ljósár er
sú íjaríægð sem ljósið fer á einu
ári, það fer á einni sekúndu 300.000
km. Svo að það fer langt á einu
ári. Við búum á miðlungs stórri
vetrarbraut. Það era miiljarðar af
slíkum vetrarbrautum í algeimnum
og þær era allar á hrejrfíngu hver
frá annarri. Við höfum aðeins vitað
að aðrar vetrarbrautir en okkar eig-
in era til í svona 60 ár. Það era
kenningar um að það séu margir
alheimar til, alheimar sem við vitum
ekkert um og getum ekki haft sam-
band við.
Þetta er dæmi um hvað við vitum
í rauninni lítið. í stjömufræði eram
við til dæmis að vinna úr mælingum
sem mæla aðeins einn hundraðasta
af því sem fyrir hendi er. Sú mynd
sem við höfum af heiminum er að-
eins mynd dýrategundar sem er að
spássérra á þessari plánetu. Það er
ekki nokkur vafí að það er líf í ein-
hverju formi á öðram hnöttum. En
við köllum okkur homo sapiens! Við
eram eins og maður í einu leikrita
Molieres sem lærir að lesa á gam-
als aldri. Þegar hann er búinn að
læra ABC, fyrstu þijá stafí stafrófs-
ins, hrópar hann upp yfír sig af
hamingju og segir: „Vive la scien-
ce?“ Lifí vísindin! Svona eram við
í dag. Við eram kannski búin að
læra fyrstu þijá stafína í stafrófí
alheimsins og við öskram Vive la
seience! Þeir sem standa í þeirri
meiningu að ABC sé allt stafrófið
era kannski hamingjusamastir, það
er kannski bara ógæfa að vera að
velta þessu fyrir sér. Það er oft
BALDRI
fóstrí við landið þegar hún ferð-
aðist um það í húsvagni fyrír
nokkrum árum með eiginmanni
og börnum. Þau létu sig dreyma
um að setjast þar að, þess vegna
fór hún í íslenskutíma, en eru
núna hætt við það. Hún heldur
þó náminu áfiram. Félagar henn-
ar sögðu að það væri vegna Bald-
urs.
Eiginmaður Ursulu Dopplers
hefur leigt laxveiðiár á íslandi í
mörg ár. Þau dvefjast langdvöl-
um á landinu og hafa þörf fyrir
að kunna málið. Rolf Fehlmann
hefur faríð þangað sex sinnum
og er yfír sig hrifínn af landslag-
inu en ekki eins hrifinn af því
hvernig íbúar landsins umgang-
ast það. Og konurnar tóku undir
orð hans. Þessir þrír Svisslend-
ingar voru hneykslaðir á kæru-
leysi íslendinga varðandi um-
hverfið, hrístu höfiiðið yfir ál-
dósum og plastpokum, áburði og
klóaki sem rennur óhreinsað út
í sjó. Rolf kallaði okkur „ítali
norðursins" í umhverfismálum.
En tímamir hjá Baldri snúast
ekki um þessa hluti. Þeir fara í
að læra orð eins og kinda-,
nauta-, svina- og hvalkjöt, agúrk-
ur, gulrætur, gulrófur og kart-
öflur, diskur, gaffall, hnífiir ...
og þar fram eftir götunum. Hann
lætur nemenduraa skrifa eftir
upplestrí og út firá því spinnast
ný orð. Og fólkið gefst ekki upp
þótt tungan sé strembin. Það vill
geta spjallað við landann og timir
ekki að hætta í tímum hjá Baldri.
35
Baidur
Elíasson,
vísindamaður,
sóttur heim
í Baden
í Sviss
UTSALA
Skóbær, Laugavegi 69
Geriö góð kaup 3 síðustu dagana, meiri lækkun
á öllum skóm, allt á að seljast. Síðasti dagur útsöl-
unnar á miðvikudag.
Skóbær,
Laugavegi 69, sfmi 1796S.
heldur niðurdrepandi. En vanþekk-
ingin er reyndar geysilega spenn-
andi, það er svo óendanlega mikið
sem við skiljum ekki og munum
aldrei skilja. Því meira sem við
grúskum þvi ljósara verður hversu
lítið við vitum í rauninni."
En þurfum við að vita svona
mikið, skiptir það einhveiju máli
að vetrarbrautur þeysast hver frá
annarri? „Hvað skiptir máli? Fyrir
flest fólk skiptir sjónvarpsdagskráin
meginmáli. Hún skiptir mig engu
máii. Það er hins vegar stórkostlegt
fyrir mig að vita að ég get fundið
ammoniak úti í geimnum. Eða jafn-
vel flóknari sameindir. Það er eitt
skref í áttina að skilja betur það
sem á sér stað. Það hefur ekkert
áþreifanlegt gagn, sem betur fer,
en það er gagn að allri þekkingu
út af fyrir sig. Það er jú enginn
tilgangur með lífinú sem slíku. Við
lifum hér á jörðinni og hver og einn
verður að lifa því til hins ýtrasta
eins og hann getur. Fyrir mér er
það til einhvers ef ég get sagt að
lokum að ég hafi lært eitthvað."
Og hvað um líf eftir dauðann? „Það
er hugsanlegur möguleiki að maður
fæðist aftur í öðra formi á ein-
hverri plánetu. Hver veit? Ég er svo
uppnuminn af því sem ég er að
gera í dag að ég gef mér ekki tíma
til að hugsa um hvað verður þegar
ég verð kominn ofan í jörðina. Ég
læt það ráðast."
Baldur settist að í Baden eftir
þriggja ára starf í Pasadena fyrir
hreina tilviljun. „lifíð er tilviljun."
BBC var að byggja upp rannsókna-
starf sitt og ieitaði meðal annars
vísindamanna í Kalifomíu. Baldur
var farinn að hugsa sér til hreyf-
ings og réð sig til BBC. „Þegar ég
var í námi þótti fyrirtækið heldur
óspennandi vinnustaður, var eigin-
lega álitið hrein vélsmiðja." En það
átti fyrir honum að liggja að starfa
þar bróðurpart starfsævinnar.
Hann á bandariska konu, sem rekur
máiaskóla í Baden, og tvær dætur.
Það hefur aldrei hvarflað að þeim
að flytja til íslands. „Ég kaupi mér
kannski hús undir Vatnajökli í ell-
inni og verð þar í nokkra mánuði
á ári.“ Hann heldur góðu sambandi
við ættingja og vini og les Iceland
News reglulega. „Ég áttaði mig
fljótt á því að ég er og verð alltaf
íslendingur, sama hversu lengi ég
bý hér á meginlandinu og laga mig
að lifnaðarháttum Evrópubúa. Ætli
ég hafi ekki fyrst áttað mig á þessu
í Bandaríkjunum. Ég var í veislu i
Los Angeles og Gunnar Matthías-
son, sonur Matthíasar Jochumsson-
ar, var að flytja ræðu. Hann sagð-
ist vera að fara heim. Það kom mér
á óvart að hann ætlaði þetta fljótt
af því að partíið var rétt að byija.
En svo rann upp fyrir mér að hann
ætlaði heim til íslands og var að
segja frá því. Hann hafði búið er-
lendis f tugi_ ára og sagði ennþá
„heim“ um ísland. Ég tala svona
Ííka. Og Hjörleifur bróðir minn, sem
hefur búið í Kaupmannahöfn og
ekki farið til íslands í 30 ár, talar
svona líka. Ég held að þetta sé af
því að við eyddum mikilvægustu
áram ævinnar á íslandi. Æskan er
svo mikilvæg af því að þá er maður-
inn „prógrammeraður". Þá er allt
sett upp og fer lífið í að fylla í reit-
ina.“
TEXTI OG MYNDIR:
Anna Bjarnadóttir
Þýskir jakkar, pils og blússur
v/Lauga|æk S: 33755.
1.490,- kr.
Leðurf óðraðir hælaskór
Litir: Svart, rautt, blátt
Stærðir: 36-41
Póstsendum samdægurs
5% staðgreiðsluafsláttur
21212
KRINGWN
KblMeNM
S. 689212
1
Meira en þú geturímyndað þér!