Morgunblaðið - 12.10.1988, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 12. OKTÓBER 1988
Sjálfvirkur sjósetningarbún-
aður gúmíbj örgunarbáta
Olsenbúnaður í 80 til 90% flotans
eftir Friðrik
*
Asmundsson
Fyrir nokkru var birt skýrsla
Rannsóknameftidar sjósiysa fyrir
árið 1987. Þar er í stuttu máli sagt
skilmerkilega frá óhöppum og slys-
um — þannig að glögg mynd fæst
af atburðum, og álit nefndarinnar
em stutt ogvel orðuð. Mest er samt
um vert að efnið berist um borð í
öll skip og þar sé það lesið og rætt.
Það hlýtur að vera mikil slysavöm.
Nokkrar athugasemdir ætla ég
samt að gera. A bls. 29-F: Um
reynslu af sjálfvirkum sleppibúnaði
segir „Ef skoðuð era þau slys sem
orðið hafa síðustu 15 mánuði þar
sem bátar hafa sokkið, kemur í ljós
að hinn sjálfvirki sleppibúnaður
hefur ekki skilað þvf sem vonast
er til. Slysin era: „Auðunn RE,
Reynir EA, Hvítingur VE og
Grímsey ST.
í sambandi við sjálfvirkan sleppi-
búnað Hvítings segir að upplýsingar
hafi fengist hjá skoðunarmanni um
að ekki hafí verið tengdur sá búnað-
ur sem sjá skyldi til þess að bátur-
inn blési strax upp.
Hversvegna kemur það ekki fram
að búnaðurinn var ekki rétt tengdur
að kröfu Siglingamálastofnunar?
Það mætti halda af skýrslunni að
það hafí verið sök skoðunarmanns-
ins. Svo er þó alls ekki. í bréfí til
Sigmunds Jóhannssonar frá sigl-
ingamálastjóra frá 3.11.1987 segir
m.a.: „Þá hlýt ég að harma að sú
ákvörðun sem tekin var á sínum
tíma, líklega á árinu 1982, um að
breyta tengingum í Sigmunds-
búnaði í flöskulínu gúmmíbjörgun-
arbáta hafí ekki verið tekin að höfðu
samráði við þig og framleiðendur
búnaðarins. Að lokinni nánari at-
hugun, sér stofnunin ekkert því til
fyrirstöðu að tekin verði upp þegar
í stað sú tenging í flöskulínuna, sem
hönnun þín gerir ráð fyrir.“
Þama er málið skýrt, Siglinga-
málastofnun tók ákvörðunina. Og
hún hefur enn ekki látið breyta
þessu og af því era allir sjálfvirkir
Sigmundsbúnaðir óvirkir. v
Á bls. 71 kemur fram^að Hviting-
ur VE hafí verið búinn gúmmfbjörg-
unarbát með sjálfvirkum sleppibún-
aði af Sigmundsgerð. Við lýsingu á
öðram slysum, þar sem sjálfvirkur
sleppibúnaður virkar ekki á fyrr-
nefndum skipum var annar búnað-
ur, sem aldrei er minnst á þegar
óhöpp verða. Hans má alls ekki
geta.
Hvítingur VE er eina skipið, sem
hefur farist með sjálfvirkum sleppi-
búnaði Sigmunds. Gúmmíbjörgun-
arbátur fannst aldrei enda búið að
breyta tengilfnunni eins og áður
segir. Hann hefur því sokkið með
bátnum.
Óhætt er að segja að með ákvörð-
uninni 1982 hafí Sigmundsbúnað-
urinn verið afbakaður þannig að
hann kemur ekki að notum á hættu-
stundu við ýmsar aðstæður. Sér-
staklega er þetta ófært á minni
skipunum, sem allir virðast hafa
áhyggjur af. Menn sem gera þetta
era ekki nokkrir sjómenn og eru
öiyggi sjómanna miklir skaðvaldar.
Hver leyfír þetta? Af hveiju má
þetta ekki vera eins gott og það
varþegar höfundurinn hannaði það?
A bls. 29 og 30 er þetta:
„Grímsey ST2 strandaði og sökk á
Steingrímsfirði, mannbjörg,
gúmmíbátur skilaði sér ekki. Þar
sem báturinn náðist upp var sjálf-
virki sleppibúnaðurinn tekinn til
rannsóknar og kom þá í ljós mikill
stirðleiki vegna smumingarleysis.
Opnaðist sjálfvirki Iokinn ekki fyrr
en við 78 kg þiýsting. Vora gerðar
margar prófanir á iokum. Við fyrstu
Sigmund Jóhannsson
prófanir opnaðist lokinn við nálægt
7 kg þýsting en eftir að gripklær
höfðu verið vel smurðar virkaði lok-
inn innan þeirra marka sem sett
hafa verið (3,8 kg).“
Hvað er þetta? í Grímsey var
sjálfvirki búnaðurinn af Olsensgerð.
Hingað til hefur alltaf verið talað
um að hann losaði gúmmíbátinn á
3,5 til 4 m dýpi. Það væra hans
mörk. Siglingamálastofnun segir
reyndar 2 m. Þar á bæ er sá búnað-
ur alltaf fegraður. Nú þarf allt í
einu 7 kg og þegar best lætur 3,8
kg þrýsting til þess að tækið virki.
Það sem meira er: Rannsóknar-
nefíid sjóslysa gerir enga athuga-
semd við þetta. Vita þeir ekki að
3,8 kg þrýstingur fæst fyrst niðri
á 38 m dýpi og 7 kg á 70 m dýpi.
Það er enginn smá munur á því og
á 3,5 til 4 m dýpi. Samkvæmt at-
hugunum okkar Vestmannaeyinga
kemur gúmmíbátur ekki upp, sem
losnar og blæs sig upp fyrir neðan
25 m dýpi. Hvað þá á 38 til 70
m. Enda hafa þeir aldrei gert það.
Aldrei komið upp.
Á bls. 30 er þetta. „Af framan-
töldum slysum, sem orðið hafa á
síðustu 15 mánuðum hefur komið
fram að sjálfvirki búnaðurinn til
losunar gúmmíbjörgunarbáta á
neyðarstundu hefur ekki reynst eins
og vonir stóðu til. Ekki er vitað um
eitt einasta tilfelli þar sem sjálf-
virkur losunarbúnaður hefur virkað
og stuðlað að björgun manna og
skiptir það ekki máli hvora hönnun-
ina er um að ræða.“
Það er ekki von. Olsen opnast
Friðrik Ásmundsson
„Nú þarf allt í einu 7
kg og þegar best lætur
3,8 kg þrýsting til þess
að tækið virki. Það sem
meira er Rannsóknar-
nefnd sjóslysa gerir
enga athugasemd við
þetta. Vita þeir ekki að
3,8 kg. Þrýstingur fæst
fyrst niðri á 38 m dýpi
og 7 kg á 70 m dýpi.“
svo langt niðri að hann skilar sér
aldrei. Nema eitthvað hnjask verði
þar. Siglingamálastofnun er búin
að gera Sigmundsbúnaðinn óvirkan
svo hann skilar sér ekki. Hönnun
hans gerir ráð fyrir að hann opnist
og blásist upp í sjóskorpunni. Það
mátti alls ekki. Miklu betra að láta
hann blásast upp lengst niðri, það-
an, sem hann kom aldrei að notum.
Svo segir Rannsóknamefnd sjó-
slysa: „... skiptir þá ekki máli
hvora hönnunina er um að ræða."
Formaður nefndarinnar kom svo
Geimstöðin „Frelsi“:
AFANGIMANNSINS A LEIÐ
TIL ANNARRA HNATTA
Teikning af geimstöðinni, sem Bandaríkjamenn hyggjast reisa í sam-
vinnu við Evrópuríki, sem standa að Geimferðastofnun Evrópu
(ESA). Gert er ráð fyrir að stöðin verði tilbúin um miðjan næsta
- eftirívar
Guðmundsson.
Vel heppnuð ferð geimfarsins
Discovery hefir endurvakið
áhuga manna fyrir, að sett verði
saman varanleg stöð í geimnum,
þar sem vísindamenn fái aðstöðu
til að dveljast langdvölum i
geimnum við rannsóknir sinar.
Auk þess yrði stöðin notuð sem
áfangi á leiðinni til annarra
hnatta í framtíðinni. Þetta er nú
að verða að veruleika og áætlað
er að stöðin verði komin i gagnið
innan næstu tiu ára.
í hefðbundinni áramótaræðu
Bandaríkjaforseta til þings og þjóð-
ar í byijun 1984, mælti Ronald
Reagan á þessa leið:
„Bandaríkin hafa ávallt verið
reiðubúin og þá helst þegar mest
reið á. Nú getum við fylgt draumum
okkar til fíarlægra stjama, lifað og
unnið í geimnum í þágu vísinda og
hagsældar. í kvöld hefí ég skipað
svo fyrir, að NASA [geimrann-
sóknastofnun Bandaríkjanna] skuli
skipuleggja og koma fyrir varan-
Iegri geimstöð í háloftum, þar sem
menn geta búið til langdvalar og
stundað sín rannsóknastörf. Þetta
skal framkvæmt innan áratugar
héðan í frá.“ Forsetinn bætti við:
„NASA skal bjóða öðram þjóðum
að taka þátt í þessu með okkur svo
það megi styrkja friðinn, stuðla að
efnahagslegri velmegun og auka
frelsi allra, sem fylgja vilja steftiu-
málum okkar í þessu efni.“
Eftir Challenger-slysið 28. jan-
úar 1986, þar sem sjö manna áhöfn
fórst, var hljótt um framkvæmdir
í geimstöðvarmálinu, þar til á dög-
unum, er geimfarinu Discoveiy var
áratug.
skotið út í geiminn og allt fór vel.
Þá komu fyrirætlanimar um geim-
stöðina aftur á dagskrá. Nú hafa
samheijar Bandaríkjamanna og
vinaþjóðir gert með sér samkomu-
lag um samvinnu um geimstöðina
og nákvæm áætlun er fyrir hendi,
sem gengið verður nú í að fram-
kvæma, enda er undirbúningur þeg-
ar kominn allvel á veg. Meðal þeirra
landa, sem hafa gerst aðilar að
samkomulaginu era Kanada, Japan,
Vestur-Þýskaland og nokkur önnur
Vestur-Evrópulönd. Fregnir bárast
um það á dögunum, að Sovétríkin
hefðu boðið fjölþjóðasamvinnu í
framkvæmd geimvísindamála, en
ekkert hefír enn heyrst um viðbrögð
vestrænna þjóða við því boði. Sovét-
menn hafa sem kunnugt er unnið
mörg afrek á sviði geimrannsókna
og voru t.d. fyrstir til að skjóta
gervihnettinum Sputnik á braut
umhverfís jörðina árið 1957. Sov-
étríkin reka smágeimstöð og þau
eiga nú í smíðum geimskutlu, sem
að útliti er næstum eins og tvíburi
bandarísku geimskutlanna. Heyrst
hefír að Sovétmenn hafí í hyggju
að senda geimskutlu í ferð um-
hverfís jörðina fyrir næstu áramót.
Aætlaður kostnaður 14,6
miiyarðar dollara
Talið er, að allt að 25 þúsund
manns muni vinna að gerð geim-
stöðvarinnar, en 35 þúsund manns
í viðbót muni fá vinnu beint eða
óbeint í sambandi við smiðina.
NASA hóf framkvæmdir við
geimstöðvarsmíðina í desember sl.
Bandaríkjaþing samþykkti 900
milljóna dollara flárveitingu til
geimstöðvarinnar á fjárlögum árs-
ins 1989. En heildarkostnaður við
stöðina er talinn munu nema að
minnsta kosti 14,6 milljörðum dala
(700 milljarðar ísl. kr). Verkefíii
geimstöðvarinnar verða margvís-
leg. Samkvæmt frásögn NASA-
starfsmanna, sem eg átti tal við á
dögunum í Kennedy-geimstöðinni á
Canaveral-höfða i Flórída, er eftir-
farandi talið mikilvægt:
Tryggja, að ftjálsar þjóðir heims-
ins séu fremstar í geimrannsóknum
og -framkvæmdum á næsta áratug.
Örva alþjóðatæknikunnáttu og
t-ryggja fjölþjóðasamvinnu. Auka
almenna þekkingu í geimvísindum
og hagnýtt gildi þeirra.
Gert er ráð fyrir, að það verði
átta manns að staðaldri í geimstöð-
inni, sem vinni þar í þijá mánuði í
senn milli leyfa á jörðu niðri. Starfs-
fólk stöðvarinnar verður flutt til og
frá jörðu í geimskutlum.
! aðdráttaraflslausu umhverfi
geimstöðvarinnar verður einstakt
tækifæri til að rannsaka og fram-
leiða lyf og íjölda annarra efna, sem
erfítt er að framleiða á jörðunni.
Þará meðal er ljrf, sem talið er að
muni geta læknað alnæmissýkina.
Þá verður geimstöðin áfangi í
geimferðum í framtíðinni til næsta
tungls, hnattar, plánetu, eða hvað
það heitir í sólkerfínu, sem maður-
inn hefir áhuga fyrir að heimsækja.
Það gæti sennilega orðið Mars, sem
yrði fyrst fyrir valinu. En sá hnött-
ur er talinn hvað líkastur okkar
eigin jörð að landslagi, ef ekki að
öðra leyti.
Óþarfi að hætta lífi manna
I g’eimrannsóknum
Eftir Challenger-slysið hafa
heyrst háværar raddir um, að það
sé óþarfí að hætta lífi manna í geim-
rannsóknum þar sem það sé stað-
reynd, að hægt sé að framkvæma
nærri allar tilraunir f geimnum, sem
nauðsynlegar eru, með flarstýrðum
tækjum, róbótum. Bent er á að
Sovétmenn noti þá aðferð við geim-
rannsóknir sínar með góðum ár-
angri. En þessu er svarað með því
að benda á, að ekkert gervitæki
Sovézka fréttastofan TASS sendi
í síðustu viku frá sér ljósmynd
af geimfeiju, sem Sovétmenn
hyggjast skjóta senn á loft. Geim-
feijan minnir ótrúlega á þá
bandarísku.
geti hugsað og tekið sjálfstæðar
ákvarðanir sem mennskir menn
þegar á liggur. Bandaríkjamenn
munu aldrei gleyma Challenger-
slysinu, en áhrif þess dvína eftir
þvi sem stundir líða og ef geim-
ferðimar heppnast vel í framtíðinni.
Þróun geimferða síð-
astliðin 30 ár
Október 1957: Sputnik I. Sovét-
menn senda fyrsta gervihnöttinn
út í geiminn.
Janúar 1958: Explorer I. Fyrsti
gervihnöttur Bandaríkjamanna.
Apríl 1961: Vostok I. Fyrsti maður
í geimferð. Júrí Gagarín í Sovétríkj-
unum.
Febrúar 1962: Mercury 6. Fyrsta