Morgunblaðið - 02.11.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 2. NÓVEMBER 1988
Tímamótasýning
rn TIL TÍ'rU'S AD
ÞAD hR TIU cvAKKA ATT.
ef STEFNT ek 1 SKAKKA
1861 d. l**»
Jm
. ^
Kristján Guðmundsson, Skúlptúr, 1970.
Myndlist
BragiÁsgeirsson
í tilefni af 10 ára afmæli Ný-
listasafnsins hefur verið efnt til
sýninga í salarkynnum þess og
tveim sölum Listasafns íslands.
Til sanns vegar má færa, að Ný-
listasafnið hafí aldrei verið neitt
safn í eiginlegum skilningi, heldur
frekar varðveislustofnun nýlista-
verka, sem ekki eiga í önnur hús
að venda eða hafa verið gefín til
safnsins.
Litla safnið með langa hljóm-
fagra nafnið er þannig samsafn
alls konar hugmynda tengdum
nýlistastraumum erlendis frá, sem
nokkrir forsvarsmenn þess höfðu
tekið að sér að varðveita fyrir
réttum áratug.
Það skal tekið fram hér, að sá,
er hér ritar, er talsmaður allra
rannsókna á sviði myndlistar,
bæði í sjálfri hugmyndafræðilegri
útfærslu þeirra svo og tæknilegri,
svo fremi að þær skili niðurstöðu.
Þessar sýningar eru fýrst og
fremst sýnishom eldri verka í eigu
safnsins og þá mikið til verk, sem
gerð voru áður en það var stofnað
og safnið var stofnað í kringum,
eða frá hinu svonefnda SUM-
tímabili. Safnið mun eiga svo mik-
ið af verkum, að þótt þessar tvær
stofnanir leggist á eitt, rúma
húsakynnin ekki nema hluta
þeirra.
Á „konzept"- eða hugmynda-
fræðilega tímabilinu var svo til
allt viðurkennt, sem hafði í sér
ákveðinn hugmyndafræðilegan
neista, hversu tæknilega bágborið
sem það var og hversu illa sem
staðið var að sýningunum. Og
mikið til rataði þetta inn á söfn
sem viðurkennd myndlist og þá
einkum í Hollandi, enda fylltust
fljótlega allar hirslur safnanna og
jafnvel aðrar, sem söfnin tóku á
leigu. Gáfust menn þá upp og
tóku að biðja listamennina sjálfa
að geyma þau myndverk, sem
þeir keyptu af þeim!
Auðvitað var margt stórmerki-
legt gert á þessu tímabili og þá
einkum í upprunalöndunum, þ.e.
þar sem þau urðu fyrst til. Þann-
ig skildi ég sjálfur ýmislegt ekki
til fulls, fyrr en ég kom til Holl-
ands og skoðaði núlistadeildir
safnanna.
Hugmyndafræðilegu listinni
fylgdi og algjört tilfínningaleysi
gagnvart málverkinu, og það var
í hátízku að vera á móti því allt
tímabilið.
Líkja má að sumu leyti tímabil-
inu við „geometríska" tímabilið,
strangflatalistina, því að ein-
strengingin og umburðarlyndið
var jafn lítið gagnvart öðru, sem
var að gerast. Og líkt og þegar
strangflatatímabilið leið undir lok
sem aðalstefnan, þá urðu gríðar-
miklar breytingar, er „konzeptið"
rann sitt skeið, þannig að lílq'a
mátti því við sprengingu. Mál-
verkið kom aftur og af þeim hel-
jarkrafti, að menn trúðu varla
sínum eigin augum í fyrstu. Und-
ir nýjum og háspekilegum for-
merkjum þó, þar sem gefið var
næsta lítið fyrir tæknibrögðin
lengi vel, en hefur svo þróast í
ýmsa tæknigaldra og þarf ég ekki
annað en að vísa til þeirra Sandro
Chia og Anselm Kiefer (sem m.a.
hefur rannsakað birtuna í Noregi)
— þar er svo sannarlega hvorki
klastrinu né klaufaskapnum fyrir
að fara.
Auðvitað rataði þessi bylgja til
íslands eða réttara sagt sitthvað
af henni, og þær tilraunir, sem
voru gerðar í nafni hennar, voru
ákaflega keimlíkar því, sem gert
var ytra, við í flestum tilvikum
allt aðrar aðstæður.
Firring og hremmingar stór-
borganna hafa ekki nema að litlu
leyti náð til okkar, og þannig var
ýmislegt, sem manni þótti rétt og
eðlilegt ytra, að hreinum gálgahú-
mor hér heima og svo var það
t.d. með heysátuna margfrægu.
„Konzeptið" er í flestum tilvik-
um grafalvarlegar rannsóknir á
lífinu og tilverunni allt um kring
— því sem er að gerast næst okk-
ur, en síður endurómur af því, sem
er og var að gerast einhversstaðar
í útlandinu.- Að því kom svo, að
erlendir konzept-listamenn opn-
uðu augu íslenzkra fyrir því, hve
mikil hugmyndafræðileg náma
ísland er, enda hafa þeir óspart
fískað í landhelgi okkar og skal
hér aðeins vísað til merkilegra
hluta Douwe Jan Bakker, — á
meðan okkar menn voru upptekn-
ir af því, sem útlandið bauð upp
á enda viðurkenndu þeir yfírleitt
aðeins útlenzk viðhorf. Enska var
t.d. aðalmáiið á flestum textum.
— Þótt ýmislegt megi gott um
framkvæmdina í Listasafninu og
Nýlistasafninu segja, þá virka'
sýningamar í uppsetningu sinni
líkastar uppvakningum frá pop-
og konzept-tímabilunum og skort-
ir þann slagkraft, sem nauðsyn-
legur er að baki viðlíka fram-
kvæmdar. Það segir sig sjálft, að
við lifum á öðrum tímum og hugs-
unarhátturinn er annar — um-
burðarlyndið er nú öllu meira og
um leið yfírsýnin. Ekki veit ég
fullkomlega, hvemig verkin virka
á yngstu kynslóð myndlistar-
manna almennt, enn sem komið
er, en ég gæti ímyndað mér, að
þeir, sem láta hrífast, geri það á
nokkuð öðmm forsendum en í
gamla daga.
Auðvitað á slík list sér sterka
talsmenn, og ég er þess fullviss,
að margur áhangandi hennar er
enn á fullu í rannsóknum sínum
og bölvi málverkinu jafn hátt og
áður. Málverkið var höfuðand-
stæðingurinn og þar með mál-
verkasöfnin, og þannig var það
ósköp rökrétt, að Listasafn ís-
lands yrði óvinurinn hér og tákn
alls sem úrkynjað var og bar að
gera sem mest til miska. En hins
vegar er það naumast rétt, að
forsvarsmönnum safnsins væri
alfarið jafn meinilla við þá — við-
komandi vom ekki nema eitt at-
riði af mörgum og fleira var að
gerast allt um kring.
Með þá smáaura á milli hand-
anna, er safnið hafði til ráðstöfun-
ar, var lítið hægt að gera lengi
vel, en er peningastreymið varð
meira, fór það fljótlega að sinna
þessum málum af meiri krafti.
Hér má minna á, að safn sem á
góða hluti innan veggja sinna er
aldrei dautt þótt rekstur þess geti
verið umdeilanlegur en fyrir þá
sem ástunda naflaskoðun og hafa
ekki tilfínningu fyrir því sem inn-
an þeirra er, em þau ávallt dauð.
Og þetta, að það þurfí að fylla
í göt og glopþur safnsins, er nú
einmitt það, sem alltaf var verið
að gera, eftir því sem hægt var,
og þótt safnið gleypti í sig allt
Nylistasafnið í dag, þá væri það
enn líkast gatasigti í mörgu til-
liti. Þessu má ekki gleyma né al-
hliða skyldum þess.
Sýningin, sem hér um ræðir,
er engin úttekt á tímabilinu held-
ur eitt og annað í eigu safnsins
frá eldri tíma — fyrir sumt fróðleg
úttekt, en nokkuð íhaldsöm í
heildina, þótt ótrúlega megi virð-
ast — um sumt er búið að fjalla
svo oft og hefur verið margsýnt
heima sem erlendis, að um hrein-
ar endurtekningar er að ræða,
vegna þess að fæst verkanna end-
umýja sig við hveija skoðun og
vekja ekki upp forvitnilegar
vangaveltur a.m.k. ekki um
íslenzkan vettvang. Þetta er hálf
sundurlaus blanda pop-áhrifa,
hugmyndafræðilegrar listar og úr
formsmiðju ýmissa listamanna.
Sjálfu Nýlistasafninu hefur
ekki tekist að ná til almennra list-
unnenda og því síður almennings,
fyrst og fremst vegna margra los-
aralegra sýninga er fældi fólk frá
og einnig vegna þess að það vant-
aði tengsl við forvitnilegan
íslenzkan veruleika svo og ofur-
kapps við að flytja inn niðursoðn-
ar skoðanir — andlegt lagmeti
listaverkamarkaðarins.
Sýningin gefur ekki tilefni til
gaumgæfílegrar úttektar því að
of margt vantar, of mikið er af
sumu en of lítið af öðru og af
öllu verður sjálf sýningarskráin
minnisstæðust...

Richard Hamilton, „I’m dreaming of a black Christmas," 1971.
Skagfírðingabók
Blóðið spurt
um heimilisfang
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Rit Sögufélags Skagfírðinga
17. árgangur 1988. 202 bls.
Skagfírðingabók, en svo nefnist
ársrit Sögufélags Skagfírðinga,
kemur nú út í sautjánda sinni. Að
venju flytur ritið skagfírskan fróð-
leik frá liðinni tíð. Því var frá upp-
hafi ætlað það hlutverk að vera
eins konar Safn til Sögu Skaga-
fjarðar og Skagfirðinga og hefur
þeirri stefnu verið fylgt dyggilega.
Eins og ætíð hefst ritið á ævi-
sögu einhvers merks Skagfirðings.
Að þessu sinni ritar Hjörleifur
Kristinsson á Gilsbakka um
Steingrím Jónsson (f. 1844, d.
1935) bónda á Silfrastöðum langa'
og einkar vel samda grein. Rekur
henn þar ættemi, æviferil og bú-
skaparsögu Steingríms og segir
margt af háttum hans og tilsvörum.
Steingrímur var hinn merkasti mað-
ur, en sérkennilegur allnokkuð. Þá
ritar Hannes Pétursson þátt er hann
nefnir „Upprifjanir um Kolbein á
Skriðulandi". Eins og nafnið bendir
til greinir Hannes einkum frá per-
sónulegum kynnum sínum af Kol-
beini, en einnig er þó rakinn ævifer-
ill hans að nokkru og greint frá
fræðastörfum hans. Persóna Kol-
beins verður manni lifandi í frásögn
Hannesar. Kolbeinn hefur alla tíð
verið í miklum metum meðal Skag-
fírðinga vegna fræðistarfa sinna.
Hann var mjög vandaður fræðimað-
ur og talaði og ritaði einkar fagurt
og svipmikið mál. Öllu þessu gerir
Hannes hin ágætustu skil. Þá hefur
Hannes einnig tekið saman skrá
um ritsmíðar Kolbeins og fer sú
skrá á eftir þætti hans.
Um fleiri liðna Skagfirðinga er
ritað í þetta hefti. Guðmundur L.
FViðfinnsson ritar um Einar í Flata-
tungu og Friðfínn á Egilsá. Páll
Sigurðsson frá Lundi á grein um
Finnboga nokkum Jónsson er um
skeið bjó á Gautastöðum. EftirÁma
Sveinsson frá Kálfastöðum er þátt-
ur (ritaður 1934) er nefnist „Sagn-
ir af Guðmundi Ámasyni".
Framlag er hér til atvinnusögu.
Er þar um að ræða frásögn Sveins
Magnússonar frá Ketu af hákarla-
veiði og vetrarlegum í Skagafirði
1880—1890. Guðmundur Ólafsson
bóndi í Ási skráði þessar frásagnir
eftir Sveini endur fyrir löngu. Jón
Kristvin Margeirsson á hér stutta
en athyglisverða grein um mann-
felli vegna hungurs í Skagafirði
1756-1757.
Lengsta grein ritsins er „Há-
plöntuflóra Skagafjarðarsýslu“ eft-
ir Guðbrand Magnússon. Eru þar
taldar upp allar háplöntur sem höf-
undur hefur fundið á ferðum sínum
í Skagafirði og fundarstaðir til-
greindir. Telur höfundur „fremur
litlar líkur til, að við þetta bætist
nokkuð að ráði“. Því miður er ég
ekki dómbær á þessi fræði, en seg-
ir þó hugur um að framlag höfund-
ar sé hið merkasta. Bersýnilega
liggur mjög mikil vinna að baki.
Auk þessa sem hér hefur verið
greint frá er nokkuð af smálegra
frásagnarefni í ritinu, en ekki síður
forvitnilegu.
Að öllu samanlögðu er þetta hið
prýðilegasta hefti. Allt er efnið
fræðandi og sumt einnig skemmti-
legt aflestrar. Frágangur allur er
til sóma eins og raunar ætíð er um
þetta ritsafn. Greinamar eru vel
skrifaðar og sumar raunar ágæt-
lega.
Skagfírðingabók er því orðið
mikið ritsafn, náma fróðleiks og
skemmtunar, sem ekki einungis
Skagfírðingar, heldur og allir þeir
sem gaman hafa af þjóðlegum fróð-
leik ættu ekki að ganga fram hjá.
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Jón Egill Bergþórsson og Svein-
bjöm Gröndal: MYNDIR FYRIR
NORNIR OG BÖÐLA. Teikning-
ar: Helga Óskarsdóttir. Bókafé-
lagið Tunglið 1988.
Það er gamall draumur súrreal-
ista að listin eigi að vera sköpuð
af öllum og í anda hans unnu súr-
realistar stundum saman að gerð
einstakra verka, ekki síst skáldin.
Einn leikur þeirra var að yrkja ljóð
í sameiningu. Hvert skáld lagði til
eina ljóðlínu (aðra hveija línu þeg-
ar um tvö var að ræða) án þess
að vita af framlagi hinna uns ljóð-
ið var ort. Árangurinn gat orðið
skemmtilegur og umfram allt
óvæntur. Það kom oft á daginn
að ljóð ort með þessum hætti voru
ótrúlega heildstæð, engu líkara en
um hugsanaflutning hefði verið
að ræða.
Ljóðabrotin í Myndum fyrir
nomir og böðla leiða hugann að
fyrmefndum vinnubrögðum. Ég
veit ekki hvort Jón Egill Berg-
þórsson og Sveinbjörn Gröndal
hafa tileinkað sér þessa aðferð
súrreajista, en ekki er það ólík-
legt. Ég tek sem dæmi eftirfar-
andi línur: „Rakhnífurinn brestur
á/ Eldgömul elding lýstur ættar-
setrið/ gefur ryðfrían sjálfskeið-
ung í brúðargjöf/ spyr blóðið um
heimilisfang/ Græn spýjan svarar
táknmáli tálknanna/ Meðal kalk-
aðra frímerkjasafnaranna vex
ólga/ og í kviðgrænum nátthúfum
dr. Livingstone/ æja hrímaðar
geðsveiflur/ Þú skerð af þér hand-
legginn/ en hlaupandi dýrlingar/
þröngva ofbeldismyndum innum
sljóar/ sjónhimnurnar.“
Myndir fyrir nomir og böðla
lýsa ferðalagi frá fæðingu til fæð-
ingar. Bókin hefst á fæðingu og
Iýkur á því að lífíð líður „afturá-
bak“ og allt byijar á ný. Það hef-
ur verið farið í hring. Textinn er