Morgunblaðið - 15.01.1989, Blaðsíða 8

8 C MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1989
MEÐLÍFIÐ
AÐVEÐI
blaðamann yrði það viðkomandi
stjórnvöldum til mikils ama út á
við. Einu sinni átti meira að segja
að taka mig af lífí; í Guatemala,
en það sem bjargaði mér var að ég
hafði sambönd í bandaríska sendi-
ráðinu. Reyndar var það íslending-
ur... hann er Ólafsson og heitir
Bjöm minnir mig, sem vann þar
og hann hafði látið mig fá nafn
eins ofursta í stjóminni. Ég var
fluttur út fyrir borgina til aftöku,
en ég sagði þeim sem fóm með
mig að þeir mættu bóka að yrði ég
tekinn af lífí myndi það koma þeim
í vandræði, því bandaríska sendi-
ráðið vissi allt um mínar ferðir
þama og nefndi ofurstann. Og þetta
endaði þannig að ég var fluttur
aftur til borgarinnar, settur í stein-
inn og svo var mér sleppt daginn
eftir.
— Ertu ekki oft hræddur undir
þessum kringumstæðumV
Jú, dálítið á köflum, en maður
veit að þar sem maður er erlendur
fréttamaður er ekkert gert, en inn-
lendum fréttamönnum er títt komið
fyrir kattamef. Hins vegar lendir
maður oft í því að vera úrskurðaður
persona non grata, og fær ekki að
heimsækja viðkomandi land, a.m.k.
í einhvem tíma. Ég hef til dæmis
ekki getað farið til Suður-Afríku í
mörg ár, en það sama má segja um
marga fréttamenn DR. Mitt tilfelli
er þó örugglega svakalegast því
suður-afrísk stjómvöld gerðu til-
raun til að slátra mannorði mínu
með því að reyna að telja fólki trú
um að ég hefði dmkkið gróflega
yfír mig í júmbóþotu South African
Airlines, frá London til Salisbury
(sem heitir núna Harare) í Ródesíu
(sem heitir núna Zimbabwe). Ég
flaug á fyrsta farrými og ég átti
sem sagt að hafa dmkkið mig útúr-
fullan á ókeypis kampavíni og viskíi
og haldið langan fyrirlestur yfír
farþegunum um viðbjóð aðskilnað-
arstefnunnar og á eftir „tried to fly
the plane“ eins og þeir orðuðu það.
Og þá höfðu þeir neyðst til að rota
mig og gefa mér róandi sprautu.
Ég rankaði við mér sitjandi í stól í
Salisbury; allur dofínn, en vissi að
ég hafði lent í einhveq'u sem ég
hafði upplifað fyrr. Ég hef aldrei
verið á pillum, en þarna var ég svo
slappur að ég megnaði ekki að
standa upp til að hringja í sendiráð-
ið og sat þannig í marga klukku-
tíma. Þetta varð meiriháttar
hneykslismál í Danmörku: Frétta-
maður reynir að ræna flugvél! Nú
mega allir vita að ég neita aldrei
einum eða tveimur bjómm, en þetta
var hreint mannorðsmorð. Ég hef
aidici dmkkið yfir mig í starfí.
Þetta var lygi frá upphafi til enda.
Leyniþjónusta þeirra vissi hálfum
mánuði fyrr að ég væri á leiðinni
um borð í vél frá South African
Airlines og ákvað að klekkja á
mér. Þeir höfðu sett eitthvert deyfí-
lyf út í viskíið mitt. Það var svo
margt í sögu þeirra sem stóðst ekki,
til dæmis sögðust þeir hafa flutt
mig áfram til Jóhannesarborgar þar
sem bæjardómur dæmdi mig í 20
ára fangelsi, en ég var allan tímann
í Ródesíu, enda hefði ég farið beint
í grjótið ef svo hefði verið. Ég var
heldur ekki sleginn niður; ég hefði
borið þess merki, sem ég gerði ekki.
En þetta var ekki í fyrsta eða
síðasta skipti sem suður-afrísk
stjórnvöld beita slíkri aðferð til að
slátra mannorði þeirra sem þeim
er ekki að skapi. Þáverandi yfír-
maður leyniþjónustunnar, Connie
Mulder upplýsingaráðherra, sem
var Iíklegur arftaki Forsters forsæt-
isráðherra, var seinna dæmdur
ásamt nánasta aðstoðarmanni
sínum fyrir slíka starfsemi sem
náði víðsvegar um heiminn. Það var
árið 1975 og ég hafði verið á svarta
listanum þeirra frá ’-67. Nei, starfið
var aldrei í hættu, málflutningur
þeirra var svo mótsagnakenndur
að lygin skein í gegn. En síðan
hefur verið vonlaust fyrir mig að
reyna að fara til Suður-Afríku.
— En þú ert að fara til Norður-
Afríku eftir nokkra daga...
Já, ég fer fyrst til Kaíró; sú stór-
borg er að vaxa úr öllum böndum
og verða óstjómleg. Það er sem
sagt offjölgunarvandamálið og þró-
un stórborga sem ég er að taka
fyrir. Frá Kaíró fer ég svo til
Kenýa, þar sem íbúatalan tvöfald-
ast 15da — 17da hvert ár. Það
gengur einu sinni, en síðan þegar
íbúatalan þrefaldast, fjórfaldast
o.s.frv. er allt komið í óefni. Og það
eru engar lausnir, ekkert hægt að
gera. Þær lausnir sem komið hafa
fram, svo sem takmörkun bam-
eigna eða græna byltingin svokall-
aða, em vonlausar. Græna byltingin
sem menn bundu svo miklar vonir
við hefur reynst ónothæf, því hún
byggir á gervifrjóvgun og skordýra-
eitri, sem skaðar landbúnaðinn þeg-
ar fram í sækir fremur en bætir.
Vegna langvarandi fátæktar hefur
fólk þarna haft viðvarandi þörf fyr-
ir áð eignast mörg böm, þannig að
sú kynslóð sem nú er að komast
til fullorðinsára er mjög stór. Og
þar sem ástandið versnar stöðugt
verður þessi kynslóð líka að ala af
sér mörg böm, sem gerir ástandið
enn verra o.s.frv....
Það var fyrir alvöru farið að tala
um offjölgunarvandamálið í kring-
um 1970, haldnar margar ráðstefn-
ur um takmörkun barneigna og
þróunaraðstoð. Núna er ástandið
þannig að menn em hættir að ræða
þetta mál, það er orðið of stórt til
þess að eitthvað sé hægt að gera ...
— Hvað segir þú um ástandið í
Suður-Afríku?
Það er vonlaust.
— Hvað heldurðu að eigi eftir
að gerast þar?
Eg er hættur að halda eitthvað;
við vomm mörg sem á sjöunda ára-
tugnum trúðum því að hvíta valda-
stéttin myndi á ákveðnum tíma,
10—20 ámm, stuðla að þeim úrbót-
um í menntunar- og félagsmálum
sem em forsenda þess .að koma á
sameiginlegu lýðræðiskerfi hvítra
og svartra. En hvað hefur gerst?
Smávægilegar úrbætur og í hvert
sinn vex andstaðan, þ.e.a.s. hægri
öfgaöflin em í sókn meðal hvítra
og allt bendir til þess að þau eigi
eftir að ná völdum og þá stendur
allt fast. Svertingjunum er haldið
niðri með fátækt. Og ekki bara í
Suður-Afríku; öll álfan á við þetta
vandamál að stríða: fátækt, offjölg-
un, skortur á efnahagslegum mögu-
leikum, enda ekki lengur veitt eins
miklum peningum þangað af ríku
þjóðunum. Svíar til dæmis gáfu
Tanzaníu yfír tíu ára tímabil að
meðaltali 400 sænskar milljónir á
ári og Tanzanía er gjaldþrota.
Þannig að í Svíþjóð er talað um að
stuðningurinn hafí virkað öfugt og
gert ástandið verra, því án stuðn-
ingsins hefði ekki verið lagt út í
þessa misheppnuðu þjóðfélags-
breytingar. Þessi skoðun, að hætta
allri þróunaraðstoð vegna þess að
hún geri ástandið í rauninni verra,
er orðin mjög útbreidd meðal ríku
þjóðanna.
Flest ríki þriðja heimsins skulda
svo mikið að þau geta ekki einu
sinni greitt vextina af lánunum.
Meira að segja land eins og Bras-
ilía, sem er með öflugan útflutning
og er ríkt land í sjálfu sér, kemst
ekki úr þessari klemmu. Það eru
einstaka svæði þar sem þróunin er
jákvæð; Singapúr, Taiwan, Hong-
kong, Suður-Kórea og svo Japan
auðvitað, sem getur ekki flokkast
undir þau lönd sem við erum að
tala um. En Kína, hvenær fær það
möguleika? Eða Indland, sem verð-
ur árið 2020 með um 1,5 milljarða
íbúa og þeir hafa næstum ekkert
að byggja á? Maður getur reyndar
þakkað guði fyrir að þessi tvö stóru
ríki hafi ekki þróast. Ef þau hefðu
stóriðnað á okkar vestræna mæli-
kvarða væri mengunin í heiminum
margfalt meiri. Það er kaldhæðnis-
legt, en maður verður eiginlega að
vona að Indland og Kína nái ekki
að iðnvæðast að ráði, þau skíta svo
lítið út núna ...
— Verða menn ekki bölsýnir í
þínu starfí? Eða kannski trúaðir?
Ja, ég er ekki sérlega trúaður;
hinsvegar halda margir að ég sé
kaþólikki vegna þess auðvitað að
ég starfa svo mikið í kaþólskum
löndum. Og ég hef verið hrifínn af
nýkaþólskunni svokölluðu sem kom
fram á sjöunda áratugnum og við-
urkennir að lífíð á jörðinni skipti
líka miklu máli; ekki bara himnaríki
eins og var og er enn ríkjandi við-
horf í mörgum deildum kaþólsku
kirkjunnar og stendur áhangendum
hennar fyrir þrifum, því það við-
heldur fátæktinni o.s.frv. Við meg-
um ekki gleyma því að mórall er
munaður; fátæklingarnir hafa ekki
efni á að vera heiðarlegir og siða-
vandir. En samt er furðulegt hvað
maður upplifír mikinn heiðarleika
og ekki síst hugrekki í mörgum
löndum þar sem fólk leggur líf sitt
að veði, ekki bara endrum og sinn-
um heldur daglega...
Eins og svo margir af minni kyn-
slóð batt ég miklar vonir við sósíal-
ismann, ekki beint marx-lenínisma,
heldur lýðræðislegan sósíalisma; við
þóttumst sjá möguleika á því á
ýmsum stöðum. En þvi miður hefur
þróunin verið þannig að enginn
hefur efni á slíkum hugsjónum leng-
ur. Kúba er kannski eina landið,
reyndar er kommúnísk harðstjóm
þar núna vegna þess að Kastró
hefur ekki getað þróað lýðræðið.
en hann hefur náð að koma á endur-
bótum í menntamálum, heilbrigðis-
málum o.fl., sem hefur fyrst og
fremst tekist vegna þess að Sovét-
menn borga brúsann. Tilraun All-
endes í Chile leiddi í ljós að það eru
ekki til peningar í þessum löndum
fyrir þeim félagslegu endurbótum
sem nauðsynlegar eru til að þjóðirn-
ar komist á réttan kjöl. — Jú, ég
er vissulega svartsýnn á þróun
mála í heiminum, sérstaklega vegna
offjölgunar og mengunar — en bind
samt vonir við allt það fólk Sem
berst fyrir bættum heimi þrátt fyr-
ir að staðan sé nánast vonlaus...
— Einkalífið?
Ég hef aldrei verið kvæntur, það
var ekki leyfílegt að giftast hjá 0K
og þegar ég hætti þar var ég orðinn
of gamall eða hafði réttara sagt
vanið mig á það líf að vera ógiftur
svo það hefur aldrei orðið af því.
Ég bý með konu núna, en við eigum
ekki böm saman. En ég á þijú böm
annars staðar. Ég get sem sagt
ekki talist mikill ijölskyldumaður,
en það gerir ekkert til þegar maður
hefur áhugaverða vinnu og lífíð
býður uppá marga möguleika, —
ennþá... Jú, það má segja að ég
sé vinnuhestur, og það er í sam-
ræmi við það uppeldi sem ég fékk
á íslandi. Ég er meira og minna
alltaf að vinna, en um hver áramót
stíg ég á stokk og strengi þess
heit, að nýr Halldór rísi upp með
nýju ári, með margar frístundir og
allt það, en það hefur ekki tekist
enn. Ég gæti vel hugað mér að
skrifa fleiri bækur, þó ekki skáld-
skap heldur faglitteratúr eins og
fyrr . . .
Halldór þegir og horfír um stund
hugsandi út í loftið, glottir svo og
segir:
Ég er þrasari og rífst og skamm-
ast á hveijum degi í umferðinni.
Ég bý ekki langt héðan og fer því
flestra minna' ferða á hjóli, en nota
leigubíla ef ég hef fengið mér einum
bjór of mikið. Á síðustu árum hefur
umferðarmenningin versnað mikið
hér í Kaupmannahöfn svo ég hjóla
nú varla götulengd án þess að öskra
og steyta hnefa á eftir einhveiju
umferðarglæpamanni. Ég hef meira
að segja gert nokkra umferðar-
þætti þar sem ég segi ökumönnum
til syndanna. — Ég ligg ekki á
mínum skoðunum, og það tilheyrir
fréttamennskunni að vera gangrýn-
inn. Yfirleitt er gott á milli mín og
kolleganna hér f DR, en við gagn-
rýnum hvert annað mikið, okkur
ber skylda til þess. Manni ber líka
í einkalífínu að segja samferðafólk-
inu umbúðalaust hvað manni fínnst,
ekki gróft og stuðandi, heldur heið-
arlega og af einlægni...
Komið með á
skíði um páskana
til Zell am See í Austurríki 18.-31. mars nk., ásamt Eyjólfi Kristjánssyni, Inga
Gunnari Jóhannssyni og fleira frísku og fjörugu fólki.
Þessi ferð er sérstaklega ætluð þeim, sem vilja njóta útiveru og skemmtunar
í kátum og hressum hópi.
Verð á mann er aðeins kr. 53.900-.*
Innifalið er flug til og frá Salzburg, gisting á Hótel Victoria (ítveggja manna
herbergi), hálftfæði (morgunmaturog kvöldmatur), fararstjórn og aksturtil
og frá flugvelli í Austurríki.
Sérlegur aðstoðarf ararstjóri frá Ibiza: Guðmundur Árnason.
VERTUMEÐ!
ÚLFAR JACOBSEN Férðaskrifstofa
Austurstræti 3, símar 13499 - 13491.
„ísland er það land í norðurálfu
þar sem nútímavæðingin hefur
gengið hraðast fyrir sig.Það
er hægt að tala um hreina þjóð-
félagsbyltingu eftir stríð . . .“