Morgunblaðið - 15.01.1989, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 15. JANÚAR 1989
12 C
HAGFRÆDI/ Vergarþáttatekjur; eitthvab ofan á braubf
„ Vorum að taka upp
nýiar vergarþáttatekjur
eftir Sigurð
Snævarr
Þjóöin var ekki fyrr búin að læra
að tala um verga þjóðarfram-
leiðslu og jafnvei landsframleiðslu
er sérfræðingamir komu með nýtt
vergt orð inn í efnahagsumræðuna;
vergar þáttatekj-
ur. Þessar tekjur
hafa verið þó
nokkuð í efna-
hagsumræðu und-
anfarinna vikna og
verða án efa
margtuggðar í
kjaraviðræðum
næstu vikna.
Skltug landsframleiðsla?
Byijum á byijuninni. Hvað þýðir
vergur? Það merkir að afskriftir
véla, tækja og fasteigna séu inni-
faldar. Með afskriftum er átt við
slit og úreldingu þessara tækja og
eigna í framleiðslunni. Orðið sjálft
mun fornt og þýða skítugur. Endur-
fæðing þessa orðs á sér nokkra
sögu. Á erlendum tungumálum eru
notuð hugtökin „brutto“ og „netto“,
sem falla illa að íslenskri málfræði.
„Netto“ var þýtt með hreint og
andhverfa þess er skítugt. Hrein
hljómar ágætlega (og þýðir að af-
skriftir hafi verið dregnar frá fram-
leiðslunni), en „skítug landsfram-
leiðsla“ hljómar allt að því dóna-
lega. Verg landsframleiðsla er þó
alltént pent hugtak, þótt ekki sé
það þjált í munni a.m.k. við fyrstu,
tilraun.
Þáttatekjur
Með framleiðsluþáttum er átt við
vinnu, fjármagn (þ.e. vélar og tæki)
og land. Verðmætin skapast fyrir
tilstuðlan þessara þátta. Þáttatekj-
ur eru þær tekjur sem koma í hlut
framleiðsluþáttanna. Þær greinast
í laun, sem greidd eru fyrir vinnu,
rekstrarafgang og afskriftir, sem
koma í hlut ijármagnsins og rentu
af landi. Gildi landsins er mun
minna en var á öldum áður, en á
18. öldinni héldu „fysiokratar“ því
fram að öll verðmæti kæmu frá
landinu. Vergar þáttatekjur eru því
samtala launa og launatengdra
gjalda, afskrifta og rekstraraf-
gangs.
En hver er þá munurinn á vergri
landsframleiðslu og vergum þátta-
tekjum? Landsframleiðslan er hærri
en vergar þáttatekjur, sem nemur
óbeinum sköttum. í krónum talið
var mismunurinn á síðasta ári um
85 milljarðar króna. Landsfram-
leiðsla á hvert landsins barn var
um 1 milljón en þáttatekjur á mann
um 750 þúsund krónur.
Landsframleiðslan mælir því nánast
hvað framleiðsla landsmanna myndi
Hlutfall launa af vergum þáttatekjum, 1973-88
-80
kosta útúr búð. Óbeinir skattar eru
auðvitað ekki til skiptanna milli
launþega og fyrirtækja.
Af rekstrarafganginum þurfa fyrir-
tæki að greiða fjármagnskostnað
og tekju- og eignarskatta, en það
sem eftir stendur er þá hreinn hagn-
aður. Launatekjur eru langstærsti
tekjuliður heimilanna, eða u.þ.b.
70%, en að auki koma lífeyristekjur
og vaxtatekjur. Þessum tekjum
verja heimilin síðan til greiðslu
telqu- og eignarskatta, fjármagns-
kostnaðar og til einkaneyslu, en
mismunur tekna og gjalda er spam-
aður. Með ráðstöfunartekjum heim-
ilanna er venjulega átt við heildar-
tekjur þeirra að frádregnum tekju-
og eignarsköttum.
Tekjuskipting
Skipting framleiðsluverðmætisins
milli launa og fjármagns er kjarni
umræðunnar um efnahags- og
kjaramál. í þeim umræðum hefur
margsinnis verið minnst á hlutdeild
launa í vergum þáttatekjum, sem
er hundraðshluti launa af þáttatekj-
um.
Hlutdeild launa í vergum þáttatekj-
um hefur sveiflast mjög á íslandi á
undanfömum 15 árum. Lægst var
hlutur launa tæplega 60% árið
1973, en á árunum 1987-1988 hef-
ur hlutur launa verið rúmlega 70%.
Undanfarin 10 ár hefur hlutdeild
launa verið að meðaltali 67%, þ.e.
að í hlut launþega hafa komið 2/3
hlutar verðmætanna.
í Morgunblaðinu 4. þ.m. er haft
eftir Steingrími Hermannssyni, for-
sætisráðherra, „Ég geri mér vonir
um að .. .launahlutfallið færist
þannig í það horf sem það er víðast
hvar í nálægum löndum, eða um
65-66% af þáttatekjum." Þetta er
einnig svipað meðaltali undanfarins
áratugar. Þjóðhagsstofnun áætlar
að þáttatekjur hafi verið um 185
milljarðar króna og lækkun hlut-
falls launa um 5-6%, þýðir tilfærslu
frá launþegum til atvinnurekstrar
um 10 milljarða króna, sem er um
80 þúsund krónur á ári á hvern
vinnandi mann. Hlutfall launa
hækkkaði um 8% frá 1986 til 1987
úr 64% árið 1986 í 72% 1987, en
sú tilfærsla frá atvinnurekstri til
launþega nemur um 15 milljörðum
á verðlagi 1988. Ekki er blöðum
um að fletta að þessi hækkun launa-
kostnaðar er stór hluti af þrenging-
um atvinnurekstrar á okkar tímum.
Samanburður við
onnur lönd
Þegar Iitið er til annarra landa kem-
ur í ljós að hlutfall Iauna hefur far-
ið lækkandi undanfarinn áratug.
Þróunin í Svíþjóð er þar einkar at-
hyglisverð, en hlutfall launa þar var
nær 75% árið 1977, og hefur lækk-
að ár frá ári þar til nú er það
rnælist- rétt um 65%. Víðast hvar í
þeim löndum sem við berum okkur
helst við er hlutfallið 65-67%. Sam-
anburður landa á milli er þó ætíð
varasamur. Benda má á, að mis-
munandi er frá landi til lands,
hvemig skattlagning skiptist milli
launþega og fyrirtækja, en í löndum
þar sem beinir skattar em einkum
lagðir á fyrirtæki mætti ætla að
launahlutfall væri lágt. Þá má einn-
ig nefna að uppbygging atvinnulífs
hefur hér áhrif. I bændasamfélag-
inu eru nær allir sjálfstæðir at-
vinnurekendur og fáir launamenn,
og hlutur launa því lágur. Fjöldi
launþega á móti sjálfstæðum at-
vinnurekendum getur því haft af-
gerandi áhrif á launahlutfallið.
Höfum flutt starfsemi okkar
fyrst um sinn á Lyngháls 3
Erum byrjaðir af fullum krafti
aftur. Kappkostum að veita sem
besta þjónustu eins og áður.
Kæling hf.,
símar 32150 - 33838
LÆKNISFRÆÐI/£fr^ ber aö
gætat
Botnlangabólga
Undir lok þessa nýbyijaða árs er á verkjasvæðið. Hann hefur
verður nákvæmlega öld liðin enga lyst á mat og oft ber á ógleði
eftir Þórarin
Guðnason
frá því Charles McBurney flutti
erindi í Félagi skurðlækna í New
York um botnlangabólgu. Fyrir-
lesturinn birtist
skömmu síðar á
prenti og telst
með réttu til
klassískra rit-
verka um læknis-
fræði.
Botnlanga-
bólga er í eðli
sínu banvænn
sjúkdómur og hafði óáreitt framið
hervirki sín allt frá dögum hinna
fyrstu foreldra, ef að líkum lætur.
I rauninni hafði aldrei sannast
hvað varð fórnarlömbum hennar
að aldurtila. Krufningar leiddu í
ljós ígerðarbólgu og gröft í kviðar-
holi og almennt var álitið að veik-
in ætti upptök í þeim hluta ristils-
ins sjálfs sem liggur hægra megin
neðan til í kviðnum og nefnist
botnristill. Hitt hafði ekki hvarflað
að neinum að botntanginn, þessi
mjói „speni“ út úr botnristlinum
og varla lengri en litlifíngur, gæti
komið jafn-illu af stað. En fyrstur
til að öðlast vitneskju í því efni var
samtímamaður og samlandi
McBurneys, meinafræðingurinn
Reginald Fitz í Boston. Og sem
hann hafði gert sér ljósan uppruna
sjúkdómsins gaf hann honum nafn;
orðið botnlangabólga hafði aldrei
fyrr verið til í tungumálum heims-
ins. Þannig ruddi Fitz brautina
fyrir McBurney og aðra skurð-
lækna sem gerðust framheijar i
sókn gegn þessum háskafulla sjúk-
dómi. Og hann lét ekki þar við
sitja heldur hvatti þá óspart til
dáða.
í fyrirlestrinum fræga varpaði
McBumey hinu nýja ljósi á sjúk-
dóminn, rakti gang hans og ein-
kenni og skýrði áheyrendum frá
meðferð sem hann og örfáir starfs-
bræður hans voru famir að beita
með glæsilegum árangri. Hann
lýsti í smáatriðum botnlangatö-
kunni sem enn í dag
er við hann kennd,
kölluð McBurneys-
skurður, og hefur lítið
breyst á hundrað ámm
umbrota og byltinga
sem orðið hafa og allt-
af em að gerast í
nútíma-læknisfræði.
Líklega hafa arftakar
McBumeys í engu
breytt um stefnu hans
eins hressilega og því
að reka sjúklinga sína
á fætur áður en sólar-
hringur er liðinn, en
hann hleypti þeim ekki
fram úr rúminu fyrr
en fjórum vikum eftir
aðgerð.
Eins og allir vita nú
er botnlangabólga
töluvert algengur
sjúkdómur. Fólk getur veikst af
henni á hvaða æviskeiði sem er
en oftast þó í æsku, nánar tiltekið
á tvitugs- og þrítugsaldrinum. Þótt
böm fái hann síður en unglingar
er hann hættulegri á fyrstu ámn-
um, bæði vegna þess að líffærin
eru þá verr undir það búin að veita
viðnám og svo er örðugra að greina
slíkan sjúkdóm hjá þeim sem hafa
lítinn skilning á samvinnu læknis
og sjúklings og geta kannski ekki
einu sinni sagt til. — Gömlu fólki
er botnlangabólga líka skeinuhætt
og stafar það að sumu leyti af viðn-
ámsskorti líffæra svipað og hjá
börnunum en einnig af því að sjúk-
dómurinn hagar sér oft nokkuð á
annan veg í öldnum en ungum og
reynist þá erfiðari í greiningu fyr-
ir bragðið.
Fyrstu einkennin eru oftast nær
óþægindi um eða fyrir ofan nafla
en flytjast svo eftir nokkrar
klukkustundir niður á við og til
hægri (sjá mynd). Verkurinn áge-
rist smám saman og sjúklingurinn
fer að kvarta um eymsli ef þrýst
og jafnvel uppsölu þegar honum
elnar sóttin. Á þessu stigi er að
jafnaði lítil eða engin hitahækkun.
Hálfu eða einu dægri eftir fyrstu
einkenni fer gmnur um botnlanga-
bólgu væntanlega að styrkjast, en
gangur sjúkdómsins er næsta mis-
hraður og einkennin að sama skapi
mismunandi greinileg. Lækningin
er uppskurður, og sé hann fram-
kvæmdur í tæka tíð em batahorfur
mjög góðar.
En hvað gerist ef sjúklingur með
bólginn botnlanga liggur í rúmi
sínu áfram og áfram og fær enga
læknishjálp eða ekki tekst að
greina sjúkdóminn? Það sem gerist
er eitt af tvennu; annaðhvort
hjaðnar bólgan og honum batnar
— í bili að minnsta kosti — eða
hún ágerist og botnlanginn
„springur“, með öðmm orðum:
Drep kemur í þunnan vegg þessa
hola líffæris og á það dettur gat
en þarmainnihald morandi í sýkl-
um hellist út í kviðarholið og
lífhimnubólga með háum hita og
illri Iíðan er komin til sögunnar.
Önnur líffæri í grenndinni, helst
gamalykkja eða netjusnifsi, reyna
að veita hjálp í viðlögum og leggj-
ast yfir gatið svo að saurlekinn
megi stöðvast. Ef það tekst breið-
ist lífhimnubólgan einungis yfír
lítið svæði; ígerð myndast gjarnan
en lífi sjúklingsins -er borgið. Á
hinn bóginn er voðinn vís ef eitrið
heldur áfram að streyma út úr
þarminum. Það er ástand sem frá
örófi. alda hefur banað þeim sem
lutu í lægra haldi fyrir þessari
ókennilegu veiki. Hún heitir nú
botnlangabólga og er enn sem fyrr
hið versta flagð, þótt sýklalyf
síðustu áratuga hafi bjargað mörg-
um úr klóm hennar þegar í óefni
var komið. Þau eiga að hluta heið-
urinn af því að nú á dögum deyja
fáir úr botnlangabólgu, en lang-'
mest er það samt því að þakka að
tímarnir eru aðrir og aðstæður
breyttar frá því sem áður var. Sem
betur fer skilst flestum nú orðið
að botnlangasjúkling þarf að skera
upp og því fyrr sem hann kemst
á spítala, því meiri von er um skjót-
an og góðan bata.
Eftirþankar
1. Menn skyldu forðast að taka
verkjastillandi meðul þegar þeir
eiga í vændum læknisskoðun
vegna kviðverkja. Lyf af því tagi
„grímuklæða" sjúkdóminn og gera
lækni óhægt um vik að meta ein-
kenni.
2. Gjaldið varhuga við hægðalyfj-
um þegar botnlangabólga gæti
hugsanlega verið á ferðihni. Þau
herða á garnahreyfingum og eru
vís til að flýta fyrir því að botnlang-
inn springi. Stólpípugjafir ber einn-
ig að varast.
3. Ómálga barn, sem grætur öðru
hvoru eða í sífellu klukkustundum
saman á þeim tíma sólarhrings sem
það er vant að sofa vært, gæti
verið með botnlangabólgu; og enn-
þá líklegra væri það ef uppköst
fylgdu með.