Morgunblaðið - 12.03.1989, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ > SUNNUDAGUR 12; MARZ 1989
13
Danmörku og það verður að teljast
upplífgandi vitnisburður um bók-
menntasmekk almennings. Á hinn
bóginn er auðvitað dapurlegt að
lélegar bókmenntir skuli nú vera
gefnar út í sjónvarpi, en það er
vandamál sjónvarpsins. Mesta
vandamálið í bókaútgáfunni um
þessar mundir er kannski það
hversu dýrar bækumar þurfa að
vera, bæði í samanburði við laun
og aðra miðla ...
— Það eru semsagt fáir danskir
rithöfundar sem geta lifað af rit-
verkum sínum...
Já, því miður eru ekki fleiri en
4-5 sem geta það. Flestir verða að
stunda blaðamennsku, skrifa kvik-
myndahandrit og fleira til að eiga
fyrir salti í grautinn. Ég skrifa
reyndar líka kvikmyndahandrit, en
geri það vegna þess ég trúi því að
ég verði betri skáldsöguhöfundur á
því. Maður getur lært mikið af
dramatúrgíu kvikmyndanna við
byggingu frásögunnar, sem gerir
manni kleift að ná fram auknum
myndrænum áhrifum. Ég myndi
ekki skrifa kvikmyndahandrit ef ég
væri ekki sannfærður um að geta
skrifað betri bækur fyrir vikið. Ég
held meiraðsegja að slík þekking
sé nánast lífsnauðsyn fyrir rithöf-
unda nútímans, því öflugasti áhrifa-
valdurinn á alla sagnagerð er sjón-
varpið...
— En þú kemur fyrst inní kvik-
myndabransann þegar farið var að
kvikmynda bækur eftir þig, ekki
satt?
Jú, en ég kom ekkert nálægt því
þegar fyrstu tvær bækumar eftir
mig vom fílmaðar. Síðan þegar við
Bille August fengum peninga til að
gera Zappa, ákvað ég að taka mig
til og læra að skrifa fyrir kvikmynd-
ir því skáldsagnaskrif og kvik-
myndahandritagerð er afar ólík
vinna. Við eyddum viku saman.í
að semja uppkast að handritinu og
síðan fór ég heim og skrifaði það.
Eina leiðin til að læra að skrifa
kvikmyndahandrit er að gera það,
sem er auðvitað mjög dýrt nám.
Ég reyndi síðan eftir megni að vera
viðstaddur tökumar til að sjá hvern-
ig unnið væri eftir handritinu, sjá
hvenær ég hafði gert rétt og hve-
nær ekki.
Eftir það skrifaði ég handrit upp-
úr Heimi Bústers, fyrst sem mini-
seríu fyrir sjónvarp og síðan bíó-
mynd, og svo kom Trú von og
kærleikur. Núna er ég að skrifa
handrit fyrir Soren Kragh Jacobsen,
myndin á að heita Churchillklúbbur-
inn og sagan er ekki eftir mig,
heldur byggir á frásögn um sanna
atburði sem gerðust í Álaborg árið
1942, — fjallar um nokkra unga
stráka sem stofnuðu sína eigin and-
spymuhreyfíngu gegn hemámi
Þjóðveija. Þetta er mjög erfítt verk-
efni því ég skrifa í fyrsta skipti um
efni sem ég þekki ekki útí ystu
æsar.
— Þú hefur átt mikið og náið
samstarf við Bille August; hvemig
kom það til?
Já, við kynntumst fyrir 10 árum
og það var danska sjónvarpið sem
leiddi okkur saman. Það vildi láta
gera þrjú sjónvarpsleikrit fyrir börn.
Bille hafði þá nýlokið við fyrstu
kvikmynd sína, Honningmáne, ég
hafði hins vegar aldrei skrifað fyrir
miðilinn, en þeim hjá sjónvarpinu
þótti sem sagt líklegt að við gætum
gert eitthvað saman. Sú tilraun
tókst mjög vel og við urðum góðir
vinir og höfum verið það síðan. Jú,
ég aðstoðaði hann við Pelle sigur-
vegara og nú síðast við Hús and-
anna. Það er eðlilegt að góðir vinir
aðstoði hvor annan og alltaf gott
að geta leitað álits þeirra sem mað-
ur treystir á því sem maður er að
gera. Hinsvegar er auðveldara að
róta í kvikmyndahandriti en skáld-
sögu. Skáldsagan er fullunnið verk,
en kvikmyndahandritið bara verk-
færi, það er ekki neitt eitt og sér.
Sambandið milli handritshöfunda
og leikstjóra er mjög sérstakt,
handritið er ekki beint deild leik-
stjórans, þótt hann hafi auðvitað
sínar hugmyndir um það, og það
er ekki deild handritshöfundar
hvemig sagan er færð í myndir.
Þeir verða að geta treyst hvor á
annan, sem krefst þess að þeir
þekkist vel áður en hafíst er handa
og eins og við vitum er ekki alltaf
svo. Nei, það er engin hætta á að
ég fari alveg yfir í kvikmyndimar.
Ég skrifa skáldsögur því mér finnst
svo gaman að skrifa þær, sjá sög-
umar mótast og verða til. Kvik-
myndahandrit er eins og ég var að
segja meira verkfæri sem maður
smíðar fyrir annan. Það er eins og
að smíða hljóðfæri sem annar leikur
síðan á. Og það er að sjálfsögðu
miklu skemmtilegra að spila ...
Bjarne Reuter fæddist 29.
apríl 1950 og ólst upp í
Bronshoj við Kaupmanna-
höfn sem er sögusvið flestra þekkt-
ustu bóka hans, enda er útgangs-
punktur þeirra hans eigin
lífsreynsla. Hann lauk kennaraprófí
árið 1974 og starfaði sem slíkur
uns hann fór að geta lifað af rit-
störfunum. Bjarne glottir þegar ég
spyr hvort það sé rétt að það hafí
verið hann sem svaf í kennslustund-
unum, en ekki nemendumir:
Já, ég var kennari í sex ár, en
ætlaði alltaf að verða rithöfundur.
Það þýddi að ég varð að skrifa á
nóttunni og var þess vegna oft
slappur á daginn þegar ég átti að
vera að kenna. Ég var sem sagt
ekki sérlega góður kennari.
— En þú ert mjög afkastamikill
rithöfundur. . .g
Ég vinn líka á hveijum degi. Ég
hef komið mér upp ákveðnu vinnu-
fyrirkomulagi og fylgi því mjög
samviskusamlega. Ég byija daginn
á því að synda í klukkutíma, því

ég er sannfærður um gildi þeirrar
gömlu speki að það sé náið gagn-
verkandi samband milli líkamlegs
og andlegs ásigkomulags. Um níu-
leytið sest ég niður við það sem er
aðalverkefni mitt þá stundina,
skáldsaga eða kvikmyndahandrit
eins og núna, og skrifa sleitulaust
í 4-5 tíma, en mér finnst það hæfi-
legur skammtur á hveijum degi,
það kemur ekki mikið meira útúr
því að sitja lengur við. Þá geri ég
matarhlé og nota svo eftirmiðdag-
ana í blaðámennsku. Fréttastofa
Reuters, þessi síða sem ég er með
á laugardögum í Det Fri Aktuelt,
tekur mikinn tíma, og svo hef ég
líka skrifað kvikmyndagagnrýni og
það var líka tímafrekt. Ég er hætt-
ur því í bili, það er ekki hægt að
vera að skrifa kvikmyndahandrit
og gagnrýna um leið 2-3 kvikmynd-
ir á viku, og satt best að segja
hugsa ég að ég fari ekki útí það
aftur. Vissulega er það ekki af fjár-
hagslegri þörf sem ég er í þessari
blaðamennsku; ég geri það vegna
þess að Det Fri Aktuelt er gott blað
sem stendur höllum fæti og ég vil
leggja mitt af mörkum til þess að
það haldi áfram að koma út.
Núna vinn ég mjög skipulega að
hveiju verki. Ég nota um 3—4
mánuði í undirbúning og heimilda-
öflun og síðan skrifa ég bókina í
einni lotu; og skrifa alla sjö daga
vikunnar, því mér finnst ótækt að
skilja til dæmis við mann með fing-
ur á gikk á föstudegi og láta líða
tvo daga uns hann fær að láta skot-
ið ríða af. Maður verður að bera
þá virðingu fyrir sögupersónunum
að skilja ekki við þær fyrren sagan
er öll. Með þessu fyrirkomulagi tek-
ur það mig 5—6 mánuði að skrifa
eina skáldsögu, þ.e.a.s. fyrir utan
undirbúninginn. Og meðan þessi
striklota stendur yfír er ég mjög
erfiður í umgengni, annaðhvort
pirraður eða annarshugar. Því þrátt
fyrir að ég silji ekki lengur við en
4—5 tíma á dag, er ég upptekinn
af verkinu öllum stundum.
— Af hveiju fjalla flestar bækur
þínar um unglingsárin?
Það er vegna þess að þessi ár
heilla mig, þau eru það tímabil í
lífí fólks þegar stóru ákvarðanirnar
eru teknar, þegar einstaklingurinn
velur sér braut í lífinu, maka, nám,
vinnu og er því mikilvægasti og
afdrifaríkasti tíminn í lífí hvers og
eins. Það voru líka ákveðin atriði í
mínu eigin lífi sem ég vildi fara
aftur í gegnum í skáldsöguformi;
sögur mínar eru því kannski fyrst
og fremst tilraun til sjálfsskoðunar,
en fjalla auðvitað líka um þá sem
hafa verið förunautar mínir í lífínu,
mína kynslóð. Nú er að koma út
verk í tveimur bindum sem er fram-
haldið af Nár snerlen blomstrer.
Það gerist á árunum 66—71, og
lýsir fólki á sama aldri og ég var
þá, 16—21 árs. Þessi ár voru einsog
allir vita geysilega umhleypingasöm
á flestum sviðum samfélagsins, og
mér finnst það hljóti að vera nán-
ast guðsgjöf fyrir rithöfund að geta
fjallað um þetta tímabil útfrá sjálf-
um sér. Þetta eru ár ’68-kynslóðar-
innar svokölluðu með öllu því sem
henni fylgdi. En þegar ég fór að
stúdera þetta tímabil rann upp fyr-
ir mér að það sem oftast er talað
um í sambandi við ’68-kynsIóðina
— æskulýðsuppreisnin, dópið, upp-
þotin í háskólunum — var í raun-
inni bara smáhluti af því sem var
á seyði. Það merkilegasta varðandi
þjóðfélagsþróunina var hinsvegar
að á þessum tíma gjörbreyttist
staða fjölskyldunnar; gamla ijöl-
skylduformið leystist upp, sem hafði
róttækar afleiðingar í för með sér,
meðal annars jafnréttisbaráttu
kvenna. Ég hefði sjálfsagt ekki
uppgötvað þetta ef ég hefði ekki
skrifað um það. Þetta er svona
dæmi um hvað það er sem ég fæ
sjálfur útúr skrifum mínum. Þau
byggjast semsagt á því að setja
mínar eigin upplifanir í samhengi,
eftir að ég er kominn í ákveðna
fjarlægð frá þeim. Hinsvegar finnst
mér ég núna vera búinn að afgreiða
bama- og unglingsárin, búinn að
skrifa það sem ég vil og geti ekki
þróað mig meira á því sviði. Þess-
vegna er ég nú farinn að skrifa um
eigin aldurshóp eða réttara sagt
fullorðið fólk. Það byijaði með En
tro kopi og svo Den Cubanske kab-
ale og ég mun halda því áfram.
— í þessum „fullorðinssögum”
beitir þú aðferð sem er vinsæl um
þessar mundir, að nota glæpasög-
una sem umgerð, ramma ...
Já, það sem heillar mig við
glæpasagnahefðina er að hún færir
manni uppí hendumar einskonar
mótor — sem er oftast einhver
glæpur, morð — sem drífur at-
burðarásina áfram, en svo getur
sagan annars fjallað um hvað sem
er. Ef við tökum Den Cubanske
kabale sem dæmi, þá Iiggur lík ut-
anríkisráðherrans á fyrstu síðu og
þá hugsar lesandinn með sér: ég
verð að komast að því hver gerði
þetta og hversvegna hann var drep-
inn, en í leiðinni fjallar sagan um
allt aðra hluti, svosem lýðræðið og
skilyrði þess og fleira. En það er
morðgátan og lausn hennar sem
dregur lesandann í gegnum söguna
— kannski á nefinu og kannski er
svindlað á honum, en samt...
Sjálfur er ég mjög hrifínn af glæpa-
sögum, þeim möguleikum sem fel-
ast í að sjá lífið útfrá sjónarhomi
glæpsins. Það er svo margt — sið-
fræðilegt, lögfræðilegt, félagslegt,
pólitískt — sem spinnst inní þessa
sagnahefð. Það er alltaf eitthvað
merkilegt við það þegar maður
drepur annan mann, og það verður
enn merkilegra þegar orsakasam-
hengi glæpsins snertir eigið líf
manns. í þeim tveimur spennusög-
um sem ég hef skrifað gerast glæp-
imir í pólitíska geiranum og þar
-er spurt þeirrar gömlu spurningar:

^11 J||l|#I |ií þaðsemmaðurhefurlesiðog
ItI IIIIH H ITIII heyrt, þá er íslensk menning alveg
einstakt fyrirbæri... Er ennþá ekkert sjónvarp á
fimmtudögum?“
Cp UYUm Flfin s^r'fa kvikmyndahandrit ef ég væri
lII IVII nUI LltHI ekki sannfærður um að geta skrifað
betri bækur fyrir vikið.“
9*
UFD FIUIIQT ÍITIFIÍT aðskiljatildæmisvið
„plLH rillllwl UlfLlftl mannmeðfingurágikká
föstudegi og láta líða tvo daga uns hann fær að láta skotið
ríða af.“
SJALFUR ER EG mjög hrifínn af glæpasögum, þeim
möguleikurft sem felast í að sjá lífið
útfrá sjónarhorni glæpsins.“
I PJIIII A nflPA varekkierfíttaðgreinaskúrkinnfrá
jyl UHItILII UIIUH hetjunni. Núna, til dæmis í
sjónvarpsfréttunum á maður erfitt með að átta sig á því fyrir
hvað menn standa.“
hver kemur lögum yfír lögregluna?
Þar kemur fram að réttarsamfélag
okkar virðist ekki þola djúpa skoð-
un. Því flóknara sem réttarsam-
félagið er, því meira skrifræði,
regluveldi, þeim mun þyngra verður
lýðræðið í framkvæmd, og þeim
mun veikara verður traust fólks á
því að málin séu meðhöndluð rétt.
Og þá taka línurnar varðandi gott
og illt, rétt og rangt að hverfa. í
gamla daga var ekki erfitt að greina
skúrkinn frá hetjunni. Núna, til
dæmis í sjónvarpsfréttunum á mað-
ur erfítt með að átta sig á því fyr-
ir hvað menn standa, hveijir eru
terroristar og hveijir veija málstað
réttlætisins. Mér fínnst ég oft eiga
erfítt með að greina þar á milli, og
það er í sjálfu sér umhugsunarefni;
þegar manni finnst eins og gólf-
teppið undir fótum manns sé á
hreyfingu, að grundvöllur þess sem
maður byggir líf sitt á er kannski
ekki sá sem maður hefur haldið.
Þetta hefur orðið mér að efni í tvær
sögur og ég hef hugsað mér að
halda áfram á svipuðum nótum.
Næsta skáldsaga mín á að fjalla
um þá glæpi sem tvær manneskjur
í náinni sambúð geta framið hvor
á annarri. Ég hef lengi verið að
velta fyrir mér öllum þessum óupp-
lýstu glæpum sem tíðkast til dæm-
is í ófarsælum hjónaböndum, þar
sem báðir aðilamir eru í rauninni
fómarlömb. Og hvemig uppeldi,
félagslegar aðstæður, viðhorf og
venjur spila inní þetta allt saman
þannig að það er ekki víst að um
hreina glæpi sé að ræða. Mér þykir
þetta spennandi umhugsunarefni
og ætla að flétta vangaveltur mínar
um það saman við hryllingssögu
sem ég heyrði einu sinni um tatara-
flokk sem kom til Danmerkur. Ein
kvennanna verður ólétt eftir Dana,
og þar sem tatarar leyfa ekki fóst-
ureyðingu verður hún að ganga
með bamið og leggst inn á spítala
þegar að fæðingu kemur. Nóttina
eftir fæðinguna koma svo nokkrar
tatarakerlingar á spítalann og skera
bamið á háls. Þetta er sönn saga,
hræðileg saga sem tilheyrir öðmm
menningarheimi en okkar. En ég
slengi henni saman við mína sögu
og hún verður mótorinn sem knýr
söguna áfram. Auðvitað er það skil-
yrði að áhugi lesandans vakni, að
hann langi til að lesa áfram, klára
söguna.
— Hvaða rithöfundar hafa haft
mest áhrif á þig?
Ja, eins og ég sagði áðan varð-
andi íslenska rithöfunda þá á ég
mikið af heimsbókmenntunum til
góða. Ég er ekki eins víðlesinn og
ég vildi, en eins og með tónlist
hrífast menn af vissum höfundum,
eignast sína uppáhaldshöfunda og
halda tryggð við þá, lesa allt sem
þeir senda frá sér o.s.frv. Og ég á
vissulega nokkra slíka uppáhalds-
höfunda. Joseph Heller hef ég til
dæmis lesið mér til mikillar ánægju,
hann er skemmtilega fyndinn og
níhílisminn hans höfðar til mín. Og
Saul Bellow, ég er mjög hrifínn af
honum. Af dönskum höfundum vildi
ég nefna ljóðskáldið Henrik Nord-
brandt, Klaus Rifbjerg og ég les
lika mikið eftir gamla, longu
gengna höfunda; St. St. Blicher,
sem er að mínum dómi mesti rithöf-
undur Dana allra tíma, ég les bæk-
ur hans aftur og aftur, sérstaklega
smásögurnar. Svó þykir mér spenn-
andi að lesa bækur sem koma frá
fjarlægum heimshlutum, til dæmis
bækur eftir Gabriel Garcia Marquez
og Salman Rushdie, sem opna
manni dyr til framandi menningar.
En því miður eru bara 24 tímar í
sólarhringnum og erfitt að ná öllu
sem maður vildi. Eg hef líka mikinn
áhuga á að fylgjast vel með því sem
gerist í kvikmyndalistinni. . .
— Hvað ætlarðu að segja Islend-
ingum um næstu helgi?
Já, ég mun sjálfsagt halda mig
við seinustu bækur mínar og fara
inn á eitthvað af því sem við höfum
rætt hér að framan, hvaða við-
fangsefni heilla mig, hvernig góð
saga er í mínum augum. Og vænt-
anlega ræða hvað það er að skrifa
fyrir kvikmyndir. Ég mun sem sagt
reyna að fjalla um þau efni sem ég
held að ég og áheyrendur höfum
sameiginlegan áhuga á.