Morgunblaðið - 29.03.1989, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÖIÐ MIÐVlkUDAGUR 29. MARZ 1989
KOSIÐ TIL HINS NYJA FULLTRUAÞINGS SOVETRIKJANNA
Fjöldahreyfingar í Eystra-
saltslöndunum fá míkið fylgi
Vilnius, Moskvu. Reuter. Daily Telegraph.
Fjöldahreyfíngar almennings £ Eystrasaltslöndum Sovétríkjanna,
Eistlandi, Lettlandi og Litháen, sópuðu til sín fylgi í kosningunum á
sunnudag. í Eistlandi tryggði Þjóðfylkingin sér 19 af 36 þingsætum
landsins á væntanlegu fulltrúaþingi í Moskvu, samsvarandi lettnesk
hreyfing vann 24 af 40 sætum og í Eistlandi vann Sajudis-hreyfingin
31 af 42 sætum.
Reuter
Borís Jeltsin hélt í leyfi á mánudagskvöld er ljóst var að hann hafði
verið kjörinn á þing sem fulltrúi Moskvu. Myndin var tekin er Jeltsín
hélt frá vinnustað sínum í höfuðborginni.
Allar hreyfingamar hafa mögu-
leika á að bæta enn við sig sætum
í þeim kjördæmum þar sem enginn
frambjóðandi fékk hreinan meiri-
hluta í fyrri umferð kosninganna.
Þess er vænst að síðari umferð, þar
sem kosið verður á milli tveggja efstu
manna, verði innan hálfs mánaðar.
Fjölmargir af valdamestu leið-
togum flokksins urðu nú að lúta í
lægra haldi fyrir stuðningsmönnum
fjöldahreyfinganna sem krafist hafa
aukins lýðræðis og sjálfræðis, þótt
þær hafi forðast að nefna kröfur um
Úrslitin sýna að hraða ber
framkvæmd perestrojku
- sagði umbótasinninn Boris Jeltsín,
sem vann yfírburðasigur | Moskvu
Moskvu, Daily Telegraph, Reuter.
SOVÉSKI umbótasinninn Boris Jeltsín, sem gjörsigraði andstæðing
sinn í þingkosningunum í Moskvu á sunnudag, sagði er úrslitin lágu
fyrir að sigur hans sýndi Ijóslega að hraða þyrfti umbótum í Sov-
étríkjunum. Jeltsín hlaut 89 prósent atkvæða en hann bauð sig fram
í Moskvu. Andstæðingur hans, verksmiðjustjórinn Jevgeni Brakov,
naut stuðnings sovéska kommúnistaflokksins og eru úrslitin talin
áfall fyrir ráðamenn í höfuðborginni og harðlínumenn innan flokks-
ins.
Kosið var til hins nýja fulltrúa-
þings Sovétríkjanna en þingið mun
síðan kjósa menn til setu í Æðsta
ráðinu sem mun hafa meiri völd en
áður. „Ég er þakklátur fyrir þann
stuðning sem íbúar Moskvu hafa
sýnt mér. Nú þarf að huga að því
hvemig unnt er að koma þeirri
stefnu sem ég boðaði i fram-
kvæmd,“ sagði Jeltsín í viðtali við
Reuters-fréttastofuna á mánudag
er ljóst var að hann hafði farið með
sigur af hólmi í kosningunum. Þetta
er í fyrsta skipti sem almenningi
gefst tækifæri til að velja milli
tveggja frambjóðenda í kosningum
frá því kommúnistar brutust til
valda í Sovétríkjunum. Hins vegar
var öðmm flokkum en kommúnista-
flokknum bannað að taka þátt í
kosningunum.
Jeltsín kvaðst telja að úrslitin
sýndu að hraða þyrfti framkvæmd
umbótaáætlunar Míkhaíls S, Gorb-
atsjovs, sem kennd er við perestroj-
ku. Hann var spurður hvort úrslitin
myndu gera Gorbatsjov erfiðara
fyrír. Þessari spumingu svaraði
Jeltsín ekki beint en kvaðst ævin-
lega hafa stutt aðalritarann. Jeltsín
sem er 58 ára var rekinn úr stjóm-
málaráði kommúnistaflokksins
haustið 1987 eftir að hann hafði
gagnrýnt ráðamenn harðlega fyrir
slælega frammistöðu við fram-
kvæmd umbótastefnunnar. Hann
missti einnig stöðu sína sem for-
maður Moskvu-deildar flokksins og
var fengið embætti aðstoðarráð-
herra á sviði byggingarfðnaðar.
Jeltsín naut mikilla vinsælda er
hann var við völd í Moskvu en hann
þótti sérlega óvæginn í gagnrýni
sinni auk þess sem hann tók al-
menning oftlega tali á götum úti.
Sigur Jeltsíns kom mjög á óvart
ekki síst sökum þess að Gorbatsjov
og aðrir helstu ráðamenn Sovétríkj-
anna höfðu geflð sterklega til kynna
að þeim mislíkaði kosningabarátta
hans. Birt höfðu verið ummæli
bæði harðlínumanna og umbóta-
sinna á fundinum afdrifarfka árið
1987 er Jeltsín var vikið úr stjóm-
málaráði flokksins. Míkhaíl S. Gorb-
atsjov sagði á sunnudag er hann
greiddi atkvæði í kosningunum að
þjóðin yrði að vera á varðbergi
gagnvart „heimskulegu athæfí og
óhóflegum umbreytingum" og voru
þessi orð hans lögð út á þann veg
að hann vildi vara við Jeltsín og
kosningaboðskap hans. Gorbatsjov
bar hins vegar á móti því að flokk-
urinn hefði beitt sér gegn Jeltsín
og sagði kosningamar mikið fram-
faraspor.
Kosið var á um 3,000 stöðum í
höfuðborginni og er talið að þátt-
takan hafí verið um 90 prósent.
Að sögn fréttaritara The Daily Tel-
egraph í Moskvu virtist almenning-
ur taka kosingamar mjög alvar-
lega. Skipulag allt virtist í góðu
lagi og auðvelt var að fínna kjör-
staðina því hvarvetna mátti sjá
rauða fána auk þess sem hávær
hátíðartónlist var leikin í tilefni
dagsins. Stuðningsmenn Jeltsíns
leyndu þó ekki fögnuði sínum er
úrslitin vom kynnt og hrópuðu:
„Við sigruðum, við sigruðum.“ And-
stæðingur Jeltsíns tók tapinu illa
og sagði aðstoðarmaður hans að
úrslitin endurspegluðu ekki vilja
fólksins.
Sagnfræðingurinn Roy
Medvedev, sem í eina tíð var dæmd-
ur í stofufangelsi fyrir andóf gegn
stjómvöldum var kjörinn á þing
með miklum meirihluta atkvæða en
hann bauð sig fram í hverfi einu í
Moskvu. Þá vakti einnig athygli að
borgarstjóri Moskvu, Valery Saikin,
var borinn ofurliði í höfuðborginni
en hann var talinn eiga vísan frama
innan flokksins.
algert sjálfstæði. í mörgum tilvikum
reyndu embættismenn að hamla
gegn sókn þjóðarhreyfinganna,
stundum með ruddalegum aðferðum,
en ekkert stoðaði; nær allir frambjóð-
endur sem mæltu með áframhald-
andi nánum tengslum við Moskvu-
valdið urðu að bíta í grasið. Lithá-
enska hreyfíngin ákvað að bjóða
ekki fram gegn tveim mönnum, Alg-
irdas Brazauskas flokksleiðtoga og
varaleiðtoganum, Vladimir Bery-
ozov, þar sem þeir hafa verið skel-
eggir talsmenn umbótastefnu og
hlutu þeir því báðir kosningu. Aðrir
flokksleiðtogar kolféllu, þ. á m. Sov-
étlýðveldisins.
„Hópurinn, sem fer til Moskvu [á
fulltrúaþingið], verður einhuga,"
sagði einn af leiðtogum Sajudis,
Virgilious Cepaitis.
Flokksleiðtogi Lettlands, Jan
Vagris, marði sigur í kjördæmi sínu,
hlaut 51% atkvæða, en forsætisráð-
herrann féll. Stuðningsmenn Þjóðar-
hreyfingarinnar sögðu að þúsundir
sovéskra hermanna og flotaliða af
öðru þjóðemi en lettnesku, er gegndu
herþjónustu í Lettlandi, hefðu verið
látnir kjósa þar til að reyna að stöðva
framsókn hreyflngarinnar.
Unnið að talningu atkvæða í Moskvu.
Reuter
Flokksleiðtognm hafii-
að í Kíev og Leníngrad
Moskvu, Lvov. Reuter, Daily Telegraph.
ÞAÐ var víðar en I Moskvu sem
fiilltrúar sovéskra stjómvalda
guldu afhroð í þingkosningunum
á sunnudag. í Leníngrad, sem er
næst stærsta borg Sovétríkjanna,
var þremur fulltrúum ílokksins
hafiiað og nokkrir frambjóðendur
flokksins í Kíev naðu ekki kjöri.
í borginni Lvov í Úkraínu náði 35
ára gömul blaðakona að skjóta
Gorbatsjov Sovétleiðtogi
á erfítt val fyrir höndum
Moskvu. Reuter. Daily Tele^raph.
Er sovéska sjónvarpið birti
kosningatölur á mánudagskvöld
þar sem fram kom að Boris
Jeltsín og fleiri umbótasinnar
höfðu víða gersigrað frambjóð-
endur flokksvélar kommúnista
virtist margt réttlæta taumlausa
bjartsýni umbótasinna. „Mér
finnst sem við höfiim stokkið inn
f annan heim og sjáum nú hvera-
ig Sovétríkip hefðu getað orðið.
Eg vona að enginn veki mig af
þessum draumi," sagði ungur
menntamaður. Skáldið Andrej
Vosnesenskíj sagði sovéska
menntamenn yfirleitt hafa talið
að þeir væru framverðir lýðræð-
isins en alþýðufólk væri ekki enn
reiðubúið. Úrslit kosninganna
sýndu að menntamenn hefðu að
sumu leyti haft ragngt fyrir sér;
meðal aímennings tæki lýðræðis-
kennd stórstígum framförum.
Fulltrúar á hinu nýja þingi, sem
kemur saman í mai, verða alls
2.250. Þar af eru 750 valdir af
ýmsum flokksstofnunum og sam-
tökum, þ. á m. kommúnistaflokkn-
um, og er kosningum innan stofn-
ananna ekki fyllilega lokið. Enn er
mögulegt að andófsmaðurinn og
Nóbelshafinn Andrej Sakharov
verði kjörinn einn af fulltrúum sov-
ésku vísindaakademíunnar. Full-
trúaþingið kýs síðan nýtt Æðsta
ráð í tveim deildum úr eigin röðum,
í hvorri deild verða 270 manns.
Nýja Æðsta ráðið verður að því
leyti frábrugðið því gamla að það
mun sitja miþinn hluta ársins og
að líkindum fá raunveruleg völd.
Jeltsín var sparkað úr stöðu
flokksleiðtoga í Moskvu í október
1987 er hann á miðstjómarfundi
krafðist víðtækari umbóta og
gagnrýndi Gorbatsjov fyrir linkind
gagnvart afturhaldsöflum. Nýlega
birfi miðstjóm flokksins fundar-
gerðina frá októberfundinum og
kom fram að Gorbatsjov var í farar-
broddi þeirra sem réðust á Jeltsín.
Gorbatsjov hrósaði Jegor Lígatsjov,
helsta andstæðing Jeltsíns, og
sagði hinn síðamefnda vera
pólitískan fáráðling og framagosa.
„Er sjálfsánægja þín orðin slík að
þú setjir eigin frama skör hærra
en hagsmuni og hugsjónir flokks-
ins?“ sagði Gorbatsjov. Fyrir
skömmu sagði hann að hugmyndin
um fjölflokkakerfi í Sovétríkjunum
væri firra.
Háttsettir flokksleiðtogar, sem
féllu í kosningunum, eru vafalaust
fullir hefndarþorsta. Margir sluppu
við skellinn, ýmist fyrir tilstuðlan
ýmiss konar óbeins misferlis eins
og víða í Úkraínu, þar sem oft tókst
að koma í veg fyrir mótframboð
gegn flokksgæðingum eða vegna
áðurnefndra kosningareglna, en
þeir sjá skriftina á veggnum og
því má gera ráð fyrir að fulltrúa-
þingið í maj verði stormasamt.
Jeltsín hefur sagt að hann muni
reyna að koma á laggimar blokk
umbótasinna og hefur þá m.a. í
huga fulltrúa frá Eystrasaltsríkjun-
Reuter
Míkhaíl Gorbatsjov greiðir at-
kvæði í Október-hverfinu í
Moskvu á spnnudag. Skömmu
síðar sagði Sovétleiðtoginn að
hvernig sem kosningarnar
færu yrði fólk að sætta sig við
úrslitin.
um. Tíminn ipun leiða í Ijós hvort
Gorbatsjov veðjar á annan hvorn
hestinn, róttæka umbótasinna eða
afturhaldssinna, reynir að sigla
milli skers og báru og jafnvel etja
hópunum saman í von um að
treysta eigin völd.
fjórum fiilltrúum stjóravalda ref
fyrir rass en hún hlaut rúm 90
prósent atkvæða.
Úrslitin í Leníngrad eru að líkind-
um alvarlegasta áfallið sem sovéski
kommúnistaflokkurinn varð fyrir í
kosningunum til fulltrúaþingsins
nýja. Formaður flokksdeildarinnar í
Leníngrad-héraði, Júrí Solovjov, náði
ekki tilskildum meirihluta atkvæða
þó svo hann væri einn í kjöri. Solov-
jov hefur átt sæti í stjómmálaráði
kommúnistaflokksins frá árinu 1986
og verið þar fulltrúi án atkvæðisrétt-
ar en hann var skipaður flokks-
formaður í Leníngrad árið 1985
skömmu eftir að Míkhaíl S. Gorbatsj-
ov var kjörinn aðalritari Kommúni-
staflokks Sovétríkjanna. Samkvæmt
kosningareglum verður kosið að nýju
en í það skiptið verður Solovjov ekki
í framboði.
Leiðtogi flokksins í Leníngrad-
borg, Anatolíj Gerasímov, og borgar-
stjórinn, Vladímír Khodíjrev, náðu
heldur ekki kjöri. Gerasímov hafði
verið við völd í tvö ár en hann á sæti
í miðstjórn flokksins og var einnig
fulltrúi í Æðsta ráðinu. Khodíjrev
hafði hins vegar gegnt embætti borg-
arstjóra í fimm ár.
í Kíev, þriðju stærstu borg Sov-
étríkjanna, náðu hvorki leiðtogi
flokksins né borgarastjórinn kjöri þó
svo þeir væru einir í kjöri. Mannrétt-
indasamtök í Kíev, sem er höfuðborg
Úkraínu, höfðu hvatt almenning til
að strika út nöfn frambjóðenda
flokksins á þeim forsendum að kons-
ingarnar væru ólýðræðislegar. Þetta
virðist hafa borið tilætlaðan árangur
alltjent var alls fimm_ leiðtogum
flokksdeilda hafnað í Úkraínu en
ekki var Ijóst hvemig þeim Vladímír
Stsjerbítskíj, leiðtoga flokksins í lýð-
veldinu, og Alexander Vlasov, for-
sætisráðherra Rússlands, hafði reitt
af,