Morgunblaðið - 16.04.1989, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. APRÍL 1989
reiða, sérstaklega köfnunarefn-
isoxíð, en einnig kolmónoxíð og
bensíngufur og ef til vill brenni-
steinsoxíð. Við höfum hins vegar
ekki fengið fjárveitingu til mælinga
og rykmælingarnar gemm við fyrir
hluta af rekstrarfé. Eg tel hins veg-
ar verulega þörf á því nú að fá fjár-
magn til víðtækari mælinga í and-
rúmsloftinu, til að geta síðar gert
samanburð á ástandinu núna og
eftir að hreinsibúnaður verður kom-
inn á bifreiðir, þannig að hægt verði
að meta raunverulegan árangur af
slíkum búnaði."
Borgarbúar kvarta
Loftmengun er alþjóðlegt vanda-
mál og í samanburði við marga
aðra staði á jörðinni eru Reyk-
víkingar tiltölulega vel settir þrátt
fyrir ofangreindar staðreyndir. Víða
í stórborgum, þar sem yfirþyrmandi
umferð, sterkt sólskin og kæfandi
hitasvækja liggja eins og mara yfir
öllu, er mengunin komin langt yfir
hættumörk og áhrifa þess þegar
farið að gæta í ríkum mæli. Til
dæmis má nefna, að mikil umferð
hefur í för með sér að mikið af
köfnunarefnisoxíðum fer út í and-
rúmsloftið og þegar þau verða fyrir
sterku sólarljósi klofna þau í svo-
nefnda radikala, sem aftur geta
myndað óson. Þó ósonlagið verndi
lífið á jörðinni fyrir útfjólubláum
geislum frá sólinni þegar það er
uppi í heiðhvolfinu, er það eitrað
og hættulegt þegar það er nærri
lífverum og að auki tekur það auð-
veldlega þátt í efnahvörfum og
hvarfast við bensíngufur og fleiri
efni sem eru í andrúmsloftinu.
Þannig myndast ýmis efnasam-
bönd, svo sem aldehýð og fleira sem
geta verið mjög ertandi. Þegar mik-
ið af þessum efnum safnast fyrir í
andrúmsloftinu myndast mistur,
svokaliað „smog“, sem er samsett
úr ensku orðunum „smoke“ (reyk-
ur) og „fog“ (þoka). Þetta mistur
er að vísu ekki nýtt fyrirbrigði en
er dæmigert fyrir mengunarástand
í mörgum stórborgum, einkum þar
sem sólríkt er og stillt veður, og
i
!:;'•
t - - T*^ •. -V: •
Morgunblaðið/Bjarni
40
35
30
25
20
15
10
ug/m3 __

s vifry i í Re ykjai ík, ái "smei • ialtöl 1986 -89
H vert gil di er rru söaltal næstu 12 már iuöaá jndan.

'87 A M J JÁSOND*88FMAMJ JÁSON D'89
Alþjóðlegt
vandamál
LOFTMENGUN er alþjóðlegt vandamál og hvað varðar áhrif
slíkrar mengunar á líf manna eru það einkum Qórir þættir sem
skipta sköpum að sögii Olafs Péturssonar, forstöðumanns
Mengunarvama. Þessir þættir em súra regnið,
gróðurhúsaáhrifin, gatið á óson-laginu og eyðing regnskóganna.
Auk þess kæmu vissulega til fleiri þættir svo sem
köfhunarefnisoxíð, þungmálmar og lífræn klórsambönd. Ólafiir
sagði að einnig væri algengt að mengun sem kæmi fram í öðmm
umhverfisþáttum, svo sem sjó og ferskvatni, væri til komin
vegna loftmengunar að stómm hluta.
ISúra regnið stafar einkum
• af útblæstri brennisteins-
díoxíðs, (að% hlutum að því er
talið er), en það kemur aðallega
frá orkuverum og verksmiðjum
af ýmsu tagi. Enfremur má rekja
súrt regn til útblásturs köfnunar-
efnisoxíða frá bifreiðum. Súra
regnið hefur víða eytt lífi í vötnum
og einnig valdið miklum sköðum
á gróðri og mannvirkjum. Um-
hverfisáhrifin eru annars ótrúlega
víðtæk og stafa m.a. af því að
súrt regn leysir mun betur upp
ýmis eiturefni en regn. Listaverk
sem staðið hafa óskemmd öldum
saman eru nú allt í einu farin að
skemmast af völdum þessa fyrir-
brigðis, sem er skilgetið afkvæmi
nútíma tæknivæðingar. Hér á
landi hefur súrt regn mælst af
og til en ekki í þeim mæli að til
vandræða horfi.
2Gróðurhúsaáhrif eru að
• mestu leyti talin stafa af
síauknu magni koldíoxíða í and-
rúmsloftinu. Þessi áhrif stafa af
því að koldíoxíðefnin hleypa auð-
veldlega í gegnum sig sólarljósinu
en aftur á móti treglega innrauð-
um hitageislum, sem kæla jörðina.
Þessir geislar endurvarpast svo
að jörðin nær ekki að kæla sig í
sama mæli og áður. Eins og nafn-
ið bendir til er þetta það sama og
á sér stað í gróðurhúsum. Talið
er að um 50% gróðurhúsaáhrifa
megi rekja til þess gífurlega
magns af koldíoxíðum, sem hleypt
er út í andrúmsloftið við bruna
eldsneytis. Ennfremur er talið að
um 20% gróðurhúsaáhrifa stafi
frá freon-efnum, þ.e. sömu efnum
og valda óson-eyðingunni, og auk
þess af völdum metanefna og
köfnunarefnisoxíða í andrúms-
loftinu. Hér er um alþjóðlegt
vandamál að ræða og skiptir því
okkur íslendingajafn miklu máli
og aðra þótt vissulega megi til
sanns vegar færa að minna af
eldsneytisútblæstri komi frá okk-
ur en milljónaþjóðum. Óskhyggja
margra íslendinga um hlýnandi
veðurfar af völdum gróðurhúsa-
áhrifa er afskaplega hæpin. Veður
færi vissulega hlýnandi hér á landi
en um leið myndi einnig hlýna við
pólana með þeim afleiðingum að
jöklar færu að bráðna. Reiknað
hefur verið út að ef meðalhitastig
vex um 4,5 gráður á Celcíus muni
yfirborð sjávar vaxa um allt að
einum og hálfum metra og stór
landssvæði viðs vegar um heim
færu í kaf, auk þess sem aðrir
veðurfarsþættir tækju ófyrirsjá-
anlegum þreytingum.
3Eyðing óson-Iagsins stafar
• fyrst og fremst af freon-
efnum og halon-efnum, sem ber-
ast upp í heiðhvolfið, en einnig, í
minna mæli þó, af völdum köfnun-
arefnisoxíða. Mikil umræða hefur
orðið um eyðingu óson-lagsins að
undanförnu og er litlu þar við að
bæta. Þó má minna á að sífellt
fleíri þjóðir hafa gengið að al-
þjóðlegum samþykktum, sem
miða að því að draga úr notkun
þessara hættulegu efna.
4Eyðing regnskóga hefur
• mikil áhrif á það magn
koldíoxíða sem er í andrúmsloft-
inu því að í skógunum er bundið
gífurlegt magn af kolefnum og
ef skógu'num er eytt losnar þetta
kolefni og fer út í andrúmsloftið
sem koldíoxíð. Það hefur svo aftur
þau áhrif að gróðuhúsaáhrifin
aukast með þeim afleiðingum sem
áður er getið. Auk þess hefur
eyðing regnskóganna áhrif á veð-
urfar og fleira sem ekki er ástæða
til að fara nánar út í hér. En allt
er þetta samtvinnað og þó að við
íslendingar séum eyþjóð langt frá
þeim þéttbyggðu iðnaðarsvæðum,
sem fyrst verða fyrir barðinu á
eyðingu af völdum mengunar, ber
okkur skylda til, eins og öðrum
jarðarbúum, að bregðast við á
viðeigandi hátt og leggja okkar
að mörkum til að sporna við þess-
ari þróun.
ug/m3
60 —
i
50
Svifryk í Reykjavík | apríl 1986 til jan. 1989
40 -
30
20 -
10 -
Meðaltal hvers mánaðar
1
I

I
!

ti
1
1
i
l
i
1
IBt
Ut

1
1
li
11
lt
Morgunblaðið/ GÓI
I
1986 M J J Á S O N D1987 F MAMJJÁSON D1988 F MAMJJÁSON D1989
íHIiikimiifHSiiiifTiTT!
41
hefur Los Angeles oft verið nefnd
í þessu sambandi. Vegna legu ís-
lands og veðurfarsaðstæðna er lítil
hætta á að slíkt mengunarástand
verði vandamál hér á landi í náinni
framtíð.
Þrátt fyrir það er staðreyndin sú,
að margir höfuðborgarbúar telja sig
hafa orðið fyrir óþægindum af völd-
um loftmengunar og kvartanir hafa
borist til Heilbrigðiseftirlits
Reykjavíkur og Hollustúverndar
ríkisins vegna þessa. Að sögn
Tryggva Þórðarsonar deildarstjóra
umhverfiseftirlitsdeildar Heilbrigð-
iseftirlits Reykjavíkur hafa borist
fyrirspurnir frá fólki vegna meng-
unar og óskir um mælingar vegna
grunsemda fólksins um að hún sé
komin á óeðlilega hátt stig. Þá hafa
heilbrigðisyfirvöldum borist kvart-
anir frá fólki sem telur sig hafa
orðið fyrir óþægindum í öndunar-
færum vegna mengunarinnar. íbú-
ar og vegfarendur í gamla mið-
bænum, sem Morgunblaðið hafði tal
af, töldu sig flestir hafa orðið vara
við mengunina á einn eða annan
hátt og íbúar miðbæjarins höfðu
meðal annars á orði að varasamt
gæti verið að hafa glugga opna við
viss veðurskilyrði vegna hættu á
að sót bærist inn í íbúðirnar frá
umferðinni. Ólafur Pétursson stað-
festi einnig að Hollustuvernd ríkis-
ins hefðu borist slíkar kvartanir.
•
Viðmiðunarmörkin
Viðmiðunarmörk þau sem Meng-
unarvarnir hafa stuðst við eru sam-
kvæmt erlendum stöðlum og fyrir
áhugamenn má nefna að við mæl-
ingar á svifryki hefur hámarkið
verið miðað við 40 milljónustu hluta
úr grammi í einum rúmmetra af
lofti miðað við meðaltal yfir heilt
ár. Þegar Mengunarvarnir hófu
rykmælingar fyrir þremur árum
sýndu niðurstöður þeirra að loft-
mengunin var komin í 67% af þess-
um mörkum. Siðan varð stöðug
aukning á menguninni og fór hæst
í 93% af viðmiðunarmörkum eins
og áður segir, en hefur farið heldur
lækkandi nú í vetur. Að sögn Ólafs
Péturssonar telja menn að það stafi
fremur af veðurfarsaðstæðum en
því, að minna magn af þessu ryki
berist nú út í andrúmsloftið. Þeg^r
veður er stillt og hitahvörf í lofti
liggur mengunin niðri við jörðu.
Færri slíkir dagar hefðu verið í
vetur en í fyrra og í því lægi líklega
skýringin.
Loftmengun hér á landi mælist
minni á sumrin en á veturna. Ólaf-
ur sagði að það stafaði af veðurfars-
þáttum og áhrifum gróðurs, en
gróður dregur talsvert úr styrk
mengunarefna í loftinu. Á veturna
situr kaldur loftmassi oft niðri við
landið og safnar í sig mengunarefn-
um, sem koma fram í mælingum.
Þetta kalda loft blandast ekki heit-
ara og léttara lofti sem er fyrir
ofan, eins og á sér stað á sumrin
þegar landið hitnar.
Rykmælingar mengunarvarna
benda til að tiltölulega lítil loftm-
engun sé á landinu í heild, utan
höfuðborgarsvæðisins, og í sjálfu
sér kemur það ekki á óvart. Aðalat-
riðið er að menn hafa nú gert sér
grein fyrir ástandinu og tillögur að
reglugerð um mengunarvarnir
liggja fyrir. Hvað varðar hreinsun
á útblæstri bíla er tekið mið að
bandarísku kröfunum, eins og gert
er á hinum Norðurlöndunum. Þar
er gert ráð fyrir að bílar megi mest
gefa frá sér 2,1 grömm af kol-
monoxíð á hvern ekinn kílómetra,
0,25 grömm af kolvetni (bensínguf-
um) á kíolómetra, 0,62 grömm af
köfnunarefnisoxíði og 0,12 grömm
af ryki á ekinn kílómetra. Þá er
gert ráð fyrir að nýir bílar gangi í
gegnum ákveðið próf þar sem upp-
gufun á bensíni má mest nema 2,0
grömmum á meðan á prófinu stend-
ur. Tillögurnar gera ráð fyrir að frá
og með ákveðnum tímamótum á
fyrri hluta næsta áratugs, verði
verði allir nýir bílar útbúnir hreinsi-
búnaði. Með tímanum detta síðan
eldri bílar úr umferð þar til allir
verða með slíkum búnaði. Segja
má að samþykkt þessarar reglu-
gerðar sé pólitísk ákvörðun og
framhald málsins er nú í höndum
stjórnvalda.