Morgunblaðið - 16.04.1989, Blaðsíða 16

46
MORGUNBLAÐIÐ SUNNyDAGUR 16. APRÍL 1939
A ALDARAFMÆLI
CHARLES CHAPLIA
tliiireniiiiig-
luinn
í okkur
FYRIR HARTNÆR Qórum áratugum vappaði lítill snáði ásamt foreldrum
sínum inní danssal félagsheimilis sveitarinnar, sem auk þess hafði ýmsum
öðrum hlutverkum að gegna, var fimleikasalur á vetrum en hafði nú verið
dubbaður uppí kvikmyndahús. Bændakonur höfðu tekið með sér sparilök
og værðarvoðir ýmiskonar til að byrgja glugga og loka úti ásælna, skínandi
hásumarssólina. Eftirvænting ríkti í salnum. Ekki síst hjá þeim lágvaxna
brókarlalla sem þetta skrifar. Hann, líkt og annað ungviði sveitarinnar,
hafði nefiiilega ákaflega óljósa hugmynd hvað biði hans. Og svo var um
fleiri. Það vandaða eriðisfólk sem byggði sveitina mína hafði örugglega
allt öðrum hnöppum að hneppa þá sjaldan það “fór suður“, en eyða tímanum
í bíóferðir.
Útifyrir tók að drynja í ljósavél sem sýningarmennirnir, sem reyndar voru
erindrekar á vegum Slysavamarfélags Islands, höfðu með sér í pússi sínu
á þessari fræðslu- og skemmtiferð um lítt rafvætt dreifbýli landsins. Og
nú tók sýningarvélin að mala. Fyrst vom sýndar löngu gleymdar fræðslu-
og heimildarmyndir og loksins kom að aðaltrompi Slysavamarfélagsmanna,
Björgunarafrekinu við Látrabjarg. En þessi sögulega og stórmerka mynd
Óskars Gíslasonar féll þó óvænt í skuggann af síðustu mynd dagskrárinnar.
Skyndilega birtist fúrðufúgl á tjaldinu. I alltof litlum jakka en of stómm
buxum, með gönguprik í hendi, harðkúluhatt á höfði, á afdönkuðum skóm,
með sínu ólýsanlega látæði og forkostulegum fótaburði fékk hann
samkomuhúsgesti, frá börnum uppí gamalmenni, til að veina úr hlátri.
Pabbi var enn að þurrka augun á Ieiðinni heim, og þó karl nyti þess að
synda á móti straumnum, áræddi ég að spyija hvort honum hefði ekki
þótt gaman. Og eins lítið og hann var nú annars fyrir að hæla þeim sem
aðrir hófú til skýja, svaraði hann þó, “Kúnstugur karl, Sjappilín“, og
brosti. Meistari Chaplin var búinn að vinna land undir Jökli.
Idag er rétt öld liðin frá því
að Charles Chaplin kom í
heiminn, eitt barna Hönnu
og Charles Spencer Chaplin.
Faðirinn þekktur sviðsleikari og
revíusöngvari af gyðingaættum,
en landeyða. Móðirin lék og söng
en átti við andlegt heilsuleysi að
stríða. Þannig var umhverfið, leik-
hús og söngleikjahallir, enda var
Chaplin yngri ekki hár í loftinu
er hann kynntist leikhúsinu og
fimm ára kom hann fyrst fram á
sviði. Þaðan var ekki aftur snúið.
Um þetta leyti gekk mikið á í
einkalífi foreldranna. Þau skildu,
Hannah eignaðist bam með öðr-
um, Chaplin eldri lagðist í
drykkjuskap. Bemskuárin ein-
kenndust af basli í hinum grá-
muskulegu fátækrahverfum Lon-
don á Viktoríutímabilinu. Sulti og
seyru, lífi á snöpum, góðgerðar-
starfsemi, hálfgerðu niðursetn-
ingslífi. Faðirinn oftast týndur og
móðirin meira og minna lokuð
inni á taugahælum. Þeir Chaplin
og hálfbróðir hans, Sidney, sem
var fjórum árum eldri, voru oftast
viðloðandi fátækrahæli. Þessi
lífsreynsla átti þó eftir að reynast
honum ómetanleg, andleg upp-
spretta. Hann skoðaði þetta tíma-
bil á rómantískan hátt og sá líf
lítilmagnans í gamansömu ljósi,
ekki síst í tugum smámynda Sen-
netttímabilsins. Á þessum nið-
urníddu götum fæddist fyrir víst
hugmyndin að litla flækingnum.
Chaplin hóf að leika fyrir alvöru
innan við fermingu og tróð meðal
annars uppí leikhúsum West End
áður en hann gekk í lið með Sid-
ney hjá gamanleikflokk Fred
Karnos. Nú fóru hjólin að snúast
MANWSIVIYNP
eftir Sabjöm Valdimarsson
og stefnan tekin á Ameríku með
flokknum, hann var á barmi
frægðarinnar en launin innan við
10 pund á viku. Á þessum tíma
var Mack Sennett kunnasti og
vinsælasti kvikmyndaframleið-
andi Bandaríkjanna og Keystone
kvikmyndaver hans það stærsta í
álfunni. Og árið 1913, eftir nokkra
reynslu af kvikmyndaleik, gekk
hann til liðs við Sennett og fram-
haldið er skráð á spjöld kvik-
myndasögunnar. Fyrr en varði var
Chaplin orðinn vinsælasti leikari
kvikmyndaversins, skyggði á
sjálfar Keystone-löggurnar, Bað-
stúlkurnar fögru, Ben Turpin og
fleiri gamanleikara þess tíma,
enda var frægasti trúður kvik-
myndasögunnar fæddur. Litli
flækingurinn, sem nánast hvert
mannsbarn þekkir enn þann dag
í dag, og sjálfsagt um ókomin ár,
tók þarna smásaman sína þekktu
mynd. Gervið var tjáningarform
hinna einstöku látbragðsleikhæfi-
leika Chaplins, sem lumaði á fleiri
trompum uppií erminni, því fljót-
lega fékk hann í gegn að leikstýra
og skrifa handrit mynda sinna og
reyndist ekki síður hæfileikamað-
ur á þeim sviðum.
Frá Sennett lá Ieiðin til nokk-
urra kvikmyndavera og 1918
gerði hann samning við First
National, sem veitti honum nánast
takmarkalausa, listræna stjórn
Hann var ekki hár I
loftinu er hann kynntist
leikhúsinu og fimm ára
kom hann fyrst fram á
sviði
Gervið var
tjáningarform hinna
einstöku
látbragðsleikhæfileika
Chaplins, sem lumaði á
fleiri trompum uppi í
erminni
Bernskuárin
einkenndust af basli í
hinum grámuskulegu
fátækrahverfum
London á
Viktoríutímabilinu
verka sinna og fúlgu í vasann.
Og nú fór gamanið að fá hinn
kunna, alvarlega undirtón og
ádeilubrodd. A Dog’s Life, (1918),
sýndi einlæga, félagslega um-
hyggju þrátt fyrir tilfinningasemi.
Og 1920 var varpað á tjaldið
Stráknum - The Kid, fyrstri langra
mynda Chaplins sem leikstjóra,
handritshöfundar og aðalleikara.
Myndin var þrungin tilfinningum
og færði Jackie Coogan, hinum
unga meðleikara meistarans,
heimsfrægð.
1923 var hann laus samninga
við First National og gat nú snúið
sér af fullum krafti að eigin fyrir-
tæki, United Artists, sem hann
stofnaði árið 1919 ásamt tveimur
öðrum stórstjörnum síns tíma,
hjónunum Mary Pickford og t)ou-
glas Fairbanks, eldri, og leikstjór-
anum D.W. Griffith. Nú upphófst
glæsilegasta tímabil Iitla flæk-
ingsins. Eftir Sirkusinn, (The
Circus), 1918, kemur meistara-
verkið Gullæðið, (The Gold Rush),
sem inniheldur nokkur, eftir-
minnilegustu atriði kvikmynd-
anna. Þá Borgarljós, (City
Lights), 1931, og enn hélt Chapl-
in sig við þögnina, þó flestar kvik-
myndir væru nú með tali.
Loks opnaði Chaplin munninn,
það var í Nútímanum, (Modern
Times), 1936, og olli það ekki
minni eftirtekt en hjá Garbo, sex
árum áður. En snillingurinn var
þó ekki enn búinn að samþykkja
talið fullkomlega því Nútíminn,
þessi kynngimagnaða, mein-
fyndna ádeila á vélvæðinguna og