Morgunblaðið - 03.05.1989, Page 51

fannst, að ég held, bara vænt um
að ég kallaði hann frænda. Það var
svo fyrir mörgum árum að Ólafur
hringir í mig og segir að nú sé
þetta allt orðið löglegt með að ég
kalli hann frænda því hann hafi
fundið út að við séum báðir af
Finnsætt komnir og megum báðir
vel við una. Því nefni ég þetta að
það lýsir vel Ólafi, sífellt að grúska
í ættfræði, sem var ásamt mörgu
öðru mikið áhugamál hjá honum.
Það er ekki langt síðan að ég sat
hjá Ólafi á hans vinalegu skrifstofu
og hann fræddi mig um ýmislegt
frá fyrri dögum úr fjölskyldum okk-
ar. Bar þar margt á góma sem ég
vissi lítið eða ekki um og kom þá
ættfræðiþekking hans mér til góða.
Ég hafði orð á því að ég væri að
tefja hann frá störfum, en hann
aftur á móti sagði að þetta spjall
okkar væri sér hvíld og tilbreyting,
að geta setið á lögmannsstofunni
sinni og rætt svo óskyld mál sem
þessi. Eg fór margs vísari frá hon-
um í það skiptið, sem oft áður.
Sameiginlegt með okkur Ólafi
voru tónlistarmálin, þó af ólíkum
toga spunnið, við ræddum þau, þar
sem leiðir okkar lágu saman.
Margar eru þær ánægjustundir,
sem Ólafur hefur átt með píanóinu
sínu góða við að semja lög við góða
texta og oft hefur það tekist vel
og mörg af lögum Ólafs hafa hljóm-
að á öldum ljósvakans í eyrum ís-
lendinga og eiga sum þeirra fastan
sess í lagasafni okkar, eins og til
að mynda „Ó fögur er vor fóstur-
jörð“, við texta Jóns Thoroddsen.
Sameiginlegt með fjölskyldum
okkar var hinn náni vinskapur milli
móður minnar Edithar og Öddu.
Um það mætti skrifa mörg orð, en
nægir að minnast, að nokkuð þóttu
heimilin keimlík af innanstokks-
munum, enda ekki að furða, hús-
gögnin smíðuð og bólstruð af sömu
mönnum úr fjölskyldu minni í Dan-
mörku.
Ólafur hafði áhuga á ýmsum
málum, ofarlega á lista var hugur
hans til gróðurverndar ekki síst
ttjárækt og ber landið við Álftavatn
þess glöggt vitni. Þar hafa Ólafur
og Adda átt sér skjól í faðmi náttúr-
unnar, ásamt börnum, barnabörn-
um og mörgum öðrum sem til
þekkja af reynd.
Með þakklæti, kveð ég vin minn
og frænda Ólaf, um leið og ég minn-
ist Öddu konu hans, sem var honum
svo kær.
Blessuð sé minning þeirra.
Trausti Thorberg
Með Ólafi Þorgrímssyni föður-
bróður mínum er horfinn enn einn
af þeim mönnum sem skópu
Reykjavík. Einn af frumkvöðlunum
sem fæddust í sveitaþorpinu við
Sundin og skiluðu okkur borginni
okkar eins og við þekkjum hana
nú undir lok tuttugustu aldarinnar.
Ólafur fæddist í Bergstaðastræti
þijú árið 1902. Foreldrar hans voru
Ingibjörg Þóra Kristjánsdóttir og
Þorgrímur Jónsson frá Skipholti i
Hreppum, hreppstjóra Ingimundar-
sonar og Þorbjargar Jónsdóttur
Grímssonar stúdents, en hann var
bróðursonur Fjalla-Eyvindar frá
Hlíð í Hreppum. Ólafur hafði sér-
stakt dálæti á þessari ættfærslu,
og skyldleika sínum við Eyvind. En
hann var ekki síður stoltur af ættum
móður sinnar, ömmu Ingibjargar,
eins og við barnabörnin kölluðum
hana. „Þar koma allar helstu höfð-
ingjaættir landsins saman,“ sagði
Ólafur við mig þegar við vorum
eitt sinn sem oftar komnir á kaf í
ættfræðina. Hún var dóttir Krist-
jáns Kúld, sem var bóndi á Forsæti
í Landeyjum og síðar sjómaður, og
Guðrúnar Thorarensen. Kristján
var sonur Þorsteins Kúld kaup-
manns í Reykjavík og Vigdísar
Steindórsdóttur Waage í Hafnar-
firði, en Guðrún dóttir Vigfúsar
Thorarensen sýslumanns á Borðeyri
og Ragnheiðar Pálsdóttur Melsted
amtmanns. Þar koma saman ættir
Thorarensen bræðranna, sona Þór-
arins á Grund í Eyjafirði, því Vifús
var sonur Sigurðar, sonar Gísla
Thorarensens prófasts í Ocjda, en
Guðrún dóttir Vigfúsar Thoraren-
sens sýslumanns á Hlíðarenda,
bróður Gísla. Ekki nóg með það.
Tengdamóðir Vigfúsar, kona Páls
Melsted, var Anna Sigríður, dóttir
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ 1989
51
þriðja bróðurins, Stefáns stiftamt-
manns Thorarensens á Möðruvöll-
um í Hörgárdal og konu hans Ragn-
heiðar Vigfúsdóttur Scheving. Kona
Vigfúsar á Hlíðarenda var Steinunn
dóttir Bjarna Pálssonar landlæknis
og Rannveigar Skúladóttur fógeta.
Ekki voru ættmenni Kristjáns
ómerkari. „Þar hefurðu þijá bisk-
upa, frændi,“ sagði Ólafur, þegar
hann var kominn á flug í ættfræð-
inni. Þorsteinn Kúld var sonur séra
Jóns á Auðkúlu, sá Jón sonur Jóns
Teitssonar biskups á Hólum og
Margrétar Finnsdóttur biskups í
Skálholti, og bróðir hennar var
Hannes Finnsson Skálholtsbiskup.
Og það átti fýrir fjölskyldunni
að liggja að setjast að á því biskups-
setri, sem fáir tengja líklega lengur
við biskupsdóm. Þorgrímur byijaði
á því að fullnuma sig í söðlasmíði
eftir að þau hjón fluttu til
Reykjavíkur, en árið 1908 varð
hann yfirsmiður hjá Milljónafélag-
inu í Viðey, og þar eyddu elstu
synir þeirra tveir, Kristján og Ólaf-
ur, æskuárunum. Árið 1914 flutti
fjölskyldan aftur í land, og ári síðar
var jörðin í Laugarnesi auglýst laus
til ábúðar. Þá hafði barnahópurinn
stækkað, og í hann bæst Ragnar,
Pétur, Þorbjörg og Sigríður. Yngsta
barnið, Gestur, fæddist fimm árum
síðar. Laugarnesið hafði þá verið í
eigu bæjarins í um 35 ár, en saga
þessarar jarðar, þar sem nú er
samnefnt hverfi í Reykjavík, er löng
og merkileg. Fyrst er hennar getið
í Njálu, þegar Hallgerður langbrók,
og Glúmur Óleifsson settust þar að
á tíundu öld, og næstu aldirnar var
hún, ásamt Engey, í eigu helstu
höfðingjaætta landsins. Það var svo
árið 1826, sem Steingrímur Jónsson
biskup og Valgerður Jónsdóttir
kona hans settust að í Laugarnesi,
en hún hafði erft jörðina eftir fyrri
eiginmann sinn, Hannes Finnsson
Skálholtsbiskup, frænda Kristjáns
Kúld, afa Ólafs. Steingrímur lét
reisa Laugarnesstofu úti á tangan-
um, en húsin reyndist illa byggt og
var ætíð lekt og til mikilla vand-
ræða. Biskupssetur var lagt niður
í Laugarnesi í tíð Helga Thordar-
sens biskups, árið 1856.
Þorgrímur og Ingibjörg höfðu
aðeins heimatúnið í Laugamesi á
leigu, og húsin. En áður fyrr náði
jörðin frá Kirkjusandi, yfir í Foss-
yog, inn að_ Bústöðum, Laugarási
og Kleppi. Á Laugarnesbóndanum
lengi sú kvöð að gæta hesta heima-
manna i Reykjavík og aðkomu-
manna og halda þeim til beitar.
Þetta var í mörg ár verkefni bræðr-
anna Péturs og Ólafs, en seinna
hófu þeir verslun í kjallara Viðvíkur
við Laugarnesveg og nefndu fyrir-
tækið Þorgrím Jónsson & Co. Fáein-
um ámm síðar reistu þeir verslunar-
hús á horni Laugamesvegar og
Sundlaugavegar. Ragnar bróðir
þeirra tók seinna við því og rak
verslunina í mörg ár ásamt konu
sinni, Margréti Helgadóttur. Þarna
var rekin verslun til skamms tíma.
En þeir bræður Pétur og Ólafur
snem sér að öðm. Ólafur var reynd-
ar byijaður að lesa lög við Háskól-
ann þegar hér var komið sögu, en
árið 1931 stofnuðu þeir Strætis-
vagna Reykjavíkur og reistu fyrstu
bækistöðvar þeirra þar sem nú em
gatnamót Rauðarárstígs og Njáls-
götu. Pétur var framkvæmdastjóri
fyrirtækisins, en hann féll frá fyrir
aldur fram fáeinum ámm síðar.
Ólafur, sem hafði opnað lögfræði-
stofu árið 1928, tók við starfinu
og gegndi því í nokkur ár, en sneri
sér að því búnu að lögmennskunni
aftur. Eftir að Ólafur og meðeig-
endur hans í Strætisvögnum
Reykjavíkur seldu bænum fyrirtæk-
ið árið 1943 stofnuðu hann og
Kristján bróðir hans, ásamt fleirum,
Austurbæjarbíó. Þeir reistu bíóið
skammt þar frá sem aðalstöðvar
Strætó höfðu risið rúmum áratug
fyrr, og það var opnað árið 1947.
Hann stundaði lögmennskuna í
60 ár og hætti ekki að reka mál
fyrir Hæstarétti fyrr en um átt-
rætt. Það gerði hann að eigin sögn
til að eiga ekki áhættu að andstæð-
ingurinn neri honum því um nasir,
að hann væri farinn að kalka. En
það var ekki að finna að minnið og
hugsunin væra farin að gefa sig.
Það var einmitt fyrir rúmum sex
ámm, að ég leitaði til frænda míns,
þegar ég ætlaði að kaupa hús.
„Þetta er einfalt, frændi,“ sagði
hann. Svo sagði hann nákvæmlega
hvemig ætti að standa að kaupun-
um. Fékk sér síðan í nefið og sagð-
ist vera að þjálfa hugann. Á kvöld-
in legði hann á minnið blaðsiðu-
númerið í bókinni sem hann væri
að lesa og lokaði henni síðan. Þjálf-
unin væri síðan í því fólgin að
muna næsta kvöld hvar hann var
staddur. Og það tókst alltaf. Hann
hafði alla tíð brennandi áhuga á
„faginu“, eins og hann sagði alltaf.
Hann fór til vinnu sinnar á stofunni
hvern dag þar til skömmu fyrir
síðustu jól, orðinn 86 ára gamall
og búinn að stunda lögmennskuna
í sex áratugi.
Ég þekkti Ólaf frænda minn ekki
mikið. Kynni okkar hófust ekki að
marki fyrr en eftir að hann hjálp-
aði okkur hjónunum við húsakaup-
in. í mínum huga var hann „ríki
frændinn“, grósserinn og lögfræð-
ingurinn í ættinni, sem ók um á
stómm amerískum drossíum. En
ég minnist með ánægju fjölskyldu-
boðanna, þar sem þessi stóra fjöl-
skylda kom saman. Þau vom flest
minnir mig á Hofteignum hjá Ragn-
ari og Möggu, stundum heima hjá
foreldmm mínum á Laugarásvegin-
um, eða hjá Sigríði systur þeirra á
•Laugamýrablettinum, gegnt gamla
Laugarnesbænum. Þarna vom
Ólafur og Adda og börn þeirra og
síðan tengdabörn fastir gestir, og
þau buðu líka Ijölskyldunni oft heim
á Víðimel 63 á æskuámm mínum.
Það var mikilvægt í augum Ólafs
að rækta samskipti ættarinnar,
Laugamesættarinnar, viðhalda fjöl-
skyldutengslunum, enda var það í
anda brennandi ættfræðiáhuga.
Hann kvæntist Ásdísi Ingiríði Pét-
ursdóttur árið 1932, en hún lést
fyrir tveimur árum. Þau áttu tvö
börn, Kjartan Reyni og Ernu. Reyn-
ir lærði líka lög, og gerðist meðeig-
andi föður síns í lögfræðistofunni
að loknu prófi. Þeir unnu hlið við
hlið í faginu í 22 ár, og tengdadótt-
irin, Kristín Sigurðardóttir, var stoð
þeirra og stytta á stofunni síðustu
árin.
Það var svo á síðustu stundu að
ég settist við fótskör gamla manns-
ins, sem mér fannst raunar aldrei
vera gamall, og hann sagði mér frá
ámnum á Bergstaðastrætinu og
Laugaveginum, í Viðey og Laugar-
nesi, og hann rakti ekki aðeins
ættir okkar, heldur ættfærði flesta
þá, sem hann nefndi til sögunnar.
Ættfræðin var honum í blóð borin,
og hann hélt því fram, að hún hefði
heilmikið að segja í starfinu. Ef
maður þekkti ættir fólks vissi mað-
ur heilmikið um manneskjurnar,
hvað mætti treysta þeim, og hvað
mætti byggja á því sem þær segðu.
Hin hliðin á lögfræðingnum var
tónlistarmaðurinn Ólafur Þorgríms-
son. Hann var einn af þeim tólf sem
stofnuðu Tónlistarfélagið árið 1932,
postulunum, sem svo vom nefndir.
En þá sögu verða aðrir að rekja,
sem em mér fróðari um hana. Það
eitt veit ég, að hann samdi tónlist
í frístundum sínum, mörg gullfalleg
lög, og lék á hljóðfærið sitt heima
í stofu fyrir sig og fjölskylduna.
0g tónlistin sem hann samdi og lék
var tónlist aldamótamannanna,
hann hafði ekki smekk fyrir það
tónaflóð sem nú flæðir yfir þjóðina.
Ólafi hafði ekki orðið misdægurt
síðan 1918, þegar hann varð að
láta í minni pokann og leggjast inn
á sjúkrahús um miðjan janúar. Þar
heimsótti ég hann skömmu fyrir
páska og sagði honum frá ýmsu sem
ég hafði safnað saman um Laug-
arnesið að fornu og nýju. „Það þarf
að fræða ættina um söguna,“ sagði
hann við mig einhverntímann í
fyrra. Á dánarbeðnum bað hann
mig að sýna sér eitthvað af þessum
plöggum, sem ég hafði sagt sér
frá. Ég kom aftur. Þá var hann
sofandi, en vaknaði þegar ég kom
inn í sjúkrastofuna, horfði á mig
og sagði: „Ég er ekki vel fyrir kall-
aður núna. Við skulum hóa okkur
saman." Hann fékk sitt kall áður
en hann gat hóað í mig. En ég
ætla að standa við mitt; fræða ætt-
ina, og aðra þá sem á vilja hlýða,
um sögu Laugarnessins frá tíma
Hallgerðar langbrókar til vorra
daga.
Þorgrímur Gestsson
Nú tekur þeim mjög að fækka,
sem í fomstunni stóðu fyrir eflingu
tónlistarlífs á íslandi, upp úr 1930
og næstu áratugina þar á eftir.
Hugsanlega vita fáir i dag hve saga
tónleikahalds, tónlistarfræðslu eða
hljómsveitarstarfs er í raun stutt.
Varla lengri en nemur einum
mannsaldri.
í dag er til moldar borinn Ólafur
Þorgrímsson, hæstaréttarlögmaður
og formaður Tónlistarfélags
Reykjavíkur, en hann var einn af
stofnendum þess.
Félagið tók formlega til starfa
haustið 1932. Nokkmm ámm áður,
1925, var Hljómsveit Reykjavíkur
komið á fót. Stjómandi hennar var
Sigfús Einarsson, tónskáld, auk
þess stjómuðu henni dr. Páll Isólfs-
son, tónskáld og Jóhannes Velden.
Alþingishátíðarnefndin 1930 fór
þess á leit við hljómsveitina, að hún
aðstoðaði við hátíðarhöldin. Hljóm-
sveitin féllst á að gera það endur-
gjaldslaust með því skilyrði að ráð-
inn yrði fastur stjórnandi við hljóm-
sveitina og erlendur kennari í eitt
ár. Dr. Franz Mixa var ráðinn hing-
að til lands í þessu skyni. Hljóm-
sveitin annaðist alla hljómlist á Al-
þingishátíðinni. Að Alþingishátíð-
inni lokinni gengust þeir dr. Páll
ísólfsson og dr. Franz Mixa fyrir
að stofna tónlistarskóla sem síðan
var rekinn af Hljómsveit Reykjavík-
ur næstu tvö árin. Dr. Páll varð
skólastjóri og dr. Franz Mixa kenn-
ari í tónfræði og píanóleik. Tilgang-
ur skólastarfsins var að ala upp
hljóðfæraleikara fyrir hljómsveit-
ina, en brátt reyndist óhjákvæmi-
legt að hasla skólanum víðari völl.
Þá reyndist hljómsveitinni ekki unnt
að standa undir þeim skólarekstri
og bundust þá samtökum 12 ungir
áhugamenn, flestir úr hljómsveit-
inn, en aðrir utan hennar, og stofn-
uðu Tónlistarfélag Reykjavíkur.
Þessir ungu menn vom: Ragnar
Jónsson í Smára, Ólafur Þorgríms-
son, hrl., Haukur Gröndal, for-
stjóri, Bjöm Jónsson, kaupmaður,
Tómas Álbertsson, prentari, Óskar
Jónsson, prentsmiðjustjóri, Þórar-
inn Björnsson, póstfulltrúi, Hálfdán
Eiríksson, kaupmaður, Stefán
Kristinsson, fulltrúi, Kristján Sig-
urðsson, póstfulltrúi, Sigurður
Markan, söngvari og Helgi Láms-
son, forstjóri.
Þetta félag tók nú að sér rekstur
skólans og Hljómsveitar Reykjavík-
ur, og stóð undir starfsemi hennar
meðan hún starfaði undir því nafni,
eða þar til Sinfóníuhljómsveitin var
stofnuð. Skólann, sem hlaut nafnið
Tónlistarskólinn í Reykjavík, hefur
félagið rekið allt fram á síðustu ár,
en hlutur Reykjavíkurborgar og
ríkissjóðs hefur smám saman aukist
þannig að þörfin á beinum fjár-
hagsstuðningi félagsins við rekstur-
inn sjálfan hefur minnkað með ár-
unum. Fljótlega eftir stofnun Tón-
listarfélagsins tók það að stánda
fyrir margvíslegu hljómleikahaldi,
sem orðið hefur fastur þáttur í tón-
listarlífi þjóðarinnar.
Forystu fyrir félaginu hafði
Ragnar Jónsson í Smára, sem kunn-
ugt er, en að baki honum stóðu
aðrir stofnendur félagsins, og í
ákaflega góðri samvinnu byggðu
þeir félagið upp og treystu stoðir
þess eftir því sem árin liðu. Framar-
lega í þeim hópi stóð Ólafur Þor-
grímsson, hrl., alla tíð. Hann var
sjálfur mikill unnandi góðrar hljóm-
listar og eftir hann liggja fjölmörg
falleg sönglög. Hann var. stofnandi
Sambands íslenskra karlakóra 1929
og sa.t um skeið í stjórn þess. Þá
var Ólafur formaður Tónlistarfé-
lagskórsins, sem á ámnum áður
starfaði um langt skeið og stóð
fyrir mörgum stómm kómppfærsl-
um undir stjórn dr. Victors Urbanc-
ic.
Ólafur átti sæti í stjórn Tónlistar-
félagsins frá upphafi og síðustu
árin sem formaður. Nú að leiðarlok-
um flytur félagið honum alúðar-
þakkir. fyrir öll þau mikilsverðu
störf sem hann vann í þágu þess á
löngum starfsferli. Fjölskyldu hans
sendir félagið dýpstu samúðar-
kveðjur.
Tónlistarfélag Reykjavíkur
Ólafur Þorgrímsson, hrl., lést á
Landspítalanum 26. apríl sl. á 87.
aldursári.
Ólafur átti að baki óvenju langa
og farsæla starfsævi, en á síðasta
ári vora liðin 60 ár frá því hann
hóf málflutningsstörf.
Ólafur starfaði m.a. sem lög-
fræðilegur ráðgjafi náttúmlækn-
ingasamtakanna og heilsuhælis
NLFÍ um áratuga skeið. Þar kynnt-
umst við Ólafi vel, mannkostamanni
sem á fáa sína líka. Ólafur vann
að málum náttúmlækningahreyf-
ingarinnar af framúrskarandi ósér-
hlífni og samviskusemi og þáði lítil
laun fyrir.
Á brautryðjendaámm Náttúm-
lækningafélagsins þegar fjárskort-
ur og barátta um daggjöld til handa
heilsuhæli félagsins settu svip sinn
á félagsstörfin reyndist liðfylgi
Ólafs ómetanlegt. Iðulega komu
upp flókin og erfið félagsleg mál
jafnframt þeim lögfræðilegu úr-
lausnarefnum sem fyrir lágu. Ólaf-
ur leysti mál þessi jafnan af lipurð
og þannig að sérhver mátti vel við
una, en fyrst og fremst hafði Ólaf-
ur þó hagsmuni félagsins í fyrir-
rúmi.
Þá var þjónuáta af hálfu Ólafs
ekki eingöngu veitt á venjulegum
starfstíma lögfræðiskrifstofu hans,
heldur einnig margoft utan þess
tíma, jafnvel um helgar. Undraðist
maður oft á tíðum greiðvikni Ólafs
og dugnað.
Fjölhæfar gáfur og listhneigð
Ólafs ásamt eðlislægri gamansemi
gerðu það að verkum að unun var
að deila við hann geði. Öll viðkynn-
ing og samstarf við Ólaf vom ein-
staklega ánægjuleg.
Hin margþættu félagslegu störf
er Ólafur gegndi um ævina bám
glöggan vitnisburð um frábæra
hæfileika hans til að laða menn til
farsæls félagslegs samstarfs. Ólaf-
ur var fyrir þeirri þungbæm
lífsreynslu að búa við langvarandi
erfið veikindi eiginkonu sinnar.
Umhyggja hans og umönnun í veik-
indum hennar var með eindæmum
og sýndi það öðm betur hveijum
mannkostum hann var búinn. Við
fráfall Ólafs em við sérstaklega
þakklát fyrir að hafa fengið að njóta
reynslu hans og starfshæfni í eftir-
minnilegu samstarfi.
Kjartani Reyni, Kristínu og öðr-
um aðstandendum sendum við okk-
ar innilegustu samúðarkveðjur.
Friðgeir Ingimundarson,
fv. forstjóri Náttúrulækn-
ingafélags íslands,
Jón Gunnar Hannesson,
fV. laeknir Heilsuhælis
NLFÍ í Hveragerði.
Birting afmælis-
og minningargreina
Morgunblaðið tekur af-
mælis- og minningargreinar
til birtingar endurgjaldslaust.
Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins á 2. hæð í Aðal-
stræti 6, Reykjavík og á skrif-
stofu blaðsins í Hafharstræti
85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að
greinar verða að berast með
góðum fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á
mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
í minningargreinum skal hinn
látni ekki ávarpaður. Ekki era
tekin til birtingar fmmort ljóð
um hinn látna. Leyfilegt er að
birta tilvitnanir í ljóð eftir þekkt
skáld, og skal þá höfundar get-
ið.
Kransar, krossar
W ogkistuskreytingar. w
Sendum um allt land.
GLÆSIBLÓMIÐ
GLÆSIBÆ,
Álfhcimum 74. sími 84200