Morgunblaðið - 16.07.1989, Blaðsíða 11

11
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. JÚLÍ 1989
70
60
50
40
30
20
10
Tíöni brjóstakrabba-
meins og dánartíðni
1111
i p «111
t É I I I I
'51- '56- '61- '66- '71- '76- '81-
'55 '60 '65 '70 '75 '80 '85
Tíðni helstu krabbameina
'58- '63- '68- '73- '78- '83-
'62 '67 '72 '77 '82 '87
Efra línurit:
Tíðni bijóstakrabbameins er táknuð
með súlum og dánartíðni kvenna
með bijóstakrabbamein táknuð með
línunni sem liggur þvert yfir ritið.
Tölumar á lóðrétta ásnum sýna
fjölda tilfella á 100.000 konur að
meðaltali á ári yfir fimm ára tíma-
bil, frá 1951 til 1985. Dæmi: Ef
tekið ertímabilið frá 1981 til 1985
er meðaltíðni greindra bijósta-
krabbameinstilfella þessara ára
69,2 konur á 100.000 konur á ári.
Tíðnin er aldursstöðluð, þ.e. gengið
er út frá því að aldursdreifing þjóð-
félagsins sé sú sama allt frá 1951
til 1985.
Neðra linurit:
Það sama gildir og fyrir efra, nema
að hér er tekið meðaltal yfir fimm
áratímabil, frá 1958 til 1987.
gæti haft áhrif, til dæmis svipaðar
matargerðarvenjur mæðgna. Þessari
.spurningu væri biýnt að svara því
að framhald rannsókna byggðist á
þvi hvort um erfðir eða umhverfis-
áhrif væri að ræða. Á sviði sameinda-
erfðafræði ættu sér stað gífurlegar
framfarir. Reyndist svarið vera að
fjölskyldugengið sé arfbundið gæfi
það vonir um stóraukinn skilning á
eðli bijóstakrabbameins.
„Þessir þættir sem ég hef talið
upp eru á engan hátt stórir. Hvað
aðra orsakaþætti varðar hefur verið
bent á offitu. Við höfum ekki fundið
merki um það í okkar niðurstöðum
og tel ég ekki sé hægt að telja það
með áhættuþáttum. Stórar rann-
sóknir frá Sviþjóð sýna að hormóna-
gjafir við óþægindum við tíðahvörf
auka örlítið hættu á bijóstakrabba-
meini.“
— Hvað með áhrif pillunnar svo-
kölluðu á tíðni bijóstakrabbameins?
„Vísindamenn eru ekki á eitt sátt-
ir um áhrif pillunnar og niðurstöður
tilrauna eru mjög misvísandi. Eitt tel
ég þó vist, að ef pillan hefur áhrif,
teljast þau mjög lítil. Þegar um svona
litla áhættuþætti er að ræða þarf
mjög stórar rannsóknir til.“
— Er þá vitað hvers vegna tíðni
bijóstakrabbameins hefur hækkað
svona mikið miðað við tíðni annarra
krabbameina undanfarin ár?
„Ef við tökum þá þætti sem við
höfum fjallað um til þessa hefur
margt breyst á síðustu áratugum.
Fjöldi kvenna sem á engin börn hef-
ur aukist og konur áttu sitt fyrsta
barn seinna áður fyrr. Báðir þessir
þættir ættu að minnka tíðni bijósta-
krabbameins. Á móti kemur að kon-
ur eiga færri börn nú en áður og
hafa fyrr tíðir. Hvort tveggja ætti
að auka tíðni sjúkdómsins. Ef þessir
þættir eru teknir saman skýra þeir
engan veginn síhækkandi tíðni bijós-
takrabbameins."
GREININGIN
ÞANN 2. NÓVEMBER árið
1987 hófst hópskoðun með
breyttri skipan til leitar að
legháls- og brjóstakrabba-
meini í Leitarstöð Krabba-
meinsfélagsins í Reykjavík.
Leitin að brjóstakrabbameini
felst í því að öllum konum
40-69 ára gömlum, svo og 35
ára, er boðin bijóstamynda-
taka. Aðrar konur eru skoðað-
ar með þreifingu og sendar
til myndatöku eðatekið
stungusýni ef ástæða telst til.
Uti á landi hófst hópskoðun
samkvæmt hinu nýja skipu-
lagi hinn 21. mars 1988 í Borg-
arnesi. Þá er farið hringinn í
kringum landið með röntg-
entæki svipaðrar gerðar og I
Reykjavík.
Baldur F. Sigfússon
Hús Krabbameinsfélagsins við Skógarhlið,
eitað var til Baldurs
F. Sigfússonar, yfir-
læknis Röntgendeildar
Krabbameinsfélags
íslands, og hann beð-
inn að skýra í stuttu máli frá
þeim árangri sem þessi skipulagða
leit hefur borið.
— Hvaða aðferðum hefur verið
beitt til að greina sjúkdóminn til
þessa?
„Þær eru margar,“ sagði Bald-
ur. „Til dæmis hafa konur verið
hvattar til sjálfsskoðunar eða þær
hafa verið boðaðar til hópskoðun-
ar sem byggist á þreifingu eða
öðrum aðferðum. I raun er þó
aðeins ein aðferð sem sannað þyk-
ir að lækki dánartölu af völdum
sjúkdómsins, en það er röntgen-
myndataka af bijóstum. Með
henni má greina minni æxli en
við þreifingu, ekki síst ef þau
liggja djúpt. Um helming æxla
sem greind eru við hópskoðun
með röntgenmyndatöku er ekki
hægt að greina með þreifingu.“
Hópskoðun eykur tíðni
tímabundið
„Frá því að röntgendeild félags-
ins tók til starfa árið 1985 hefur
ijöldi kvenna sem greinist með
bijóstakrabbamein hækkað veru-
iega, eða frá u.þ.b. 90 konum á
ári upp í um 150 konur á síðasta
ári“, segir Baldur. „Ef við höldum
hópskoðuninni áfram og þátttak-
an verður svipuð og hefur verið
þá mun tíðnin hins vegar lækka
aftur og nálgast það sem hún var
áður. Ástæðan fyrir þessari
skyndilegu hækkun er einfaldlega
sú, að með aukinni leit að bijósta-
krabbameini finnum við nú æxli
sem hefðu hvort eð er fundist
síðar, t.d. með þreifingu, en þá
væri sjúkdómurinn genginn
lengra og batahorfur þar af leið-
andi verri.“
Aðspurður um væntanlegan
árangur af leitinni hérlendis sagði
Baldur erlendar rannsóknir sýna
að dánartíðni kvenna, 50 ára og
eldri, með bijóstakrabbamein
lækkaði verulega í kjölfar slíkrar
hóprannsóknar. Hins vegar væri
enn verið að vega og meta hvort
röntgenmyndataka á bijóstum
kvenna milli fertugs og fimmtugs
skilaði árangri. Baldur taldi þó
fremur líklegt að gagnsemi skoð-
unar á konum í þessum aldurs-
hópi ætti eftir að koma í Ijós.
— Nú var gerð stór rannsókn
í Malmö i Sviþjóð, þar sem rann-
sakaðir voru tveir hópar; í öðrum
voru konur hvattar til að mæta í
rannsókn, eins og hér er gert, en
í hinum viðmiðunarhópnum var
það ekki gert. í niðurstöðum
könnunarinnar komu hóparnir
svipað út. Getur þetta ekki þýtt
að hópskoðanir af þessu tagi séu
gagnslausar?
„Nei, það tel ég mjög hæpið.
Rannsóknin í Malmö er nokkrum
annmörkum háð, þótt vel sé að
henni staðið. Hún er í rauninni
ekki sérlega stór, þátttaka var
fremur léleg eins og stundum vill
verða í þéttbýli, auk þess sem
fjöldi kvenna úr viðmiðunarhópn-
um hefur líka farið í röntgenrann-
sókn á bijóstum af ýmsum orsök-
um. Þessi atriði skýra sennilega
að mestu leyti að marktækar tölur
um gagnsemi aðferðarinnar eru
ekki enn komnar fram í Malmö,
andstætt því sem gerðist t.d. í
margfalt stærri rannsókn með
betri þátttöku í Mið-Svíþjóð, sem
mikið er til vitnað.“
Baldur kvaðst einnig vilja geta
þess að sérstök nefnd í Svíþjóð
starfaði nú að því að endurmeta
þær niðurstöður sem hefðu birst
þaðan og reynt yrði síðan að
steypa þeim og niðurstöðum fleiri
rannsókna í Svíþjóð saman til að
auka staðtölulegt gildi þeirra.
Væri það einkum mikilvægt með
Röntgentækið sem notað er við
brjóstaskoðun.
tilliti til hópsins sem greindist með
bijóstakrabbamein milli fertugs
og fimmtugs.
Lítil æxli hlutfalls-
lega fleiri nú
Baldur sagði að litlum æxlum
hefði fjölgað mjög í kjölfar hóp-
rannsóknarinnar, einfaldlega
vegna þess hve röntgentæknin
greinir þau snemma. Minna væri
orðið um að skurðlæknar tækju
bijóst í heilu lagi, því að reynslan
sýndi að svonefndur fleygskurður
gerði sama gagn með geislunar-
meðferð eftir á, að minnsta kosti
hvað varðaði æxli minna en tveir
sentimetrar.
Baldur vildi að lokum benda á
að hópskoðunin yrði ekki í gangi
fram að 5. ágúst en hann teldi
mjög mikilvægt að konur mættu
í krabbameinsskoðun þegar þær
fengju innköllunarbréf þess efnis.
„Þátttakan mætti vera betri,
ekki síst meðal kvenna yfir fimm-
tugt, en í þeim hópi kvenna er
árangurinn einmitt mestur."