Morgunblaðið - 01.08.1989, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. ÁGÚST 1989
Nýtum gjafir landsins
eftir Egil
Jónsson
Þegar menn reyna að kynna sér
hvernig umhorfs var á Islandi í
upphafi þessarar aldar hlýtur að
vekja eftirtekt hversu bjartsýn
þjóðin var og framfarahugurinn
mikill.
Öldin sem leið kvaddi með miklu
harðæri í veðráttu og hún var lok
á þriggja alda kuldaskeiði. Stund-
um hafa náttúrufræðingar nefnt
þetta tímabil „litlu ísöld“.
Á þessum árum hljóp mikill vöxt-
ur í jökla á íslandi. Vatnajökull
breiddi út veldi sitt, einkum austur
á öræfin, og skriðjöklar fylltu dali
og gljúfur sem áður voru sum hver
gróin lönd.
Fornum leiðum milli héraða
höfðu jöklar lokað, t.d. þjóðleið
þeirri er lá frá innstu bæjum í
Hornafirði til Fljótsdalshéraðs. Sú
leið var áður talin 12 tíma lestar-
ferð. Vegalengd milli Hoffells í
Hornafirði og Glúmsstaða í Fljóts-
dal er nú um 65 km og sýnir að
fornar kenningar um dagleið milli
þessara byggða framan jökla stenst
fyllilega. Víða í byggðum eru skýr
merki um þessar náttúruhamfarir,
sérstaklega í Austur-Skaftafells-
sýslu, þar sem gróðurlendi í stórum
hluta byggðarinnar hafði brotnað
og borist á haf út svo að forn höfuð-
ból voru horfin í möl og gijót.
Talið er að við lok þessa kulda-
skeiðs, fyrir um það bil eitt hundr-
að árum, hafi jöklar á íslandi verið
þeir mestu frá upphafi byggðar á
landinu og að jafnvel þurfi að fara
tíu þúsund ár aftur í tímann til að
finna eitthvað sambærilegt.
Það getur tæpast verið neinum
undrunarefni þótt þessir hörðu
kostir í náttúrufari landsins hafi
vakið í huga snauðrar alþýðu þessa
tíma eftirvæntingu um fijósamar
lendur og betri tíð í íjarlægri heims-
álfu enda varð niðurstaðan sú að
mikill fjöldi fólks fluttist vestur um
haf til þess að freista gæfunnar í
nýjum heimkynnum.
En við þessar aðstæður braust
íslenska þjóðin samt á morgni þess-
arar aldar til undraverðra fram-
fara. Nýir atvinnuhættir fengu byr
undir báða vængi, menntun var
stórlega aukin og margvíslegar
umbætur á ýmsum sviðum, m.a.
samgöngum, urðu að veruleika.
Þessar mikilvægu þjóðfélagsbreyt-
ingar urðu undir víðtækri og oft
harðri umræðu um frelsi íslensku
þjóðarinnar eða öllu heldur leiðir
að því marki.
Þannig var jarðvegurinn sem
vorblóm þessara tíma, ungmenna-
félagshreyfingin, nærðist af. Það
er því ekki að undra þótt þar færi
félagsskapur mikilla áforma og
hugsjóna. Ekki stóð heldur á æsku
þess tíma að ganga til móts við
framtíðina af áræði og bjartsýni.
Á liðnum vetri bárust mér í hend-
ur nokkrar heimildir sem sýndu
hvernig félagar í elsta ungmenna-
félagi í Austur-Skaftafellssýslu
horfðu til framtíðarinnar. Þarna
var m.a. afrit af bréfi sem formað-
ur félagsins hafði ritað til annars
ungmennafélags til að leita ráða
um hvernig græða mætti fjöllin í
Austur-Skaftafellssýslu.
Á þessum árum tóku þrír ungir
menn í Austur-Skaftafellssýslu sér
ferð á hendur hringinn í kringum
landið til þess að kynna sér fram-
farir og búskaparhætti í öðrum
byggðum. Þessa ferð fóru þeir á
hestum, heimsóttu höfuðból þar
sem fróðleik var að fá og nutu
gestrisni og leiðsagnar. Eitt sinu
var þeim boðið í staupinu en þeim
veitingum var snarlega hafnað.
Þeir voru allir ungmennafélagar
og virtu auðvitað bindindisheitið
sem þeir höfðu unnið í félaginu.
Til þessara frásagna gríp ég hér
vegna þess að þær voru mér hand-
bærar, en svona gerðust ævintýrin
í hverri sveit á íslandi.
Sagnfræðingar hafa fundið þess-
um umbótatímum þær skýringar
að frelsisbaráttan hafi laðað fram
sameinaðan vilja þjóðarinnar til
framfara og umbóta. Ekki er að
efa að sú skýring er rétt. En hinu
má ekki gleyma að trúin á landið
gögn þess og gæði, og skyldurnar
við það, var einnig sameiginleg allri
þjóðinni og það markmið staðfesti
hún með einni setningu í boðskap
ungmennafélaganna: Islandi allt.
Ekkert akurlendi er svo fijósamt
að ekki þurfi að rækta það og hlúa
að þeim gróðri sem þar vex. Þetta
á jafnt við um land og lýð. Ekki
verður annað séð en vel hafi tekist
til að gæta þess gróðurs sem festi
rætur í ungmennafélagshreyfing-
unni í upphafi aldarinnar. Þrátt
fyrir breytta tíma og þjóðfélags-
hætti, sem auðvitað hafa oft á
tíðum komið á róti í þjóðfélaginu,
hefur hlutverk ungmennafélag-
anna jafnan verið skýrt og starf-
semi þeirra fersk og öflug. Ótví-
rætt er að um þessar mundir er
starfsemi á vettvangi æskulýðs-
mála í þjóðfélaginu með miklum
blóma. Það verður ekki annað séð
en að sú næring sem ungmennafé-
lögin fengu á vordægri þessarar
aldar, trúin á frelsið og skyldurnar
við landið, hafi verið haldgott vega-
nesti.
Ekki er þó fyrir að synja að
ýmsar blikur eru á lofti sem hljóta
að vekja nokkurn ugg meðal fólks-
ins í landinu. Um það ber sú ein-
hliða umræða um gróðurfar lands-
ins ótvíræðan vott. Hún einkennd-
ist af neikvæðu viðhorfi gagnvart
landbúnaðinum og því fólki er þann
atvinnuveg stundar. Svo virðist
sem menn gleymi hörðum náttúru-
Egill Jónsson
„Það verða margar
ræður fluttar o g heit
gefin þegar ný öld renn-
ur upp. Við eigum mikl-
ar og ótvíræðar skyldur
gagnvart gengnum
kynslóðum sem færðu
okkur þetta land til for-
sjár, betur búið að
gögnum og gæðum en
dæmi eru um í sögu
þess.“
öflum þessa lands, jöklum, eldfjöll-
um og mislyndri veðráttu.
í ritgerð eftir hinn velmetna jarð-
fræðing, dr. Sigurð Þórarinsson,
sem birtist í Lesbók Morgunblaðs-
ins árið 1946 og fjallaði einkum
um Vatnajökul og byggðirnar við
rætur hans, kemur einkar glöggt
fram hvað náttúruöflin hafa verið
þessu landi harður húsbóndi og
farið höndum um landið okkar. Þar
segir:
„Saga þessara byggðarlaga er
því að ennþá meira leyti en saga
annarra byggðarlaga okkar lands'
saga um baráttu við náttúruöflin.
í vestursýslunni er það baráttan
við eldinn, sem /nest-hefur mótað
byggðasöguna. í austursýslunni er
það baráttan við ísinn. Þar drottnar
Vatnajökull og kærir sig kollóttan
um það hvernig öðrum landshlutum
er stjórnað, hvort þar er þjóðveldi,
einveldi eða lýðveldi. Hér er það
hann sem ræður ríkjum."
Þá er ekki síður fróðlegt að
hyggja að orðum náttúrufræðings-
ins Sveins Pálssonar, en eins og
kunnugt er átti hann ævi sína í
upphafi síðari hluta „litlu ísaldar".
Ferðir sínar um landið fór hann á
þeim árum sem eyðingaröflin voru
í ham og eyddu landi og byggð. í
ferðabók Sveins, Dagbækur og rit-
gerðir, sem nær yfir árin 1791—
1797, segir hann svo frá:
„Hver er líka sá, að hann hafi
leikið eftir eða fylgzt með öllum
seinagangi náttúrunnar stig af
stigi, öllum duttlungum hennar og
umbreytingum, eða þori að neita
því, að þar sem jökulárnar flæmast
nú um, bijóta grassvörðinn, valda
uppblæstri og mynda samfellda
sanda og jökulaura, geti orðið fijó-
samt sléttlendi, þegar aldir renna?“
Þegar nú er lagt mat á þessi
orð, sem skráð voru fyrir tveimur
öldum, kemur í ljós að þau eru
Ný hljoðsnælda
Tinvafo aý&necfiayanefati fonin, í óíCttm.
„Ferðumst í góðu skapi“
segjum við og bendum fjölskyldufóiki m.a. á að
syngja í bílnum. Okkar var því ánægjan að ganga
til samstarfs við Birgi Gunnlaugsson og félaga
og gefa út snældu með vinsælum barnalögum.
Krakkarnir úr Seljaskóla syngja lögin eins og
best veður á kosið og ekki spillir -Eddi frændi
spólunni með sínum góðu ráðum í umferðinni.
Umferðarráð óskar ungum sem gömlum góðrar
og slysalausrar ferðar.
SIGGI VAR ÚTI 1,45
Lag: Norskt þjóölag.
Texti: Jónas Jónasson.
HJÓLIN Á STRÆTÓ 1,17
Óþekktur höfundur.
UPP Á GRÆNUM HÓL 1,45
Lag: Ólafur Gaukur.
Texti: Hrefna Tynes.
ÚT UM MELA OG MÓA 2,44
Þjóðvisa.
RAUTT, RAU7T, RAUTT 1,00
Lag: Hæ, hæ. hæ. höldum burt úr bæ.
SÉRTU GLAÐUR 2,22
Lag: Erlent. Texti: Val. óskars.
FINGRASÖNGUR 2,06
Þj(iölag.
TÍU GRÆNAR FLÖSKUR 2,48
Þjóölag
LETIDANSINN
(HUBBA HULLE) 2,07
Lag: Erlent. Texti: B. Gunnlaugsson.
BÍLALAG 1.45
Lag: N.N. Texti: N.N.
AFI MINN OG AMMA MÍN 2,05
Þjóölag.
FINGRALEIKUR 1,45
Lag: Erlent. Texti: B. Gunnlaugsson.
UM LANDIÐ BRUNA
BIFREIÐAR 1,07
Magnús Pétursson.
RÚLLANDI, RÚLLANDI 2,37
Þjóölag
HÖFUÐ, HERÐAR ... 1,00
Hermann þagnar Stefónsson.
HORFA Á BÁÐAR HENDUR 0,50
Lag: Ríöum heim til Hóla.
Texti: Þorsteinn Valdimars.
FUGLADANSINN 1,20
Lag: Tómas F/Rendal.
DAGARNIR 1,05
Þjóövisa.
MINKURINN
í HÆNSNAKOFANUM 4,42
Ómar Ragnarsson.
u
Óli H. Þórðarson
framkvæmdastjóri.
UMFERÐAR
RÁÐ
Undirleik og útsetningar
annast hljómsveit Birgis Gunnlaugssonar.
12 krakkar úr kór Seljaskóla syngja.
Þau heita: Sædís Magnúsd., Sigurborg Hjálm-
arsd., Bragi Þór Valsson, Gunnar Örn Sigvalda-
son, Sigurður Bjarni Gíslason, Þorsteinn Már
Gunnlaugsson, Dröfn Ösp Snorrad., Hildur
Ágústsd., Elsa Karen Jónasd., Sólveig Guð-
mundsd., Linda Leifsd. og Þórdís Benediktsd.
Útgefandi og dreifing:
Hijómplötuútgáfa Birgis Gunnlaugsson-
ar, Skeifunni 19, Reykjavík, sími 91-
689440.
habitat
A LAUGA
Rúmgóð verslun í hjarta Reykjavíkur.