Morgunblaðið - 03.11.1989, Side 12

8i
12
l', UBf-j'I úfjCísi.1 Sí'í J&jÍ0I£
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. NÖVÉMBÉR Í989
Er atvinnustefii-
an hentistefiia?
eftir Gunnar
Svavarsson
Nú standa yfir íslenskir dagar
hjá Byggingavöruverslun Kópa-
vogs. Sérlega ánægjulegt er að
verslunareigendur skuli sýna
íslenskum iðnvarningi slíkan áhuga,
en þetta er í þriðja sinn á árinu sem
íslenskir dagar eru haldnir í hinum
ýmsu verslunum. Að mati iðnrek-
enda og verslana hafa þessjr dagar
verið mjög árangursríkir. íslensku
vönirnar koma sterkar út í sam-
keppninni' og standa hinum erlendu
fyllilega á sporði. En það leiðir
hugann að ástandi í iðnaði og at-
vinnulífinu yfirleitt.
Ekki er víst að allir geri sér grein
fyrir því, að íslenskur iðnaður býr
við algjörlega óhefta samkeppni.
Arið 1970 gengu Islendingar í
EFTA, Fríverslunarsamtök Evrópu,
og sömdu um gagnkvæma niður-
fellingu tolla á iðnvarningi. Ekki
er hægt annað en dást að framsýni
og þori þeirra forystumanna iðnrek-
enda, sem fyrir nærfellt tveimur
áratugum samþykktu að opnað yrði
fyrir fijálsa erlenda samkeppni.
Verð innfluttra samkeppnisvara
lækkaði, en íslenskir iðnrekendur
löguðu sig ótrúlega vel að hinu
breytta umhverfi. Ef tollmúrarnir
stæðu enn, væru lífskjör hér á landi
verri en þau eru; höft, hverju nafni
sem þau nefnast, leiða yfirleitt til
lakari lífskjara. Þótt það sé krefj-
andi, þá er um leið spennandi að
takast á við viðfangsefni á frjálsum
opnum markaði, og eflaust eru fáir
iðnrekendur sem vilja snúa af þeirri
braut.
Gengið er valt
En ekki nægir að frjálsræðið nái
einungis til innflutnings á sam-
keppnisvörum iðnaðar. Nauðsyn-
legt er að búa iðnaðinum og öðrum
atvinnugreinum umhverfi þar sem
þær geta dafnað vel.
Gengisskráning krónunnar hefur
veruleg áhrif á afkomu atvinnuveg-
anna. Hér á landi hefur gengis-
stefnan lengst af verið miðuð við
afkomu sjávarútvegs. Ári vel í út-
veginum hækkar gengi krónunnar,
en lækkar ef illa gengur. Hækkun
á verði þroskblokkar í Bandaríkjun-
um veldur þannig því, að hagur
iðnaðar versnar. Aukinheldur hafa
ráðamenn hvers tíma tamið sér
þann ósið við mótun gengisstefnu,
að stilla skráningu krónunnar þann-
ig af, að sjávarútvegurinn rétt
skrimti í stað þess að skila nauðsyn-
legum arði.
Stöðugt gengi krónunnar veitir
aðhald gegn verðbólgu. Forsenda
stöðugs gengis er svo sú, að verð-
bólga hér verði ekki meiri en í
helstu samkeppnislöndum. Hring-
rás víxlhækkana gengis og verðlags
rofnar ekki nema stjórnvöld dragi
úr sveiflurÆ í þjóðarbúskapnum með
þeim tækjum, sem þau hafa við
stjórnun ríkisfjármála og peninga-
mála. Gengisstefnan á ekki að taka
mið af afkomu einstakra atvinnu-
greina, heldur markmiðinu urn
hallalaus utanríkisviðskipti. Síðan
þarf að gera fyrirtækjunum kleift,
í gegnum skattakerfið, að jafna
sveiflur sem verða á afkomu milli
ára;
Árið 1986 voru utanríkisviðskipti
okkar í ágætu jafnvægi og er árið
því vel fallið til viðmiðunar sem
tímabil þegar starfsskilyrði at-
vinnulífsins voru eðlileg. Frá 1986
og fram á árið 1988 hækkaði fram-
leiðslukostnaður hér á landi um 15%
umfram hækkanir í helstu við-
skiptalöndum okkar. Á því sést
glögglega hver áhrif rangrar geng-
isskráningar hafa verið. I ár hefur
samkeppnisstaðan batnað við lækk-
un raungengis, en þó er talið að
raungengi krónunnar sé enn um
4% of hátt.
Peningar kosta sitt
Þegar afkoma fyrirtækja hefur
verið til umræðu á undanförnum
misserum, hafa menn beint sjónum
að ‘háum fjármagnskostnaði og telja
hann undirrót alls sem miður fer.
Víst er það svo, að fjármagnskostn-
aður er hár í íslenskum fyrirtækj-
um. Hann er þó mjög mismunandi;
fjöldamörg fyrirtæki bera lítinn
kostnað á meðan önnur eru að kikna
undan þungri greiðslubyrði af lán-
um. Hvað ætli skilji á milli þessara
andstæðna? Fyrirtækin með létta
greiðslubyrði skulda lítið. Af hverju
skulda þau lítið? Við því kunna að
vera tvö svör: Annaðhvort hafa þau
hagnast vel eða að eigendur þeirra
hafa lagt fram verulegt eigið fé í
stað þess að taka lán. Hár fjár-
magnskostnaður er þannig afleið-
ing þess að eigendur fyrirtækja
undirfjármagna þau, og að þau eru
rekin með tapi.
Að nota handafl við að þvinga
vexti niður er glíma við afleiðingar
ríkjandi ástands, en heggur ekki
að rótum vandans. Raunvextir eru
háir um þessar mundir. En það ér
ekki aðeins á íslandi; raunvextir eru
svipaðir hér og í helstu viðskipta-
löndum okkar. Aðgerðir, sem felast
í því að krukka í vísitölur, að ekki
sé talað um að afnema þær, eru
dæmdar til að mistakast. Raunar
má leiða að því sterk rök að pening-
ar yrðu dýrari eftir slíkar aðgerðir.
Ef vísitöluviðmiðun yrði afnumin,
er næsta líklegt að eigendur pening-
anna myndu bæta við vextina álagi
vegna óvissu, til að tryggja sig fyr-
ir áföllum. Með slíkum aðgerðum
yrði trúnaðarbrestur milli aðila á
ijármagnsmarkaði.
Vaxtaþvingun leiddi að líkindum
til þess að sparendur drægju sparn-
að sinn út af markaðnum. Afleiðing
þess yrði lánsfjárskortur og
skömmtun peninga til þeirra sem
njóta velþóknunar. Vonandi verður
einhvern tíma hægt að leggja vísi-
töluviðmiðanir af. Það gerist þó
ekki fyrr en meirihluti aðila á fjár-
magnsmarkaði er reiðubúinn að
semja um aðra skilmála.
Afnám hafta á viðskiptum með
gjaldeyri er mjög aðkallandi fyrir
íslenskt atvinnulíf, svo og aukið
frjálsræði í ijármagnsflutningum
milli landa. Leyfá þarf starfsemi
erlendra banka hérlendis og gera
viðskiptabanka í eigu ríkisins að
hlutafélögum. Vextir ráðast af
framboði og eftirspurn eftir pening-
um. Til að ná jafnvægi, þarf að
skapa fyrirtækjum slík skilyrði að
þau skili almennt hagnaði og einnig
þarf ríkið að takmarka lántökur
sínar. Einungis á þennan hátt er
unnt að lækka raunvexti, en hvorki
með handafli né afnámi vísitalna.
Hentistefiia
Fátt gerir iðnaðinum og fyrir-
tækjum almennt jafn erfitt fyrir og
hringlandaháttur og hentistefna
hins opinbera í garð atvinnulífsins.
Ýmist er genginu haldið föstu í
skrúfstykki eða það er fellt, látið
síga eða hrapa. Verðbólgan æðir
upp og niður, og vextir í kjölfarið.
Eitt árið eru erlendar lántökur
vegna ijárfestinga frjálsar, hið
næsta eru þær takmarkaðar og
Gunnar Svavarsson
„Fátt gerir iðnaðinum
og fyrirtækjum al-
mennt jafii erfitt fyrir
og hringlandaháttur og
hentistefiia hins opin-
bera í garð atvinnulífs-
ins. Ymist er genginu
haldið fóstu í skrúf-
stykki eða það er fellt,
látið síga eða hrapa.“
sérstökum skatti skellt á þær að
auki. Fyrir aðeins ijórum árum var
rætt um að taka upp 21% virðis-
aukaskatt í stað 24% söluskatts og
að skatturinn yrði aðeins eitt þrep.
Nú er talað um að skatturinn verði
26%, þrepin tvö og undanþágurnar
eiga væntanlega eftir að verða
margar eftir að þrýstihóparnir hafa
lokið sér af. Ekki alls fyrir löngu
voru vörugjöld Iækkuð og samræmd
til einföldunar. Skömmu síðar voru
þau aftur aukin og stofninn breikk-
aður. Enn, fáum mánuðum síðar,
voru þau felld niður á völdum vöru-
tegundum. Fyrir nokkrum árum
voru skattar einstaklinga og fyrir-
tækja einfaldaðir, undanþágum
fækkað og skattprósenta lækkuð.
Nú hefur hún hækkað á nýjan leik.
Einn góðan veðurdag var álagningu
eingarskatts lævíslega breytt þann-
ig að nær 3% skattur var lagður á
þá sem nokkrar eignir áttu, og á
þann hátt komið aftan að þeim sem
höfðu sparað og m.a. lagt fé í fyrir-
tæki. Margar þessara gjörða, sem
ganga þvert á það sem aðrar ríkis-
stjórnir í Evrópu eru að gera, auð-
velda síður en svo samkeppnis- og
útflutningsgreinum að laga sig að
breyttum aðstæðum í Evrópu.
Engu er líkara en að stjórnvöld
hafi ekki enn gert upp við sig, hvort
yfirleitt sé nauðsynlegt að hlúa að
atvinnulífinu eða ekki. Iðnrekendur,
að minnsta kosti, biðja ekki um ölm-
usur, styrki eða óeðlilega 'fyrir-
greiðslu. En þeir vilja stöðugleika
og almenna stefnumótun til langs
tíma, sem örvar atvinnulífið og ger-
ir fyrirtækjum unnt að skila þeim
hagnaði sem nauðsynlegur er.
Úr öskustónni
íslenskum fyrirtækjum er nauð-
syn að styrkjast og ná sér upp úr
þeim erfiðleikum sem hafa hrjáð
þau undanfarin misseri. Mörg eru
illa farin og verður ekki bjargað
nema til komi verulegt aukið fram-
lag frá eigendum þeirra. Eigið fé
fyrirtækjanna hefur nær gengið til
þurrðar á undanförnum árum. Og
það sem verra er, fáir gera nokkrar
athugasemdir við það. Bankar og
sjóðir halda áfram að lána á meðan
einhvers konar veð eru fyrir hendi
eða einhver gengst í ábyrgð. En
um hvort reksturinn skili hagnaði
eða eiginijárstaðan sé 30, 40 eða
50%, eins og hún þyrfti að vera,
er ekki spurt. Þetta er séríslenskt
fyrirbrigði. Erlendir bankar, margir
hverjir, taka ekki veð fyrir lánum
sínum, en fylgjast grannt með af-
komu skuldunauta sinna og gjald-
fella lán ef hlutfall eigin ijár verður
of lágt, t.a.m. lægra en 25%. Þeir
lántakendur, sem hafa styrka eig-
infjárstöðu njóta þess svo í lægri
vöxtum, enda er áhættuminna að
lána þeim.
Harla ólíklegt er að íslenskir
sparifláreigendur festi fé sitt í
hlutabréfum fyrirtækja, eftir að
hafa séð hvernig komið er fyrir
þeim. Að minnsta kosti þarf sér-
staka hvatningu til þess að fólk
kaupi hlutabréf í stað skuldabréfa,
sem bera ágæta ávöxtun og eru
sæmilega örugg. Viðskiptaráðherra
hefur nýlega lagt fram í ríkisstjórn-
inni tillögur, sem með skattaf-
slætti, gera fjárfestingu í hlutabréf-
um áhugaverðari en áður. Er
óskandi að ráðamenn þjóðarinnar
taki nú hið snarasta afstöðu til
þeirrar . grundvallarspurningar,
hvort þeir ætli að vinna gegn at-
vinnulífinu eða hlúa að því. Kjósi
þeir síðari leiðina, gætu fyrstu að-
gerðir falist í því að setja nú þegar
lög í anda tillagna viðskiptaráð-
herra, þannig að hvatinn iil þess
að fjárfesta í atvinnurekstrinum nái
að verka strax á þessu ári. Annars
er hætta á því að eigið fé fyrirtækj-
anna brenni gjörsamlega upp þann-
ig að askan ein verði eftir.
Höfiindur er forstjóri
Hampiðjunnar og á sæti í stjórn
Félags ísl. idnrekenda.

að sjálfsögðu!
f