Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 17
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUJJNUDAGUR 3. DESEMBER 1989
-------------;-;—;——U L ;r;;; ah'i— -'—;—■—~
C 17
'lj&GY'RIEXH/Ófrávíkjanleg regla eba óljós vibmibun?
Þrígreining ríkisvaldsins
í UMRÆÐUM um íslenska stjórnskipun er venjulega gert ráð fyrir
því sem meginreglu að valdið skiptist í þrjá aðgreinda þætti; dóms-
vald, löggjafarvald og framkvæmdarvald. Þessi grunnregla er venju-
lega rakin til franska sljórnspekingsins Montesquieu sem uppi var
á 17. og 18. öld, en síðan hefur hún þróast nokkuð og þær hugmynd-
ir sem menn gera sér um slíka skiptingu nú á dögum er einkum
að rekja til Bandaríkjanna.
eftir Davíð Þór
Björgvinsson
12. gr. íslensku stjómarskrárinn-
ar er gengið út frá þessari skipt-
ingu og á því byggt að öll starf-
semi ríkisins greinist í ofangreinda
þijá þætti sem eigi að vera óháðir
hver öðrum.
Þetta er talið
æskilegt til
verndar réttind-
um borgaranna
þar sem þessi
þættir dragi úr
valdi hvors ann-
ars og komi í veg
. _ fyrir aé^s^einn
þeirra verði of áhrifamikill. Eög-
gjafarvaldið hefur heimild til laga-
setningar, þ.e. heimild til að sftja
þegnum þjóðfélagsins leikreglur í
samskiptum þeirra og um sam-
skipti þegnanna við hið opinbera,
framkvæmdarvaldið sér um framgi
kvæmd þeirra og dómsvaldið Aer
úr ágreiningi um lög og rétt og
kveður á um viðurlög þeirra séjn
brotið hafa lög. Með þessum hæfti.
er hveijum þætti ríkisvaldsins af-
markað verksvið sem ekki er ætl-
ast til að farið sé út fyrir. ■
Enda þótt slík skipting ríkis-
valdsins í þijá aðgreinda þætti geti
haft nokkra fræðilega þýðingu og
sé til aukins skilnings á uppbygg-
ingu íslenskrar stjórnskipunar, er
í reyndinni vikið frá henni í ríkum
mæli. Þegar betur er að gáð eru
undantekningarnar frá reglunni
um þrígreiningu ríkisval
margar að of mikil áhers:
er beinlínis til.þess falli
misskilningi og þegar
til e.'.Is er e.t.v. réttara að
óljósa viðmiðunarreglu.
Frávik frá regiunni koma
fratn, m.a. í sjálfri stjórnarsk
og það meira að segja í í 2. gr. sm
byggir þó á henni að öðiu le;
Þetta kemur fram í hlutverki for-
setans sem handhafa lðggjafar-
vtilds og framkvæmdai*valds. Þá
jjnjfefnu 41-43. gr. stjórnarskrár-
innar, þar sem mælt er hlutverk
Alþingis við ákvarðanir um útgjöld
rtkisins, ákvarðanir sem ekkí feía
í sér almenna réttarreglu og líkjast
þar af leiðandi meira ákvörðunum
sem teknar eiu af framkvæmdar-
valdshöfum. Svipaða sögu er að
segja um 67. gr. um eignarnám
og 68. gr. um réttindi útlendinga
hér á landi. í 46. gr. segir að Al-
þingi skuii sjálft skera úr ágrein-
ingi um kosningu og kjörgengi
fyrirfram mætti ætla að ætti heima I
fyrir dómstólunum. Þá þekkja allir
þá venju sefn myndast hefur hér á
landi og víðar að velja ráðherra úr
röðum þingmanna, en þar með fara
æðstu handhafar framkvæmdar-|
valdsins einnig með löggjafarvald.
Þá er víða í almennum lögum að
finna ákvæði þar sem vikið er frá
meginreglunni. Fyrst má nefnaj
lagaákvæði sem heimila fram-
kvæmdarvaldinu að setja nánari.
reglur um framkvæmd laga. Hafa
sumir orðið til að gagnrýna þetta
og bent á að með þessu sé verið
að fela framkvæmdarvaldinu vald
til að gera það sem með réttu á
undir löggjafarvaldið, en það feli í
sér brot á grunnreglunni um
þrígreiningu ríkisvaldsins. Á móti,
er bent á að þetta fyrirkomulag
geri lagasetningu greiðari og lögin
skýrnri, auk þess sem oft þurfi við
sérfræði&kkingar til að setja nán-
ari framKVæmdarreglur sem þing-
Jmgþþ,3búi fæstir yfir. Þá er algengt
að í iögum spp'ramkvæmdarvalds-
jShqfurft falið jJJld sem segja má að
ætt.i frekar heima hjá dómsvaldinu
éf skiptingunni væri fylgt út í æs-
ar. Nefna má sem dæmi heimildir
heilbrigðisnefhda í lögum um holl-
ustuhætti og heilbrigðiseftirlit nr.
81/1988 tii að beita vissum þving-
unarúrræðum til að knýja menn til
að hlýða lögunum. Þá má nefna
barnalög nr. 9/1981 þar sem dóms-
málaráðuneytinu er fengið vald til
að skera úr'ágreiningu um forsjá
bama, Uuigengnisrétt og fl. Að
síðustu máteyo benda á að hand-
höfum dómsvalds er víða í lögum
falin verkefni'-sem með réttu ættu
að iilheyrArframkvæmdarvaldinu.
Besta dæmið um þetta er hlutverk
bæjarfógeta og sýslumanna utan
Reykjavíkur, sem eru allt í senn
lögreglustjórar, dómarar og um-
boðsmenn framkvæmdarvaldsins í
sínu héraði. í ljósi þess sem hér
hefur verið sagt er rétt að vara við
því að draga of víðtækar ályktanir
af kenningunni um þrígreiningu
ríkisvaldsins.
HRCFIi/EÐI/„Hverl hefurþá orbi^
okkar starf.“?
Islenska
efnahagsundrið
ÞEGAR AÐ kreppir í íslenskum elhahagsmálum ríkir hér taumlaus
svartsýni. Þessu er öfugt farið í góðærum, þegar bjartsýnin og trúin
á eilífan hagvöxt ríður húsum. Það er viðlíka og Islendingar hafi ekki
enn lært að lifa í þessu landi og minni sagnaþjóðarinnar nái ekki
lengra aftur en til síðasta misseris. Víst er að miklar sveiflur hafa verið
í okkar hagkerfi og við verðum að vera þeim viðbúin. Hinu má ekki
gleyma að vöxtur i hagkerfinu hefur verið gífurlegur þegar til langs
tíma er litið. Það er fjarri því að við íslendingar höfúm „klúðrað öllu
sem hægt er að klúðra í efnahagsmálum“ eins og einn af nýjustu ráð-
herrunum sagði í sjónvarpsviðtali fyrir nokkru. Þvert á móti kemur í
ljós þegar að er gáð að hagþróun á Islandi á þessari öld er efnahags-
undur.
Þann 1. desember 1918 varð ís-
land fullvalda ríki. íslendingar
voru án nokkurs efa fátækasta þjóð
álfunnar um aldamótin síðustu. Hin
íslenska iðnvæðing, sem gjarnan er
talin markast af
komu fyrsta togar-
ans 1905 og fyrstu
rafstöðvunum, var
ný hafin. Fyrsti
áratugur aldarinn-
.. jpL ar var mikill upp-
BwU gangstími og svo
var raunar á fyrstu
árum Mikla
eftir Sigurð
Snævarr
stríðsins, eins og fyrri heimsstyijöld-
in var nefnd. A árunum 1916-1918
skall hins vegar á mjög djúp kreppa.
Bráðabirgðatölur dr. Gísla Blön-
dals um framleiðslu landsmanna á
árinu 1918 sýna að verg þjóðarfram-
leiðsla á mann var um 1.380 krónur,
eða 13,80 nýkrónur. Reiknað á verð-
lagi í ár samsvarar þessi tala 162.800
nýkrónum. Til samanburðar má þá
nefna að þjóðarframleiðsla á þessu
ári ertalin nema um 1.130.000 króna
á hvert landsins barna. Frá 1918 til
1989 6,88 faldast þjóðarframleiðslan
á mann, en það svarar til árlegs
ineðalvaxtar um 2,8%. Þetta er
griðarlega mikill árangur.
íslendingar vorra daga eru ein
ríkasta þjóð heimsins og þó aðeins
öld liðin síðan hún var sú fátækasta
í Evrópu. Til þess að undirstrika
hversu mikill þessi ’ árangur er, er
rétt að líta á þróun 3 þjóða; Banda-
ríkjanna, Bretlands og Noregs. Á
tímabilinu 1918-1987 eykst VLF á
mann í Bandaríkjunum 3,3 falt, sem
samsvarar 1,7% jafnaðarvexti. Á
sama tímabili 2,3 faldast VLF í Bret-
landi á mann reiknað. Jafnaðarvöxt-
ur í Bretlandi er 1,2% á ári. Á tíma-
bilinu 1930 til 1987 6,8 faldaðist
þjóðarframleiðsla Norðmanna á
mann, en það svarar til 2,9% jafnað-
ar á ári.
Þessar tölur sýna svo vart verður
um villst þann mikla árangur sem
náðst hefur í íslenskum efnahags-
málum. Hins vegar er rétt að viður-
kenna að í upphafi aldar erum við í
„flugtaki" iðnvæðingar meðan hinar
þjóðirnar eru komnar vel í loftið.
Líkingin við flugið á hér vel við og
mest afl notar flugvélin einmitt í
flugtakinu, en svífur síðan að nokkru
seglum þöndum.
RJATIU OG FIMM ARA
l 'rpgip
IH