Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 47

tiK*íi íiriaMagjid k^flp/l*iA0MA8 (íhia ui/ii;»)oi/:
MORGUNBLAÐIÐ SAMSAFNIÐ SUNNUDAGUR 3. DESEMBER 1989
C 47
íslenskar
blómarósir
þyrptust að
Power til að
fá eiginhand-
aráritun.
ívar Guð-
mundsson,
blaðamaður
Morgunblaðs-
ins (til hægri),
tekur leikar-
ann tali.
SÍMTALID...
ER VJÐ EGGERTÞÓR BERNHARÐSSON SAGNARITARA
RE YKJAVÍKURBORGAR__
Gullvæg sagnfræði
623022
„Heilbrigðiseftirlitið.“
— Heilbrigðiseftirlitið?? Mér var
sagt að sagnaritarar Reykjavíkur-
borgar væru í þessu númeri.
„Saga Reykjavíkur. Augna-
blik.“
„Halló. Eggert þór, hérna.“
— Góðan daginn. Páll Lúðvík
Einarsson heiti ég, blaðamaður á
Morgunblaðinu. Þannig er mál
með vexti að mér hefur verið fal-
ið að bregða birtu á gullæðið 1905
með Fréttaljósi úr fortíð. Og þú
skrifaðir ansi skemmtilega grein
um það.
„Þakka þér fyrir.“
— Mig langar að spyija smá-
vegis til viðbótar.
„Velkomið.“
— Var og er gull í Vatnsmýr-
inni?
„Tja. Það eru ansi margir laus-
ir endar. Og álit ábyrgra manna
á sinn hvorn veginn. Knud Zimsen
bæjarverkfræðingur taldi að lát-
únshylki sem voru notuð yllu gull-
lit á þessum smáögnum af málmi
sem fundust. Guðmundur G.
Bárðarson taldi 1931 að engar
sannanir væru fyrir því að gull
hefði fundist og Guðmundur
Bjömson héraðslæknir var líka á
þessari skoðun. — Á hinn bóginn
töldu margir sig hafa ástæðu til
að trúa á gullið. —
Og sumir gáfust
ekki upp þótt illa
færi fyrir Málmi.
Þeir pöntuðu stór-
an bor og stofnuðu
félagið Málmleit
1922. Þeir fundu
reyndar ekkert
gull og sá félags-
skapur lognaðist
útaf um 1929.
Björn Kristjáns-
son sem var varkár
í dómum um gullið
taldi það þó ekki
ijarri lagi að það
væri gullvottur í
einhveijum sýn-
Eggert Þór Bernharðsson.
uin. Atbugaðu að Björn var mik-
ill áhugamaður um málma og
málmvinnslu. Það virðist eitthvað
hafa verið í jörðu.“
— Þú talar í greininni um sögu-
sagnir þess eðlis að Hannes Han-
son hafi sjálfur komið fyrir gul-
lögnum í bornum?
„Já, skafið framan af bijóst-
nælunni sinni. Hannes hefði ekki
þurft að fórna miklu gulli. Þær
agnir sem fundust voru aldrei
stærri en títupijónshausar o>g
varla það. Sögur komust fljótlega
á kreik en líklega hefur þetta
verið kjaftasaga því Hannes var
stofnfélagi að Málmi. Auk þess
fór hann á stúfana skömmu eftir
gullfundinn í Öskjuhlíðinni. Hann
fór vestur á Snæfellsnes til að
leita að gulli í Drápuhlíðarfjalli
en þar hafði áður fundist lítils
háttar af gulli en ekki svo mikið
að talið væri vinnandi. Hannes
virðis þvi hafa verið trúaður á
gull á Islandi.“
— Þú segir að lóðaverðið hafi
hækkað, græddu einhveijir?
„Jú, lóðaverðið snarhækkaði en
það lækkaði aftur. Að vísu ekki
alveg niður í verðið sem var fyrir
1904. Einhverir græddu en
eflaust töpuðu margir.“
— Jæja, ég þakka fyrir upplýs-
ingamar og nytsama grein.
„Ágætt. En
segðu mér er ekki
voðalegt að skrifa
í svona þröngt
pláss?“
— Biddu fyrir
þér. Fréttaljósið
verður eiginlega
aldrei meira e®
skuggi af því sem
var. Ég þakka
bara aftur fyrir
upplýsingarnar og
liðlegheitin.
„Það var nú
lítið.“
— Vertu bless-
aður.
„Sömuleiðis.“
„Líklegt er talið að gull geti
fundist á háhitasvæðum." Þessi
tilvitnun er ekki ftiéttaljós úr
fortíð heldur iréttafyrirsögn af
baksíðu Morgunblaðsins hinn
15. dag nóvembermánaðar árið
1989.1905 var gull einnig
fréttaefiii. Er 20, öldin gullöid
íslendinga?
A
Ymsir hafa minnst á „gullæð-
ið“ 1905 í endurminningum
sínum og þess verður að geta að
blaðamaðurinn Árni Óla skrifaði
nokkuð um gullæðið í bók sinni
Gamla Reykjavík. Einnig má
minnast á kvæði Ólafs Hauks
Símonarsonar „Gull“ sem varð
vinsælt í flutningi Eiríks Hauks-
sonar. — Og síðast en ekki síst
tekur Eggert Þór Bernharðsson
sagnfræðingur á gullinu í ársritnu
Sögnum 1984.
Kemur með kalda vatninu
Það var verið að bora fyrir
vatnsveitu bæjarins síðdegis 30.
mars 1905, norðarlega í Vatns-
mýrinni við Öskjuhlíðina. Borinn
var kominn á 40 metra dýpi þeg-
ar danskur borunarmaður tók eft-
ir glóandi málmögnum. Hannes
S. Hanson, íslenskur gullnemi frá
Ameríku og síðar kaupmaður,
fullyrti að þar væri eðalmálmurinn
gull. Daginn eftir var fréttin kom-
in á sérstakan fregnmiða frá blað-
inu Reykjavík en blaðið ísafold
varaði við of mikilli bjartsýni.
Næstu daga voru sýni úr bor-
holunni athuguð, úrskurðir lyfsal-
ans í bænum og Björns Krist-
jánssonar kaupmanns og alþekkts
áhugamanns um málmfræði voru
neikvæðir. — En úrskurður Er-
FRÉTTALJÓS
ÚR
FORTÍÐ
Gullöld
r
Islands
Gullæði Reyk-
víkinga 1905
lendar Magnússonar gullsmiðs
var á annan veg. 6. apríl skipaði
bæjarstjórn námunefnd, í henni
voru Björn Kristjánsson, Guð-
mundur Björnson héraðslæknir og
Halldór Jónsson bankaféhirðir.
Borunum var haldið áfram og
áhugi manna fór síst minnkandi,
sérstaklega eftir að danskur
námaverkfræðingur lét í ljósi þá
skoðun að sýnin innihéldu enn
meira gull en áður hefði verið
talið.
Frá upphafí var Ijóst að einkað-
ilar höfðu hug á því að hætta fjár-
magni sínu til gullleitar og
vinnslu. Þar fór fremstur Sturla
Jónsson kaupmaður, af öðrum
má nefna t.d. Klemens Jónsson
landritara og Sigfús Eymundsson
bóksala. 15 júlí samþykkti bæjar-
stjórn að Sturla
og félagar
fengju að bora í
Öskjuhlíð og
Vatnsmýrinni
næstu tvö árin
og hefðu for-
gangsrétt á
námugreftri í
bæjarlandinu.
Stjórnarráð ís-
lands samþykkti þessa ráðstöfun
að því tilskyldu að sett yrðu sér-
stök námalög og var það gert á
Alþingi 1907 og 1909. Um haust-
ið 1905 var hlutafélagið Málmur
stofnað. í fyrstu var hlutafé
ákveðið 100.000 kr. Hlutafjár-
söfnun gekk vel, þ.e.a.s. margir
lofuðu að kaupa hlutabréf. Arnór
nokkur Árnason, Vestur-íslend-
ingur og málmbræðslumaður frá
Chicago, hvatti höfuðstaðarbúa til
að kaupa hlutabréf því „veruieg
gullöld íslands" væri að hefjast.
Björn Kristjánsson aftur á móti
benti á ýmsa óvissuþætti í gull-
dærninu.
Hlutafélaginu Málmi gekk erf-
iðlega að innheimta hlutafjárlof-
orð og einnig að útvega bor til
leitarinnar. Boranir hófust í júlí
1907. í nóvember fannst vottur
af gulli og á 45 metra dýpi fannst
bæði vottur af gulli og silfri. Á
75 metra dýpi var komið niður á
hart lag og var borunum þá hætt
— en þá var hlutafélagið einnig
orðið félítið. Þá um veturinn fór
félagið fram á að fá leyfístímann
lengdan, ársgjöld felld niður og
ennfremur var sú hugmynd viðruð
að leigja erlendum aðilum hluta
af námalandinu. Bæjarstjórn
lengdi leyfistímann en hafnaði
öðrum erindum félagsins.
Vantaði gull
Árið 1909 var komið í óefni
fyrir hlutafélaginu Málmi og
blöskraði Arnóri Árnasyni sem
var aftur kominn til Ameríku svo
ástandið, að hann skrifaði grein
í Lögberg, blað Vestur-íslendinga.
Amór var sannfærður um að gull-
æð lægi milli Vatnsmýrar og
Mosfellssveitar og hvatti hann
landa vestra til að kosta málm-
rannsóknir í gamla landinu.
Áskorun hans fékk þó takmarkað-
ar undirtektir. Hagur gullleitar-
mannanna í Málmi vænkaðist ekki
og félagið komst í 400 króna skuld
við bæjarsjóð og í maí 1910 fór
fram nauðungaruppboð á eigum
félagsins. Sögu félagsins var lok-
ið.
Fjallkonan skrifaði 18. maí:
„Félag þetta er eitthvert hið gagn-
laustasta skrípi sem íslendingar
þekkja dæmi tit“ Hafði félagið
einhveija þýðingu? Gullleitin sá
íslendingum fyrir æmu umræðu-
og aðhlátursefni. Einnig kom sú
skoðun fram að dregið hefði úr
vinnugleði og jarðræktaráhuga
Reykvíkinga vegna gullæðisins. —
Síðast en ekki síst; lóðaverð
hækkaði gífurlega á skömmum
tíma. Margar lóðir ruku úr 1.500
í 15.000 kr. Sumar fóru úr 6.000
í 40.000 kr.
Gullborinn í
Vatnsmýr-
inni.