Morgunblaðið - 03.12.1989, Blaðsíða 21

MOIiGUNBl.ADH), SL'NN'UUAGUK 3. DDS.EMBER (989.

hæfum herforingjum eftir hreinsan-
irnar og lítt reyndir menn stjórnuðu
innrásinni. Skipulagning sóknar-
innar var viðvaningsleg og ekki
tekið tillit til landslags, veðurfars
og flutningaerfiðleika.
Innrásin stöðvuð
Rauði herinn tefldi fram tæplega
einni milljón manna (45 herfylkjum
sem skiptust milli fjögurra heija),
3.000 skriðdrekum og um 2.500
flugvélum. Árásin var gerð á fjórum
stöðum, en Finnar vörðust hetjulega
og öllum á óvart stöðvaðist sóknin
von bráðar.
Mannskæðum árásum rússneska
meginliðsaflans á Mannerheim-
línuna var hrundið og önnur árás
fyrir norðan Ladogavatn bar jafnlít-
inn árangur. Sókn Rússa inn á
íslendingar voru einhuga í sam-
úð sinni með Finnum. — En
þeir voru ekki alveg einhuga í
fordæmingu á framferði Ráð-
sljórnarríkjanna; margir kom-
únistar i sósíalistaflokknum
skárust úr leik.
egar fréttist af árásinni 30.
nóv., var öllum fullveldis-
hátíðarhöldum aflýst daginn
eftir — nema fagnaði sósíal-
ista, lögreglan bannaði hann þar
eð hugarástand bæjarbúa gæfi til-
efni til að ætla að sá fagnaður
gæti ógnað almannareglu. —
Næstu vikur söfnuðust til hjálpar
Finnum 165.662 kr. (Eftir fram-
reiknuðum framfærsluvísitölum er
það á núvirði um 9,8 milljónir. En
Islendingar voru um 130 þús. mið-
að við 250 þús. íbúa myndu, safn-
ast í dag 18,8 milljónir. Þetta er
þó óraunhæfur samanburður.
Verðhlutföll, efnahagur og tekjur
manna eru allt önnur en fyrir hálfri
Öld.)
Kommúnistar höfðu á orði að
hin hörðu viðbrögð pólitískra and-
stæðinga og almennings væru of-
víðáttumikið vatna- og skógasvæði
Mið- og Austur-Finnlands fór einn-
ig út um þúfur. Tilraun þeirra til
að sækja að Helsingjabotni og
kljúfa Finnland í tvennt rann því út
í sandinn. Lengst í norðri tóku
Rússar Petsamo, en sókn þeirra
suður á bóginn var stöðvuð skammt
frá bænum. Nokkrum árásum yfir
Kirjálabotn var einnig hrundið.
Hemaðaraðferðir Rússa áttu illa
við í snæviþöktum skógum, mýrum
og hæðum og ísilögðum stöðuvötn-
um Finnlands. Þar sem þeir höfðu
ofurefli liðs reyndu þeir að neyta
aflsmunar, en það gafst illa og
skriðdrekar þeirra komu að litlum
notum. Veturinn var óvenjuharður
og frostið fór niður í 50 stig.
Reynsluleysi í vetrarhernaði og
skortur á hlýjum klæðnaði háði
sóknir og töluðu um „Finnagaldur"
í þessu sambandi. En það orð er
dregið af fjölkynngi íbúa í Finn-
mörku og Lapplandi.
Það var ekki hægt að ná sam-
stöðu um hlutleysi í Vetrarstríðinu
innan sósíalistaflokksins; flokkur-
inn klofnaði. Margir sögðu upp
áskriftum sínum að málgagni
flokksins, Þjóðviljanum. Upplag
blaðsins féll úr 2.000 í 1.200, og
að frátaldri einni kaffistofu í Hafn-
arstræti 16 auglýsti enginn í blað-
inu. Að sögn Einars Olgeirssonar
missti ritstjóri blaðsins, Sigfús Sig-
urhjartarson, ibúðarhús sitt vestur
á Seltjarnarnesi.
Hvað réði afstöðu komúnista?
Einar Olgeirsson alþingismaður
sagði í samtali sem var flutt í
finnska útvarpinu að þeir hefðu
verið í erfiðri aðstöðu; Land sem
hefði þegið sjálfstæði sitt frá
bolsevíkum og væri nú undir þýsk-
um áhrifum, hefði lent í stríði við
Sovétríkin; fyrsta sósialistiska ríki
verkamanna. Það var aðeins spurn-
ing um tíma hvenær Þjóðveijar
réðust á Sovétríkin. Það var mikil-
vægt að hindra árás á Leningrad
yfir finnskt landsvæði.
rússnesku hermönnunum. Þeir hik-
uðu og misstu móðinn við erfiðar
aðstæður og lutu ekki nógu góðri
stjórn. Þar sem vegir voru þröngir
urðu skriðdrekar þeirra að fara um
skógarstíga, þar sem þeir festust
og finnskir skíðahermenn lágu í
leyni-
Vetrarhörkurnar höfðu lítil áhrif
á finnsku hermennina, sem voru
þaulvanir á skíðum og komust allra
sinna ferða. Hvítklæddir skíðaher-
menn Finna voru nánast ósýnilegir
í.snjónum, gerþekktu skógana og
voru ótrúlega snarir í snúningum.
Finnar höfðu á hæfum yfirmönnum
að skipa, agi var góður í liði þeirra
og aðferðir þeirra áttu vel við lands-
lagið og veðurskilyrðin. Þótt þeir
væru fáliðaðir létu þeir mikið að
sér kveða: stöðvuðu rússneskar liðs-
sveitir, sprengdu upp skriðdreka,
bílalestir og herbúðir og umkringdu
heilar skriðdrekasveitir og afmáðu
þær. Jafnvel heil herfylki voru ein-
angruð. Rússar juku loftárásir sínar
um allan helming til að draga úr
viðnámsþrótti Finna, en það stoðaði
lítið.
Glæsilegir sigrar
Þannig unnu Finnar glæsilega
og undraverða sigra fyrsta mánuð
stríðsins og auðmýktu Rauða her-
inn. Þrátt fyrir nokkur mistök, lé-
lega þjálfun varahermanna og skort
á nýtízku hergögnum þurftu þeir
lítið að hörfa. Rússar urðu fyrir
gífurlegu manntjóni og misstu 10
sinnum fleiri menn en Finnar.
Frægasta orrustan í desember
var háð í Austur-Finnlandi. Þar
umkringdu Finnar úr 9. finnska
herfylkinu 163. herfylki Riíssa við
Suomussalmi án þess að bíða eftir
stórskotaliði. Þegar 44. rússneska
herfylkið kom til hjálpar var það
einnig umkringt. Bæði þessi rússn-
esku herfylki voru þurrkuð út dag-
ana 27. desember til 9. janúar 1940
og Rússar misstu yfir 27.500 menn
fallna eða frosna í hel, 50 skrið-
dreka og ö!l stórskotavopn sín og
annan búnað. Finnar misstu 900
menn fallna og 1.770 særða í orr-
ustunni.
Finnar grönduðu 684 sovézkum
flugvélum í stríðinu og eyðilögðu
þar að auki 1.600 skriðdreka. Sjálf-
ir misstu þeir innan við 40 flugvél-
ar. Þeir áttu fá vopn gegn skrið-
drekum, en beittu óspart benzín-
sprengjum, sem urðu víðfrægar og
Afstaba íslendinga
Finnagaldur
íslendingar í Vetrarstríbi
Dáðist að seiglunni
íslendingar telja sig ekki
stríðsglaða þjóð og forðast
ófrið. Það kom þó firam í Morg-
unbhiðinu fyrir réttum tíu árum
að vitað var um a.m.k. fjóra
Islendinga sem lögðu Finnum
lið í Vetrarstríðinu. Þrír þess-
ara manna eru nú látnir.
Sá fjórði, Þórarinn Sigmunds-
son, er búsettur á Glóru við
Selfoss. í Morgunblaðsviðtali
fyrir tíu árum kom fram að
hann fór með dönskum sjálfboða-
liðum til Finnlands vorið 1940. En
stríðinu lauk fyrr en herþjálfun-
inni. Þórarinn fékk vinnu við gerð
víggirðinga við ný landamæri. Þór-
arinn kom heim með Petsamoskip-
inu margfræga árið 1941. Þórarinn
bar finnskum vopnabræðrum vel
söguna, að vísu: Þeir voru grófir,
en ákaflega heilsteyptir menn. Ég
hefði getað skilið veskið mitt eftir
á borðinu og gengið að því aftur
ósnertu.“-Þórarinn hefur ekki kom-
ið til -Finnlands eftir þessa
stríðsreisu. „En það væri auðvitað
gaman að fara.“ Þórarinn bað
Morgunblaðið fyrir bestu kveðjur
til finnsku þjóðarinnar.
Ásgeir M. Einarsson kom til
Finnlands í sama hópi og Þórar—
inn.„Held ég að það hafi fyrst og
fremst verið ævintýraþráin, sem
kom mér til að bjóða mig fram til
Finnlandsferðar." Ásgeir tók ekki
heldur beinan þátt í Vetrarstríðinu
en þegar vopnaviðskipti hófust á
ný sumarið 1941, „framhaldsstríð-
ið“, barðist Ásgeir við Rauða herinn
á Hangöskaga. Rússar hörfuðu í
skjóli nætur 3. desember og lauk
þar með stríðsþátttöku Ásgeirs,
hann kom til Stokkhólms í desem-
ber sama ár. Ásgeir var sæmdur
finnsku Frelsisorðunni. Um
Finnana sagði Ásgeir:„Þeir voru
mér að skapi. Umfram allt dáðist
ég að seiglunni í þeim.“
Snorri Hallgrímsson var her-
læknir með sænsku sjálfboðaliða-
herdeildinni á-Sallavígstöðvunum í
Norður-Finnlandi. „Þeir (þ.e. Rúss-
ar) hjeldu að óreyndu máli, að þeir
gætu vaðið yfir Finnland . .. Þeir
vissu ekki, fyr en reynslan kendi
þeim það, að þetta var ekki hægt.“
Snorri var sæmdur finnska frelsis-
krossinum og minnispeningi Finn-
landsstyijaldarinnar fyrir sinn þátt
í Vetrarstríðinu.
Gunnar Finsen var herlæknir
með norsku sjálfboðaliðasveitun-
um, áður hafði hann verið herlækn-
ir í borgarastyijöldinni á Spáni:
„Eg vann nú mestan part í sjúkra-
húsi fyrir rússneska fanga. ..
Finnsku hjúkrunarkonurnar grétu
yfir því að þurfa að hjúkra Rúss-
um, sem allir Finnar hötuðu. En
með tímanum fór okkur öllum að
líka vel við Rússana sem flestir
voru Ukraínumenn." Skömmu eftir
að vopnahlé komst á milli Finn-
lands og Sovétríkjanna, réðust
Þjóðveijar á Noreg. Gunnar varð
læknir í norska hernum á stríðsár-
unum. Gunnar Finsen hlaut fínnsku
Frelsisorðuna fyrir framlag sitt í
Vetrarstríðinu.
fengu nafnið„molotov-kokkteilar“.
Heimsblöðin voru full af frásögnum
um afrek fámennra flokka finnskra
skíðahermanna, en öllum var ljóst
að þeir gátu ekki haldið baráttunni
áfram án utanaðkomandi aðstoðar.
Eftir fyrstu sigrana voru Finnar
svo bjartsýnir að halda að þeir hefðu
tryggt erlendum vinum sínum nógu
mikið svigrúm til að koma á vett-
vang og hjálpa þeim að knýja fram
lokasigur. Bretar sendu þeim
nokkrar flugvélar þegar þeir báðu
um aðstoð 13. desember og á jóla-
dag samþykkti brezka stjórnin að
veita þeim frekari aðstoð. Fin'nar
fengu fleiri hergögn og auk þess
hráefni frá Bretum og einnig
Frökkum, lán í Bandaríkjunum og
Svíþjóð og gjafir og vistir frá ýms-
um löndum, einkum Svíþjóð.
Nokkrir sjálfboðaliðar börðust
með Finnum, aðallega frá Svíþjóð.
Margir Bretar og Frakkar vildu
gerast sjálfboðaliðar og seint í jan-
úar voru á dagskrá fyrirætlanir um
að senda brezkan og franskan leið-
angursher til Finnlands um Svíþjóð.
Talið var að slík íhlutun mundi friða
almenning á Vesturlöndum, sem
hafði mikla samúð með Finnum.
Auk þess var álitið að í leiðinni
mætti taka hafnir í Norður-Noregi
og stöðva járngrýtisflutninga frá
Svíþjóð til Þýzkalands. Leyfi fékkst
hins vegar ekki til að flytja brezk-
franskan her um Noreg og Svíþjóð
vegna hlutleysis landanna, þrátt
fyrir eindregin tilmæli Finna.
Viborg ógnað
I janúar endurskipulögðu Rússar
her sinn og bjuggu sig undir að
ráðast á Mannerheim-línuna með
ofurefli liðs. Betur þjálfað lið var
sent á vettvang og einn af betri
herforingjum þeirra, Timoshenko,
tók við yfirstjórninni á Kiijála-
vígstöðvunum.
Fyrri hluta febrúar héldu 54
rússnesk herfylki (7. og 13. herinn)
uppi linnulausum árásum á Mann-
erheim-línuna. Árásir Rússa voru
hnitmiðaðri en áður og fylgdu í kjöl-
far geysiöflugrar stórskotahríðar.
Flugvélum var óspart beitt. Að lok-
um tókst Rússum að rjúfa skarð í
varnarvegg Finna við Summa 13.
febrúar. Sigur var tryggður vegna
þess að Rússar hikuðu ekki við að
færa gífurlegar mannfórnir og sú
stefna þeirra að neyða Finna til að
draga herlið frá Mannerheim-
línunni með árásunum lengra í
norðri bar loksins árangur.
Hálfum mánuði síðar brauzt
Meretskov hershöfðingi í gegnum
varnir Finna og ógnaði Viborg (Vi-
ipuri). Önnur árás yfir ísilagðan
Kiijálabotn hjá Viborg varð til þess
að finnska stjórnin leitaði hófanna
um frið 6.marz.
Finnar voru örmagna. Þeir höfðu
engan varaher og sáu fram á að
utanaðkomandi aðstoð mundi ekki
berast í tæka tíð og yrði ekki nægi-
leg. Tilraunir Breta og Frakka til
að halda þeim í stríðinu voru unnar
fyrir gíg. Finnar töldu að það mundi
borga sig að semja frið meðan
finnski herinn væri ósigraður og
möguleiki á vestrænni íhlutun væri
enn fyrir hendi. Þeir gáfust því upp
12. marz og friðarsamningur var
undirritaður í Moskvu daginn eftir.
Stríðið hafði staðið í 105 daga og
Finnar höfðu misst 24.923 menn,
en Rússar 200.000.
Rússar fengu öllum upphaflegum
kröfum sínum framgengt og nokkr-
um að auki. Þótt Finnar héldu sjálf-
stæði sínu urðu þeir að afsala sér
öllu Kiijálaeiði og stóru landsvæði
í austri. Á þeim svæðum, sem þeir
misstu, voru Viborg og helztu iðju-
ver þeirra og rúmlega 400.000
manns urðu að flýja yfir nýju landa-
mærin - tíundi hver Finni. Rússar
fengu að reisa herstöð við Hangö,
en sneru baki við leppstjórn Kuusin-
ens.
Varnir Leníngrads urðu nokkuð
tryggari. Sambúð Breta og Frakka
við Rússa kólnaði, en þeir þurftu
ekki að segja Rússum stríð á hend-
ur vegna uppgjafar Finna. Slök
frammistaða Rússa jók vonir Hitl-
ers um að innrás í Rússland gæti
heppnazt.
Þegar Þjóðveijar réðust inn í
Itússland 1941 hrakti finnskt herlið
Rauða herinn frá herteknu svæðun-
um á nokkrum dögum. Lengra vildu
Fjnnar ekki ganga í samvinnunni
við Þjóðverja og þeir neituðu að
taka þátt í ' umsátrinu um
Leníngrad, þótt Rússar virtust
ramba á barmi ósigurs.