Morgunblaðið - 13.01.1990, Blaðsíða 14
14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 1990
Akæra gegn fyrirsvars-
mönnum Þýzk-íslenzka
HER fer á eftir í heild sinni ákæra sem ríkissaksókn-
ari hefur gefið út á hendur tveimur fyrirsvarsmönn-
um Þýzk-islenzka hf. Þeim er gefið að sök brot á
lögum um tekjuskatt og eignarskatt og bókhalds-
brot:
Ríkissaksóknari gjörir kunnugt:
Að höfða ber opinbert mál fyrir sakadómi Reykjavík-
ur á hendur
Ólav Omari Kristjánssyni, framkvæmdastjóra, Sil-
ungakvísl 25, Reykjavík, fæddum 2. september 1948
í Keflavík og
Guðmundi Þórðarsyni, héraðsdómslögmanni, Stóra-
hjaila 11, Kópavogi, fæddum 20. ágúst 1945 í
Reykjavík,
fyrir brot á lögum um tekjuskatt og eignarskatt og
bókhaldsbrot.
I. Brot á lögum um tekjuskatt og
eignarskatt
Með skattframtali fyrir Þýzk-íslenska hf. undirrit-
uðu fyrir hönd þess af ákærðu Ómari Kristjánssyni
og Guðmundi Þórðarsyni, mótteknu af skattstjóra 2.
júlí 1985, gerðu þeir skattskil fyrir tekjuárið 1984.
Framtalinu fylgdu ársreikningar fyrir nefnt ár auk
ýmissa annarra venjulegra fylgiskjala með skatt-
framtölum. Álagning fór fram að óbreyttum gjald-
stofnum samkvæmt framtalinu. í nóvembermánuði
1985 hófst rannsóknardeild ríkisskattstjóra handa um
rannsókn á skattskilum og bókhaldi hlutafé-
A.
Vantalinn söluskattur kr. (135.967.00)
Vantalin umboðslaun kr. 641.118.00
Oftalin vörunotkun kr. 47.214.566.00
Oftalinn launakostnaður kr. 47.809.00
Vantalinn annar rekstrarkostnaður kr. (447.380.00)
Oftalið aðstöðugjald kr. 611.580.00
Vantaldar afskriftír kr. (117.770.00)
Oftaldar vaxtatekjur kr. (27.191.00)
Oftalin vaxtagjöld, verðbætur o.f 1. kr. 292.070.00
Vantalin niðurfærsla birgða kr. (3.402.020.00)
Vantalín niðurfærsla krafna kr. (745.394.00)
Undandregið skv. rekstrarreikningum kr. 43.931.411.00
B. Gjaldfærður byggingarkostnaður
við lyngháls 10 - vantaldartekjur kr. 2.231.917.00
C.
„Óskýrð eignaaukning" kemur
þannig fram skv. efnahagsreikningi
hinn 31. desember 1984 með framtali
12. apríl 1986 (liður 20).
1. Vantalin víxiaeign kr. 8.702.404.00
2. Vantaldar viðskiptakröfur 3. Oftaldar skuldir samkvæmt kr. 6.910.183.00
samþykktum víxlum 4. Oftaldar áramótaskuldir vegna kr. 8.239.312.00
vörukaupa 5. Vantalin sjóðseign kr. 23.296.139.00
og eign á bankareikningum 6. Vantalið vegna Gjaidheimtu, kr. 1.488.070.00
sparimerki o.fl. kr. 117.669.00
7. Vantalin hlutabréfaeign k-r. 105.000.00
Frá dregst: 8. Vantaliðlán kr. 48.858.777.00
Veðdeildar Landsbankans 9. Vantalinn mismunur kr. (207.000.00)
skv. biðreikningi kr. (187.751.00)
10. Vantalinsala 1984 kr. (1.188.143.00)
11. Vantalin skuld við Samvinnubanka kr. (486.449.00)
12. Vantalin skuld við sama kr. (1.083.498.00)
13. Vantalin skuld við Útvegsbanka kr. (166.579.00)
14. Vantalin skuld við Reykjavíkurborg kr. „Óskýrð eignaaukning" (37.06LO0)
(leiðréttingar) U ndandráttur tekna kr. 45.502.296.00
samkvæmt ofanskráðu (A-C) kr. 91.665.624.00
D.
Ftá dregst:
Söluskattur skv. úrskurði 22. apríl 1986
ásamt álagi til 31. desember 1984 kr. (4.475.353.00)
Undandregnar tekjur kr. 87.190.271.00
Hækkun tillags í varasjóð í 25% kr. (18.852.749.00)
Hækkun stofns til tekjuskatts kr. 68.337.522.00
Skatthlutfall x 51%
Undandreginn tekjuskattur E. Undandreginn eignarskattur miðað við árslok 1984 1,2% af kr. 84.958.354.00 kr. 34.852.137.00
(87.190.271.00-2.231.917.00) Undandreginn tekjuskattur kr. 1.019.499.00
og eignarskattur kr. 35.871.636.00
F.
Frádregst útreiknaður mismunur
tekjuskatts og eignarskatts miðað við
að undandrátturinn kr. 87.190.271.00
skiptist á árin 1981 -1984 sem næst
eftir rekstrartekjum hvers árs að
teknu tilliti til breytinga á verð-
breytingarfærslu skv. 53. gr. laga um
tekjuskatt og eignarskatt nr. 75,
1981, sbr. lög nr. 8,1984, tillagi vara-
sjóðs, aðstöðugjaldi og skattskulda
við lok hvers árs kr. 2.788.300.00
Undandreginn tekjuskattur
og eignarskattur kr. 33.083.336.00
lagsins, sem leiddi í ljós stórfelldan
undandrátt á tekjum þess og eign-
um samkvæmt skattframtalinu frá
2. júlí 1985 ásamt misfellum í bók-
haldi. Hélt rannsóknin síðan áfram
með aðstoð löggilts endurskoðanda,
er hinn 6. janúar 1986 skilaði upp-
gjöri yfir tekjur og gjöld félagsins
1984 og eignir þess og skuldir við
lok þess árs. Sýndi það uppgjör
stórkostlegan undandrátt. Voru
reikningsskil þessi afhent ákærðu
þegar er þau lágu fyrir. Að svo
komnu lá fyrir að ákvarða skatta
að nýju. Við þær aðstæður lét stjórn
Þýzk-íslenska hf. löggiltan endur-
skoðanda yfirfara eða endurskoða
fyrirliggjandi bókhalds- og reikn-
ingsgögn og semja nýja ársreikn-
inga, er hún ásamt skattframtali
afhenti ríkisskattstjóra 12. apríl
1986 með ósk um, að endurákvörð-
un opinberra gjalda færi fram á
grundvelli þessara gagna. Leiddi-sú
endurákvörðun á tekjuskatti og
eignarskatti félagsins til hækkunar
um kr. 45.606.891.00. Samkvæmt
rekstrarreikningnum nam hagnað-
ur fyrir tekjuskatt og eignarskatt
kr. 63.569.386.00, en sambærileg
tekjutala samkvæmt hinu fyrra
framtali nam kr. 19.632.135.00, og
mismunurinn vantaldar tekjur kr.
43.937.251.00. Auk þess kom fram
á reikningunum „óskýrð eigna-
aukning" kr. 45.502.296.00 og
gjaldfærður byggingarkostnaður
við Lyngháis 10 kr. 2.231.917.00,
allt eins og síðar verður rakið. Að
leiðréttu aðstöðugjaldi kemur mis-
munurinn á rekstrarreikningunum
þannig út:
Framangreindur undandráttur á
tekjuskatti og eignarskatti þykir
varða við 1. og 6. mgr. 107. gr.
laga nr. 75, 1981 um tekjuskatt
og eignarskatt.
II. Bókhaldsbrot
Þá eru ákærðu gefnar að sök
eftirtaldar rangfærslur í blekking-
arskyni í ársreikningum fyrir árið
1984 og vanræksla og óreiða á
grundvallaratriðum í bókhaldi sama
árs og að færsla bókhaldsins og
gerð ársreikninganna almennt sé
fjarri því að uppfylla kröfur um
góða bókhalds- og reikningsskila-
venju.
1. Að tilgreina ranglega undir
liðnum „Langtímaskuldir" í árs-
reikningum skuld að fjárhæð, kr.
Hafskipsmál:
Ríkisskip bókfærir tekjur með
þeim hætti sem ákært er fyrir
ATLI HAUKSSON, löggiltur endurskoðandi sem ásamt kollega
sínum, Stefáni Svavarssyni, gaf sérstökum ríkissaksóknara um-
sagnarskýrslu um efhahag og reikningsskil Hafskips, bar vitni í
sakadómi Reykjavikur í gær, síðastur þeirra þriggja löggiltra
endurskoðenda sem að rannsókn málsins unnu. Við yfírheyrslu
yfir honum lagði Jón Steinar Gunnlaugsson, verjandi Helga Magn-
ússonar löggilts endurskoðanda Hafskips, fram bréf frá Guð-
mundi Einarssyni forstjóra Skipaútgerðar ríkisins til Björgólfs
Guðmundssonar fyrrum framkvæmdastjóra Hafskips þar sem fram
kemur að Ríkisskip beiti sömu aðferð við færslu flutningstekna
og forráðamenn Hafskips eru ákærðir fyrir, það er að láta upp-
hafsdag skipaferða ráða tímasetningu á tekjufærslu. Eins og kol-
lega hans, Stefán Svavarsson, neitaði Atli Hauksson að svara
spurningum verjenda um ýmis atriði viðkomandi almennri fram-
kvæmd reikningskila innan ýmissa atvinnugreina í landinu.
í bréfi sínu segir forstjóri
Skipaútgerðar ríkisins að fyrir-
tækið fari eftir lögum um ríkis-
bókhald og fyrirmælum frá Ríkis-
bókhaldi og Ríkisendurskoðun um
bókhald B-hluta fyrirtækja ríkis-
ins en samkvæmt þeim fyrirmæl-
um sé uppgjörsaðferðum hagað
sem líkastþvísem gerist hjá fyrir-
tækjum almennt. Upphafsdagur
ferðar ráði tímasetningu tekju-
færslu. Náiferð skiþs yfir áramót
séu allar tekjur vegna hennar
færðar á fyrra áríð. Þá séu gjöld
færð eftir dagsetningu reikninga
og með tilliti til birgðastöðu
rekstrarvara um áramót. Haf-
skiþsmönnum er meðal annars
hafa gefið að sök að hafa fært til
á árinu 1984 í bráðabirgðaupp-
gjöri og ársreikningi tekjur vegna
ferða sem hófust innan viðmiðun-
artímabils þótt þeim lyki síðar.
Allir endurskoðendurnir sem borið
hafa um reikningsskil í Hafskips-
málinu hafa talið þessa aðferð
óheimila og sagt að heimilt að
færa tekjurnar við lok ferðar eða
í áföngum eftir því sem benni
miðar áfram. Gjöld eigi að færa
á móti tekjum. Fram hefur komið
að endurskoðendur hafi við gerð
skýrslna sinna ekki talið naúðsyn-
legt að gera könnun á hvemig
þesum málum væri háttað hjá
öðrum skipafélögum utan það að
athugun hjá endurskoðanda Eim-
skipafélagsins hafi leitt í ljós að
það félag noti aðferð þá sem rétt
sé talin.
Sækjendur og verjendur beindu
til Atla spurningum um ýmis at-
riði. Meðal fjölmargs annars sem
kom fram var að mismunandi
töluleg niðurstaða Valdimars
Guðnasonar annars vegar og Atla
og Stefáns Svavarssonar hins
vegar um oftaldar f lutningstekjur
Hafskips í Islandssiglingum ætti
sér þá skýringu að í skýrslu Valdi-
mars hefði aðeins verið tekin tillit
til tekna af innflutningi en ekki
einnig útflutningi. Sá munur
breytti ekki því að álit beggja
væri að aðferðir Hafskips í þessu
efni hefðu verið óheimilar. Varð-
andi bókfærslu á ágóðaþóknun til
forstjóra og stjómarformanns
Hafskips sagði Atli að í bókhaldi
félagsins hefðu bankainnistæður
á reikningi sem í því sambandi
var vitnað til ekki borið saman
við bækur bankans á sama tíma.
Um mat á verðmæti skípastóls
Hafskips sagði Atli meðal annars
á þá leið að gögn um þróun skipa-
verðlags eftir gjaldþrot Hafskips
til þess dags er skýrsla endurskoð-
enda var gerð hefðu enga þýðingu
haft og engu breytt um niðurstöðu
þar sem aðeins væri unnt að líta
til þeirrar vitneskju sem tiltæk
hefði verið á þeim tíma sem
ákvörðun -var tekin um að færa
verð skipanna ekki niður í bókum
félagsins. Aðspurður hvort eðli-
legt væri að miða við þröun á
gengi erlendra gjaldmiðla við end-
urmat fastafjármuna sem hefðu
alþjóðlegt markaðsverð, sagði
hann meðal annars að þar gætu
mismunandi útfærsluleiðir leitt
fram skynsamlega niðurstöðu.
Við viss skilyrði gæti verið við
hæfi að taka tillit til þátta eins
og þróunar erlendra gjaldmiðla.
Fram kom hjá Atla að hann þekkti
ekki dæmi þess að bráðabirgð-
auppgjör fyrirtækja væru endur-
skoðuð með sömu nákvæmni og
ársreikningar þótt í megindrátt-
um giltu þar sömu vinnubrögð.
Meðal ákæruatriða er að áritun
Helga Magnússonar löggilts end-
urskoðanda á bráðabirgðauppgjör
Hafskips fyrir fyrstu átta mánuði
ársins 1984 hafi verið með þeim
hætti að ekki verði annað ráðið
en að reikningsskilin hafi verið
endurskoðuð þótt það hafi. ekki
verið gert. Hann sagði á þá leið
að sér virtist sem fyrirvarar end-
urskoðanda Hafskips við braða-
birgðauppgjörið væru ekki með
sama hætti og gert væri ráð fyrir
í lögum um löggilta endurskoð-
endur en sagði að í árituninni
væri bent á helstu annmarka sem
fylgdu milliuppgjörum.
15.000.000.00 við Samvinnubanka
íslands hf., enda þótt um enga skuld
við bankann væri að ræða móti
þessum skuldalið.
2. Að tilgreina ranglega með
sama hætti og lýst er í lið 1 hér
að ofan skuld við Landsbanka ís-
lands að fiárhæð kr. 22.922.100.00.
3. Að tilgreina ranglega eigna-
liðinn „viðskiptakröfur" of lágt um
allt að kr. 8.510.184.00 í efnahags-
reikningi.
4. Að tilgreina ranglega eigna-
liðinn „viðskiptavíxlar“ um of lága
fjárhæð allt að kr. 6.397.684.00 í
efnahagsreikningi.
5. Að tilgreina ranglega á efna-
hagsreikningi undir liðnum
„Ógreidd ýmis rekstrargjöld"
ógreidd vörukaup kr. 7.758.961.00,
enda þótt slíkur skuldaliður væri
ekki til.
Brot þessi teljast varða við 158.
gr. almennra hegningarlaga nr. 19,
1940.
6. Að hafa vanrækt að fram-
kvæma vörutalningu við árslok
1983 og 1984 með þeim hætti, sem
boðin er í 14. gr. laga nr. 51, 1968
um bókhald eða varðveita skráning-
ar vörubirgða, sem kunna að hafa
verið gerðar í samræmi við 16. gr.
sömu laga.
7. Að hafa vanrækt að láta fram
fara afstemmingar milli viðskipta-
mannareiknings(a) samkvæmt hinu
sérstaka kerfi yfir sölu-, lager- og
viðskiptamannabókhald og tilsvar-
andi samdráttarreikninga í fjár-
hagsbókhaldi (nr. 12000 og 12100)
allt frá því að bókhald með tölvu
var tekið upp um áramótin 1982
og 1983 með þeim afleiðingum að
stórfelldur mismunur var á milli
reikninganna, en þessi háttsemi var
andstæð ákvæðum laga nr. 51,
1968, 1. mgr. 4. gr. og 4. tl. 1. gr.
reglugerðar nr. 417, 1982.
8. Að hafa vanrækt að stemma
af debet- og kreditfærslur í fjár-
hagsbókhaldinu þannig að sam-
kvæmt útskrift dagsettri 21. febrú-
ar 1985 nam mismunur kr.
10.328.549,54 og samkvæmt út-
skrift, dagsettri 29. nóvember 1985
nam hann kr. 5.616.625,13, en
þetta er andstætt ákvæðum 1.
mgr. 3. gr. og 1. mgr. 4. gr. laga
nr. 51, 1968 um bókhald.
9. Áð hafa vanrækt við gerð
ársuppgjörsins að leiðrétta viðeig-
andi bókhaldsreikninga (dagbókar-
reikninga) og gæta samræmis milli
fjárhæða þeirra og ársreikninganna
og fyrir að hafa fargað fylgiskjölum
(vinnupappírum) fyrir þessum loka-
og millifærslum. Voru með þessu
brotin ákvæði 2. og 3. mgr. 11. gr.
og 15. og 16. gr. laga nr. 51, 1968
um bókhald.
10. Að hafa vanrækt að skrá
seldar vörur gegn gjaldfresti í
frumbækur eða á laus reiknings-
eyðublöð, sem væru fyrirfram tölu-
sett í samfelldri hlaupandi röð eftir
ákvæðum 2. mgr. 13. gr. laga nr.
51, 1968 um bókhald og 7. gr.
reglugerðar nr. 417, 1982.
Brot þessi samkvæmt tölulið nr.
6-10 teljast varða við 262. gr. al-
mennra hegningarlaga nr. 19,
1940, sbr. 25. gr. laga nr. 51, 1968
um bókhald.
III. Dómki'öfur
Þess er krafist:
1. Að báðir ákærðu verði dæmd-
ir til refsingar samkvæmt framan-
greindum refsiákvæðum.
2. Að stjórn Þýsk-íslenska hf.
verði fyrir hönd hlutafélagsins sem
lögaðila með heimild í 5. mgr. 107.
gr. laga nr. 75, 1981, dæmd solid-
arískt með hvorum ákærða fyrir sig
til greiðslu sektar samkvæmt 1.
tölulið hér á undan.
3. Að ákærðu verði in solidum
dæmdir til greiðslu skaðabóta, ef
krafist verður, sbr. 3. mgr. 108.
gr. laga nr. 75, 1981.
4. Að ákærði Ómar Kristjánsson
verði með vísan til 2. mgr. 68. gr.
almennra hegningarlaga nr. 19,
1940 svo og Þýsk-íslenska hf. svipt
rétti til að öðlast leyfi til verslunar-
atvinnu, sbr. og 5. mgr. 107. gr.
laga nr. 75, 1981.
5. Að ákærðu verði dæmdir til
greiðslu alls sakarkostnaðar.
Skrifstofu ríkissaksóknara,
Reykjavík, 29. desember 1989.
Hallvarður Einvarðsson.