Morgunblaðið - 04.02.1990, Qupperneq 11

ráðstafanir til að koma mér betur
fyrir enda bý ég fyrir vestan og er
þar í fullu starfi við fyrirtæki mitt.
Þetta er fyrsta helgin í Iangan tíma
sem ég hef ekki komist vestur og
það er út af þessum samningavið-
ræðum. Þannig liggur nú í því, vin-
ur minn. Það að vera formaður
Vinnuveitendasambandsins er ekki
launað starf heldur er ég bara for-
maður samninganefndarinnar og
þetta er allt í sjálfboðavinnu. En
við höfum á okkar snærum launað
starfsfólk og framkvæmdastjóra
eins og þú eflaust veist. Ég var
hins vegar „sjanghæjaður“ í þetta
embætti í vor. Vinir mínir plötuðu
mig í þetta.“
- Sérðu þá kannski eftir því að
hafa tekið þetta að þér?
„Nei, ég sé aldrei eftir neinu.
Ég er ekkert að velta mér upp úr
svoleiðis,“ segir hann og hlær.
- Síminn hringir, sem hann gerði
oft meðan á samtali okkar stóð, auk
þess sem Einar Oddur þurfti sjálfur
að hringja nokkur símtöl. Hann bið-
ur mig afsökunar á „öílu þessu ati“
í sér. Mér heyrist hann vera að
skipuleggja hópferð manna í eitt-
hvert ráðuneytið. Hann á von á
konunni að vestan og hringir í Arn-
arflug til að grenslast fyrir um
hvenær vélin lendir. Hann gefur
mér í skyn að í rauninni hefði hann
þurft að vera úti á velli að taka á
móti henni. Til að friða hann leiði
ég talið að atvinnu- og efnahags-
málunum og spyr hvað sé til ráða
að hans mati?
„Það sem hefur verið að hjá okk-
ur í gegnum tíðina er þessi viðvar-
andi eyðsla umfram afla. Eyðslan
er hreyfiaflið í verðbólgunni, í öllum
þessum óstöðugleika. Leiðin til
lausnar á þessum vandamálum okk-
ar er að hemja eyðslu og sniða
okkur stakk eftir vexti. Það er eng-
in önnur leið til. Það hefur engin
þjóð í sögunni lifað af með því að
eyða meiru en hún aflar, það segir
sig sjálft."
- En er einhver leið til að fá
menn til að horfast í augu við þessa
staðreynd. Nú virðist manni til
dæmis með ykkur atvinnurekendur,
að þar hafi aldeilis verið eytt um
efni fram og fjármagni sóað í óarð-
bærar fjárfestingar. Þú hlýtur að
geta verið sammála mér í því að
fjölmargir atvinnurekendur hafa
sjálfir komið sér í þá stöðu sem
þeir eru í með bruðli. Er þetta ekki
bara sjálfskaparvíti hvernig komið
er fyrir atvinnurekstrinum?
„Éndemis bölvuð vitleysa," heyri
ég að hann tautar niður í bringu
sér um leið og hann fer að þræða
ermahnappinn í skyrtuna. Svo lítur
hann upp og brosir: „Nei.“
- Hvernig réttlætirðu það?
„Meðal atvinnurekenda, eins og
meðal allra annarra starfshópa
þessa lands, er misjafn sauður í
mörgu fé. Það eru eflaust til menn
meðal þeirra, eins og meðal blaða-
manna, kennara og annarra st.arfs-
stétta, sem gera ekki nógu vel og
gætu gert miklu betur. Og eflaust
gætu allir í þessu landi gert miklu
betur. Það er ekki málið. En svona
tal um að atvinnurekendur geti
sjálfum sér um kennt er auðvitað
út í hött. Þetta er bara gamli söng-
urinn um að ekkert sé að nema
vondir útgerðarmenn og ómöguleg-
ir frystihúsaeigendur. Þessi söngur
er orðinn mjög gamall og slitinn.“
Enginn er saklaus
Þorsteinn Pálsson formaður
Sjálfstæðisflokksins og þáverandi
forsætisráðherra skipaði Éinar Odd
formann forstjóranefndarinnar svo-
nefndu og í samtali við undirritaðan
sagði hann að ástæðan fyrir þvi að
Einar Oddur varð fyrir valinu hefði
verið sú að þar færi „dugmikill at-
vinnurekandi, með heilbrigðar skoð-
anir, sem talaði mál sem fólkið
skildi." Ég spurði Einar Odd hvort
það hefði valdið honum vonbrigðum
að Þorsteinn hafnaði síðan tillögum
nefndarinnar, niðurfærsluleiðinni
svonefndu?
„Það var fyrst og fremst verka-
lýðshreyfingin og Alþýðusamband
Islands sem hafnaði þessum tillög-
um og þá var það mat Þorsteins
að þær væru ekki framkvæmanleg-
ar. Ég hef enga sérstaka skoðun á
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. FEBRÚAR 1990
„Hann hefur hleypt
hressilegum gusti inn í
þessar þrautleiðinlegu
samningaviðræður,“ segir
Guðmundur Joð.
„Með heilbrigðar skoðanir
og talar mál sem fólkið
skilur,“ segir Þorsteinn
Pálsson.
þeim málalyktum. Við vorum bara
þarna í sjálfboðavinnu fyrir þessa
ríkisstjórn af því við vorum beðnir
um það. Ég hef ekkert verið að
svekkja mig á þessari niðurstöðu
og hef ekki eytt mínútu í að hugsa
um hvort þessar tillögur voru fram-
kvæmanlegar eða ekki. En þær
voru ekkert annað en tilbrigði við
þetta stef sem við erum að tala um:
Að gera útflutnings- og fram-
leiðslugreinar okkar samkeppnis-
hæfar, og þetta var ein leiðin. Við
lögðum til að launin yrðu lækkuð,
en það er kannski útilokað að koma
fram með slíkar tillögur í þessu
þjóðfélagi. í rauninni er það þó
akkúrat það sem hefur gerst, að
launin hafa lækkað í þeim skilningi
að verðgildi krónunnar rýrnar stöð-
ugt. Eg skal ekkert segja um hvað
framtíðin ber í skauti sér en það
er öllum ljóst, að kjör íslendinga
munu ekkert batna á þessu ári. Það
dettur engum heilvita manni í hug
að halda því fram.“
- Eru fulltrúar verkalýðshreyf-
ingarinnar á sama máli?
„í þeim viðræðum sem við höfum
stáðið í að undanförnu bendir allt
til að svo sé. Flestir eru sammála
um að kjör íslendinga munu ekki
batna á þessu ári og að aðalatriðið
sé að gera samninga sem miði að
því að halda kaupmættinum án
þess að verðbólgubálið blossi upp
að nýju. Fram til þessa hafa íslend-
ingar hins vegar verið svo sam-
dauna skruminu að þó að menn
hafi gengið í gegnum þetta árum
og áratugum saman, að þessar
launahækkanir hafa aldrei fært
mönnum neinar kjarabætur um-
fram það sem hagvöxtur í landinu
gaf tilefni til, hafa menn stöðugt
barið hausnum við steininn. Launin
voru bara hækkuð um þetta 10 til
15 prósent þótt allir vissu að sú
aðferð hefur aldrei skilað neinum
kjarabótum. Þetta hafði í för með
sér skuldasöfnun erlendis til að
standa undir lífskjörum sem ekki
var forsenda fyrir. En auðvitað er
það ekkert annað en þjófnaður frá
komandi kynslóðum, börnunum
okkar, sem eiga eftir að borga brús-
ann, því einhvern tíma verður að
borga þessar skuldir. Nú bendir
hins vegar allt til að menn séu loks
að átta sig á þessu og að skynsem-
in verði skruminu yfirsterkari.
Ef menn hins vegar telja það
eitthvert sáluhjálparatriði að kaup
hækki í krónutölu á íslandi árið
1990 eru svo sem til fleiri núll-
lausnir en þær sem við höfum lagt
til. Það voru tekin af krónunni núll
fyrir nokkrum árum. Það má svo
sem fara niður í Seðlabanka og
sækja þau aftur, - bæta nokkrum
núllum aftan við krónuna og allir
verða ánægðir. Það hlýtur að vera
mikill munur á að fá milljón í laun
á mánuði en bara hundrað þúsund,
eða hvað?
Það er ekkert vandamál að
hækka kaupið, en það bara bætir
ekki lífskjörin. Við verðum að
stöðva óstjórnina í efnahagsmálum.
Ég er sannfærður um að við Islend-
ingar höfum allar aðstæður til að
byggja hér upp betri lífskjör en
víðast hvar annars staðar í heimin-
um, en skilyrði þess er að við ögum
okkur betur í peningamálum og
stjórn efnahagsmála, ekki síst
stjórnvöld.“
- En er þetta agaleysi ekki líka
sök atvinnurekenda?
. „Ef menn vilja taka á þessum
málum verða þeir að gera sér grein
fyrir því að það er enginn aðili í
samfélaginu saklaus í þessum efn-
um. Enginn. Við erum offarar og
ansi hallir undir skrumið. Skrumar-
arnir hafa átt senuna nú lengi.“
- Hvetjir eru þessir skrumarar?
„Ég er ekkert að tíunda það. Við
erum orðnir samdauna skruminu
og ef illa fer er það þarflaus iðja
að þræta um það, hvorir hafi verið
verri, skrumararnir eða hinir, sem
létu teyma sig. Það eru allir sekir.“
Hreinskiptinn og
blátt áfram
Einar Oddur kveikir sér enn í
sígarettu og mér dettur í hug að
spyija hann hvort hann ætli ekki
að fara að hætta að reykja, en
minnist þess svo hvað það fór í
taugarnar á mér þegar menn voru
að skipta sér af reykingum mínum
á sínum tíma. Hann var líka búinn
að lýsa því yfir að hann vildi helst
ekki ræða um sjálfan sig. Eftirfar-
andi upplýsingar fékk ég því ann-
ars staðar frá:
Einar Oddur Kristjánsson er
fæddur og uppalinn á Flateyri í
Önundarfirði, sonur hjónanna
Kristjáns Ebenezersonar skipstjóra
og Maríu Jóhannsdóttur fyrrverandi
símstöðvarstjóra þar. Hann hefur
verið framkvæmdastjóri útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtækisins Hjálms
frá stofnun fyrirtækisins 1968.
Hann er tæplega fímmtugur,
kvæntur Sigrúnu Gerðu Gísladóttur
hjúkrunarfræðingi og eiga þau þrjú
börn. Einar Oddur stundaði á sínum
tíma nám í Menntaskólanum á
Akureyri en hvarf frá námi í 5.
bekk. Bekkjarbróðir hans einn sagði
mér að hann hafi þótt nokkuð
stríðinn í skóla, einkum í garð kenn-
ara sinna. Ég spurði hvort það
væri ástæðan fýrir því að hann
hvarf frá námi, - hvort hann hefði
hreinlega verið rekinn?
„Nei, ertu frá þér. Ég ætlaði
bara að taka mér frí og lofaði Þór-
arni heitnum skólameistara að
koma aftur, en svo bara gleymdi
ég því, eða réttara sagt fór að þvæl-
ast út í útgerð 'og sveik hann á
þessu loforði. Hann hafði miklar
áhyggjur af mér, blessaður karlinn.
Við vorum nú líka dálítið baldnir
félagarnir, ég skal viðurkenna það.
En það er nú orðið svo langt síðan
að þetta skiptir ekki máli héðan af.
Það er auðvitað kjánalegt af mönn-
um að hegða sér ekki vel í skóla
og maður sér alltaf eftir því.“
Einar hefur verið framarlega í
flokki vinnuveitenda á Vestfjörðum
um árabil og hefur verið vel liðinn
í hópi viðsemjenda sinna úr verka-
lýðsstétt. Pétur Sigurðsson forseti
Alþýðusambands Vestfjarða hefur
látið svo ummælt að sér virtist Ein-
ar Oddur jarðbundinn í samninga-
viðræðum og að honum væri ákaf-
lega illa við að flækja málin. Hann
væri fastur á skoðunum sínum en
hefði þó skilning á að fólk þyrfti
að geta lifað ekkert síður en fyrir-
tækin og væri óragur við að leita
nýrra leiða. Auk þess væri hann
skemmtilegur í viðkynningu og al-
veg laus við að líta stórt á sig.
Samkvæmt heimildum mínum
hefur Einar Oddur lagt sig fram
um að ná persónulegu sambandi
við viðsemjendur sína hér syðra
eftir að hann tók við formennsku í
Vinnuveitendasambandinu. Þær
raddir hafa jafnvel heyrst að hann
sitji reglulega kaffifundi með Guð-
mundi J. Guðmundssyni formanni
Verkamannasambandsins. Guð-
mundur J. sagði í sajntali við undir-
ritaðan að hann hefði vissulega
drukkið kaffi með Einari, en neitaði
því að um reglulega kaffifundi
væri að ræða:
„Það er rétt að hann hefur yfir
sér annað fas en fyrirrennarar hans,
án þess að ég sé með þessu nokkuð
að leggja til þeirra," sagði Jakinn
aðspurður um kynni sín af Einari.
„Því er ekki að neita að það fylgir
honum hressilegur gustur í þessum
þrautleiðinlegu samningaviðræð-
um, eins og þær hafa verið í gegn-
um árin. Hann er ekki þessi stífa
embættismanna- eða frímúraratýpa
sem maður rekst stundum á í þess-
um hópi og hann er blessunarlega
laus við alla þessa stöðluðu frasa,
sem oft fylgja þessum viðræðum.
Hann er hress og á það til að vera
ákaflega djarfur í tilsvörum, afger-
andi og hreinskiptinn. Að þessu
leyti er auðveldara að umgangast
hann og andrúmsloftið verður ein-
hvern veginn fijálsara," sagði Guð-
mundur J.
Ég spyr Einar nánar út í sam-
skiptin við verkalýðsleiðtogana:
„Þegar ég kom hingað suður í
haust hafði ég náttúrlega verið alla
mína ævi vestur á fjörðum og fyrst
og fremst átt samskipti við forystu
verkamanna- og sjómannafélag-
anna þar. Ég var að þvi leyti ókunn-
ugur hér fyrir sunnan og hef þvi
kannski viljandi eytt meiri tíma í
að rabba við og kynnast forystu-
mönnum verkalýðshreyfingarinnar
hér, þótt ég þekki þá nú ekkert
mjög marga enn sem komið er. En
mér líkar ákaflega vel við þetta
fólk sem ég hef verið að ræða við
í haust og vetur og héf ekkert út
á það að setja. Hitt er annað mál,
og það er allt í lagi að menn viti
það, að mér leiðast dálítið þessi
vinnubrögð sem hafa viðgengist í
samningaviðræðunum. Mér finnst
vera óttalegt hangs í þessu og þótt
allt gott verði annars sagt um
verkalýðshreyfinguna þá er það nú
samt staðreyndin að þetta er enginn
hraðsuðuketill. Nú skal ég ekkert
segja um hvort þessi seinagangur
er óhjákvæmilegur eða hvort hann
stafar einfaldlega af því að menn
hafa tamið sér þessi vinnubrögð,
en að mínu viti hljótum við að geta
unnið þetta miklu skipulegar og
hraðar."
-Jakinn sagði mér, sem dæmi
um hversu frábrugðinn þú værir
fyrirrennurum þínum, að þú værir
ekki enn búinn að fá þér skjala-
tösku.
„Hvaða helvítis kjaftæði. Ég á
fullt af skjalatöskum,“ segir Einar
og máli sínu til stuðnings dregur
hann forláta leðurskjalatösku und-
an skrifborðinu. „Ég hef bara ekk-
ert með skjalatösku að gera á þess-
um fundum. Ég nota mínar skjala-
töskur við fyrirtækið mitt fýrir vest-
an. Hér erum við með launaða
starfsmenn, mjög hæfa menn í
samninganefndinni, sem sjá um
pappírsvinnuna og það er því engin
þörf á að ég sé veifandi einhverri
skjalatösku í þessum viðræðum.
Annars finnst mér dálítið óþægilegt
og óviðeigandi að vera dreginn
svona til samanburðar við fyrir-
rennara mína, sem ég þekki marga
og af engu nema góðu.“
Hef engu bjargað enn
- Nú ert þú orðinn þekktur mað-
ur í þjóðfélaginu. Hafa viðhorf eða
framkoma sveitunga þinna breyst
eitthvað í þinn garð eftir að þú tókst
við þessu embætti?
„Það þekkja mig allir heima á
Flateyri og hafa alltaf gert. Ég
vona að ég þurfi ekki að vera svo
langdvölum í Reykjavík að ég þurfi
að fara að kynna mig á Flateyri."
Sagt hefur verið að Einar Oddur
sé fæddur inn í Sjálfstæðisflokkinn
og hann hefur verið oddviti sjálf-
stæðismanna á Flateyri í áratugi.
Hann var um skeið formaður
flokksfélagsins, sat í sveitarstjórn
þijú kjörtímabil og er nú formaður
fulltrúaráðsins í Vestur-ísafjarðar-
sýslu. Ég spyr hann hvort staða
hans hjá VSI sé stökkpallur út í
pólitíkina á landsvísu:
11
----------------------------m—
„Kemurðu nú ekki með gömlu
klassísku spurninguna. Ég hef allt-
af haft brennandi áhuga á stjórn-
málum, en ég hef aldrei getað séð
sjarmann við það að setjast á þing
og gera stjórnmál að aðalatvinnu.
Ég fæ ekki betur séð en að það sé
nóg framboð af mönnum sem vilja
vera í pólitík."
- Hefur verið einhver þrýstingur
á þig innan Sjálfstæðisflokksins að
gefa kost á þér til þingmennsku?
„Nei, ekki kannast ég nú við
það. Annars má segja að starf mitt
hjá VSÍ sé í eðli sínu hápólitískt,
en þetta er bara hlutur sem menn
skipta á milli sín eins og í öðrum
félagasamtökum. Ég er nú ekki
kominn til að vera lengi skal ég
segja þér.“
- Lífið í höfuðborginni freistar
þín þá ekki til langframa?
„Nei, ég er og verð útnesjamað-
ur.“
- Eftir störf þín í forstjóranefnd-
inni fékkstu viðurnefnið „bjarg-
vætturinn“. Hafa menn verið að
velta þéu. eitthvað upp úr því?
„Ekki svo ég viti, og mér er þá
líka alveg sama. Annars er þetta
ekki réttnefni því ég hef engu bjarg-
að, - ekki ennþá að minnsta kosti.
Tillögunum var hafnað eins og þú
manst.“
Hér heftir viðgengist
almennur flottræfilsháttur
- Þeim viðhorfum hefur vaxið
fylgi að undanförnu að bilið milli
ríkra og fátækra sé alltaf að vaxa.
Stundum virðist manni líka að sum-
ir atvinnurekendur hafi alltaf jafn-
mikið umleikis þrátt fyrir barlóm
um bullandi tap ár eftir ár. Hvað
segir þú um þetta sem formaður
samtaka atvinnurekenda? Ert þú til
dæmis auðugur maður, Einar Odd-
ur?
„Sko, þetta er mikið saman-
burðarþjóðfélag og það er alveg
rétt að hér á íslandi hefur viðgeng-
ist' mjög almennur flottræfilsháttur.
Hvort það er eitthvað meira meðal
atvinnurekenda en annarra skal ég
ekkert segja um. Hitt veit ég að
margir þeirra sem berast mikið á
eiga ekki bót fyrir rassinn á sér.
Því miður og það er sorglegt til
þess að vita að þetta fólk er á bóla-
kafi í botnlausri skuldasúpu. Á hinn
bóginn þekki ég líka menn sem eiga
peninga og berast lítið á, kannski
vegna þess að þeir hafa haft vit á
að sóa þeim ekki í vitleysu og hé-
góma.“
- Þú þekkir menn sem eiga pen-
inga segirðu, en þekkirðu einhveija
sem eru verulega fátækir. Er að
myndast hér raunveruleg stétta-
skipting milli ríkra manna og fá-
tækra?
„Það er þekkt fyrirbæri í öllum
samfélögum að fólk stendur misvel
að vígi í lífsbaráttunni. Stundum
valda þessu ytri aðstæður eða and-
legir og líkamlegir sjúkdómar. Við
höfum sem betur fer verið sammála
um það hér á norðurslóðum að búa
til velferðarkerfi til að lina þjáning-
ar þeirra sem eiga um sárt að binda
og bæta aðstæður þeirra sem minna
mega sín efnalega. Hitt er svo ann-
að mál hvernig okkur hefur tekist
til. Ég held, því miður, að þessi
velferðarkerfí gleymi nú stundum
uppruna sínum og þjóni ekki alltaf
þeim markmiðum sem þeim var
ætlað. En vissulega eru margir í
þessu landi eignalausir eða eigna-
litlir og ef við höldum áfram þessu
þenslu-, verðbólgu- og vitleysisþjóð-
félagi munu ennþá fleiri verða
eignalausir og gjaldþrota áður en
langt um líður. Það gæti líka dunið
yfir okkur stórfellt atvinnuleysi áð-
ur en varir. Sú staðreynd knýr enn
frekar á okkur að stöðva þessa
óheillagöngu. Það er skelfilegt fyrir
samfélag ef það hendir að þúsundir
manna missa heimili sín og atvinnu
og standa uppi eigna- og tekjulaus-
ir. Þá hugsun er erfitt að hugsa til
enda.“
Einar Oddur er nú að verða of
seinn á fund og mér ekki til setunn-
ar boðið. Hann býðst til að hitta
mig aftur síðar, á milli samninga-
funda. Ekki gafst þó tími til þess
og skömmu síðar tókust samningar
um núll-lausnina, sem svo miklar
vonir eru nú bundnar við.