Morgunblaðið - 11.02.1990, Qupperneq 4

4 FRÉTTIR/YFIRLIT
MOftGJfflBþAÐIÐ SljNNUDAtilJR }1,; FEBRIjAR. 1990
ERLEIMT
EIMNLENT
Skipverjarnir þrír af Dodda,
Þröstur Kristófersson, Ársæll
Ársælsson og Magnús Einarsson.
Þremur
skipveijum
var bjargað
ÞRÍR skipveijar af Dodda SH 222
náðu að komast í björgunarbát eft-
ir að þrír brotsjóir höfðu lagt bát-
inn á hliðina og hvolft honum norð-
austur af Rifí á fimmtudagskvöld.
Skipveijarnir svömluðu fyrst í sjón-
um við bátinn, en komust síðan í
björgunarbátinn og þremur stund-
arfjórðungum síðar var þeim bjarg-
að um borð í Auðbjörgu SH 197.
Alumax í álviðræðum
Bandaríska álfyrirtækið Alumax
er nú formlegur aðili að viðræðum
um byggingu nýs álvers á íslandi.
Samningafundur Alumax, sænska
fyrirtækisins GrÁnges, hollenska
Hoogovens og íslenskra stjórnvalda
var haldinn í Amsterdam á fímmtu-
dag. Eftir fundinn sagði forstjóri
Alumax að ákvörðun um aðild fyr-
irtækis hans yrði tekin innan
tveggja vikna.
Númer af bílum
Hert innheimta þungaskatts og
bifreiðagjalda í vikunni leiddi til
ERLENT
Sovétríkin:
Valdaeinok-
un kommún-
istaafiiumin
Miðstjóm
Kommúnista-
flokks Sovétríkj-
anna samþykkti
á þriggja daga
fundi, sem lauk
sl. miðvikudag,
tillögur Míkhaíls
Gorbatsjovs,
forseta, um afnám valdaeinokun-
ar flokksins. Með samþykktinni
er búið í haginn fyrir hugsanlegu
fjölflokkakerfí í Sovétríkjunum.
Niðurstaðan þykir mikill sigur
fyrir Gorbatsjov en flokkurinn
hafði setið einn að völdum í rúm
70 ár. Honum tókst einnig að
tryggja stöðu sína með því að fá
völd forsetans aukin. Tillögur
Gorbatsjovs voru samþykktar nær
óbreyttar þrátt fyrir ásakanir
harðlínumanna um að hann væri
kominn með land og þjóð fram á
brún efnahagslegs gjaldþrots og
stjómleysis. Hefur þessu nýjasta
framkvæði Gorbatsjovs verið
fagnað víða um heim og era flest-
ir sammála um, að nú hafí hann
stigið'skref, sem ekki verði aftur
tekið.
Boðið upp á þýskt
myntbandalag
Rikisstjórn Vestur-Þýskalands
ákvað á miðvikudag að bjóða
Austur-Þjóðveijum myntbanda-
lag. Aðstoðarforsætisráðherra
Austur-Þýskalands fagnaði þessu
tilboði og sagðist vonast til að það
myndi draga úr flóttamanna-
straumnum vestur á bóginn. Af-
leiðing slíks samkomulags yrði að
Austur-Þjóðveijar myndu afsala
þess að fjöldi bifreiðaeigenda í
Reykjavík kom að bifreiðum sínum
númérslausum. Lögreglan og
starfsmenn fjármálaráðuneytisins
fóra um borgina og klipptu númer-
in af bifreiðum þeirra skuldugu.
Deilt um niðurskurð
Innan ríkisstjórnarinnar hafa
menn ekki verið á eitt sáttir um
hvar skuli skera niður í útgjöldum
ríkisins, í framhaldi af kjarasamn-
ingum. Fjármálaráðherra gerði til-
lögu um samtals 1200 milljóna nið-
urskurð, en talið er að kjarasamn-
ingarnir hafi í för með sér 800
milljóna kostnað fyrir ríkissjóð.
SÍSfáiekki
vaxtaleiðréttingu
Friðrik Sophusson, fulltrúi Sjálf-
stæðisflokksins í bankaráði Lands-
bankans, segir að annarlegir hags-
munir hafí verið teknir fram yfir
hagsmuni Landsbankans, þegar
vaxtagreiðslu vegna kaupanna á
hlut SIS í Samvinnubankanum var
vísað til bankastjómar. Hefur hann
óskað eftir aukafnndi bankaráðs
vegna þess. Þá hefur hann boðað
tillögu um að Sambandið fái ekki
vaxtaleiðréttingu.
Bjargað úr sökkvandi bát
Sigfúsi Harðarsyni, hafnsögu-
manni, var bjargað um borð í
Keflvíking þegar lóðsbáturinn
Bjöm Lóðs fékk á sig brotsjó og
sökk í Hornarfjarðarós á fímmtu-
dagskvöld.
VSKáErró
Ríkið lagði virðisaukaskatt á
bækur, ljósmyndir, bréf og teikn-
ingar, sem listamðaurinn Erró
sendi nýlega til landsins. Munir
þessir eru hluti af listaverkagjöf
Erró til Reykjavíkurborgar. Nú
hefur ráðuneytið ákveðið að endur-
skoða afstöðu sína til beiðni um
niðurfellingu á virðisaukaskattin-
um, að fengnum nánari upplýsing-
um um munina.
sér sjálfstæði í peningastjómun
til seðlabanka Vestur-Þýskalands.
Skilyrði fyrir því að vestur-þýska
markið verði tekið í notkun í Aust-
ur-Þýskalandi er talið að þar verði
komið á markaðshagkerfi. Sl.
mánudag samþykkti austur-þýska
þingið skipan nýrrar bráðabirgða-
stjómar sem ætlað er að tryggja
pólitískan stöðugleika í landinu
þar til fijálsar kosningar hafa
farið fram í landinu 18. mars nk.
Kommúnistar era í minnihluta í
nýju stjóminni í fyrsta sinn í 40
ára sögu ríkisins.
Sameinað Þýskaland í
NATO?
Edúard She- ~
vardnadze, ut-
anríkisráðherra ^
stjórnvöld ' væru
ræða við vestur-
þýsku stjórnina um þá tillögu
hennar, að sameinað Þýskaland
yrði aðili að Atlantshafsbandalag-
inu (NATO). Shevardnadze gaf
þessa yfírlýsingu við upphaf við-
ræðna við James Baker, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, sem
kom til Moskvu í vikunni til við-
ræðna við sovésk stjómvöld.
Sovétmenn falla frá körfu
um takmörkun geimvarna
Bandarískir embættismenn
skýrðu frá því á fimmtudag, að
Sovétstjómin hefði fallið frá þeirri
kröfu að samningur um fækkun
langdrægra gjöreyðingarvopna
væri óhjákvæmilega tengdur
ABM-sáttmálanum frá 1972 um
takmarkanir gagneldflaugakerfa.
Það þýðir að Sovétmenn falia frá
kröfum um takmarkanir geim-
varna. Jafnframt hermdu fréttir
frá Vínarborg, að aðildarríki
NATO hefðu fallist á kröfu Sovét-
manna um hámarkfjölda orrustu-
flugvéla í viðræðum 35 ríkja aust-
urs og vesturs um niðurskurð á
sviði hins hefðbundna herafla.
Sovéskir kommúnistar
hafiia lemnismanum
MIÐSTJÓRN sovéska kommúnistaflokksins hefúr samþykkt að
afnema beri valdaeinokun flokksins, sem tryggð hefúr verið i
sjöttu grein sfjórnarskrár ríkisins. Þessari samþykkt er aðeins
unnt að líkja við byltingu og áhrifa hennar á eftir að gæta um
ókomin ár í Sovétríkjunum. Ákvörðunin á hins vegar eftir að
veltast um í kerfinu, að líkindum út aflt þetta ár. Orðalag henn-
ar liggur ekki fyrir þegar þetta er ritað en ljóst er að hún mun
kveða á um breytingu á stjórnarskránni. Ályktunin verður lögð
fyrir flokksþingið í júní eða júfi. Þaðan verður henni vísað til
Æðsta ráðsins sem mun síðan aftur leggja hana fyrir fúlltrúaþing-
ið.
Osagt skal látið hvort heita
megi líklegt að harðlínu
menn, her landsins eða öryggis-
lögreglan, KGB, skerist í leikinn
og bindi enda á umbótastefnu
Míkhaíls Sergejevítsj Gorbatsjovs,
leiðtoga sovéska kommúnista-
flokksins. Saga Sovétríkjanna
sýnir að viturlegast er að ganga
að engu sem gefnu. Viðmælendur
Morgunblaðsins í Sovétríkjunum
era á hinn bóginn á einu máli um
að lýðræðisþróunin verði tæpast
stöðvuð úr þessu og að Gorbatsjov
hafí leyst úr íjötrum sterk pólitísk
öfl.
Það er nánast ógerlegt að spá
með sannfærandi hætti um þróun
mála í Sovétríkj-
unum. Líkt og
gerðist í leppríkj-
unum í Austur-
Evrópu hefur at-
burðarásin verið
ótrúlega hröð.
Þó virðast nokkrar staðreyndir
blasa við þó svo menn kunni að
greina á um hvernig túlka beri
þær.
Klofiiingur,
þjóðernishyggja og
lenínismi
í fyrsta lagi er vert að benda
á að öll miðstjóm flokksins, að
umbótasinnanum Borís Jeltsín
undanskildum, stóð að samþykkt-
inni um afnám valdaeinokunar-
innar. Þessi atkvæðagreiðsla var
þannig í fullu samræmi við kenn-
ingar Leníns um „úrvalssveitina",
ríkið og flokkinn. Vangaveltur um
sigra svonefndra umbótasinna eða
ósigra harðlínumanna verða af
þessum sökum harla marklausar.
Þess má geta að sjálfur Jegor
Kúzmítsj Lígatsjov, sem talinn
hefur verið helsti andstæðingur
Gorbatsjovs og leiðtogi aftur-
haldsins, greiddi atkvæði með til-
lögunni.
Á hinn bóginn má heita fullvíst
að þetta sé í síðasta skipti sem
sovéski kommúnistaflokkurinn
mælir einum rómi líkt og hann
hefur jafnan gert. Á þennan hátt
hefur ákveðin lýðræðisþróun verið
hafín innan flokksins. Þessari þró-
un hefur einn maður, M.S. Gorb-
atsjov, hrint af stað og er þetta
í samræmi við þá yfirlýsingu hans
á miðstjórnarfundinum að skilyrði
fyrir því að flokkurinn geti gert
sér einhveijar vonir um að öðlast
traust almennings sé að hann
komi fram sem lýðræðislegt afl í
sovésku samfélagi. Hugmyndum
Leníns um flokkinn, skipulag hans
og það hvemig taka skuli ákvarð-
anir hefur verið vísað út í ystu
myrkur. Uppgjörið við kenningar
Leníns er hafið. Uppgjörinu við
stajínismann er hvergi lokið.
í öðru lagi mun þessi sam-
þykkt miðstjómarinnar hleypa
nýju lífi í starfsemi hreyfínga
stjómarandstæðinga og þjóðern-
issinna víða í Sovétríkjunum. Eðli-
legt er að hugurinn hvarfli fyrst
til Eystrasaltsríkjanna. Þar hefur
barátta þjóðernissinna og and-
kommúnista náð einna mestum
þroska og nægir að vísa til ólg-
unnar og myrkraverkanna í Arm-
eníu og Azerbajdzhan til að
rökstyðja þessa fullyrðingn.
Hreyfíngarnar í Eystrasaltsríkj-
unum hafa að mestu fengið að
starfa óáreittar síðustu tvö ár.
Þó herma heimildir að félagar í
þeim séu enn dæmdir til vistar í
„Gúlaginu" samkvæmt 190. grein
hegningarlöggjafarinnar er fjallar
um and-sovéskan áróður. Mun
slíkur dómur síðast hafa fallið 28.
nóvember sl.
Þjóðfylkingarnar í Eystrasalts-
ríkjunum hafa þegar haft umtals-
verð pólitísk áhrif. M.S. Gorbatsj-
ov varð áþreifanlega varð við það
er hann sótti Litháa heim í byijun
ársins og svo virðist sem það hafí
komið honum á óvart hversu há-
værar kröfur íbúanna um úrsögn
úr sovéska ríkjasambandinu vora.
Þá er það yfír allan vafa hafíð
að þá ákvörðun kommúnista í Lit-
háen að segja skilið við móður-
flokkinn í Moskvu og stofna nýjan
og óháðan flokk
má rekja til
áhrifa og sívax-
andi fylgis Þjóð-
fylkingarinnar.
Áðeins með því
að segja skilið
við Moskvu-valdið töldu kommún-
istar í Litháen sig eiga einhveija
möguleika í kosningum til Æðsta
ráðsins í Iýðveldinu. Það er mat
viðmælenda Morgunblaðsins í Lit-
háen að þessi ákvörðun kommún-
ista hafí verulega treyst stöðu
flokksins í lýðveldinu. Á hinn bóg-
inn þykir einnig víst að þjóðernis-
sinnar muni enn herða róðurinn á
þessu ári og þeir munu vafalítið
líta svo á að þeim beri ekki síst
að þakka þessa öru þróun í átt
til Jýðræðis í Sovétríkjunum.
í þriðja lagi virðist blasa við
að sovéski kommúnistaflokkurinn
muni klofna innan tíðar. Að sögn
Wolfgangs Koydl, yfírmanns vest-
ur-þýsku fréttastofunnar dpa í
Moskvu hafa umbótasinnar sem
sitja í Æðsta ráði Sovétríkjanna
boðað til fundar nú um helgina
og er hugsanlegt að þar verði
rædd stofnun stjómmálaflokks
umbótasinnaðra kommúnista en
þeir hafa þegar myndað með sér
óformleg samtök. Nokkrir þessara
manna njóta verulegra vinsælda
meðal almennings t.a.m. „pópú-
listinn" Borís Jeltsín en Júrí Af-
anasjev, er að líkindum helsti
hugmyndafræðingur hreyfmgar-
innar
Frjálslegt tal um
fjölflokkakerfi
„Það er vert að benda á að
orðalag ályktunar miðstjómarinn-
ar hefur enn ekki verið birt og
ég spái því að það verði bæði
óljóst og loðið m.a. til að koma
til móts við kröfur „harðlínu-
manna“ eins og þú nefnir þá,“
sagði Wolfgang Koydl í símavið-
tali við Morgunblaðið frá Moskvu.
„Vitaskuld skiptir mestu að
Kommúnistaflokkur Sovétríkj-
anna hefur lýst sig tilbúinn til að
afsala sér einræðisvaldinu og það
er athyglisvert að hér tala menn
mjög fijálslega um að fjölflokka-
kerfí verði innleitt". Wolfgang
Koydl kvaðst ekki líta svo á að
M.S. Gorbatsjov hefði neyðst til
að ná fram þessari byltingar-
kenndu samþykkt. „Hann er
vissulega að reyna að treysta
stöðu sfna og stöðu flokksins. En
Gorbatsjov er ekki maður sem
lætur undan þrýstingi, raunar
virðist hann alls ekki sætta sig
við að vera beittur þrýstingi. Það
er hann sem beitir þrýstingi og
tekur frumkvæðið. Það er einnig
vert að benda á að þessi þáttaskil
í sögu Sovétríkjanna hafa í raun

Moskvubúi kynnir sér frásögn
málgagnsins Prövdu af mið-
sljórnarfúndinum.
staðfest lögmál um hran sósíal-
isma og alræðis eins og við höfum
orðið vitni að í Austur-Evrópu.
Um leið og flokkurinn lýsir því
yfir að stjómarskrárbundnu al-
ræðisvaldi hans hafí verið hafnað
gerast atburðirnir geysilega hratt,
valdhafar ná ekki að hafa stjórn
á atburðarásinni og þróunin verð-
ur óstöðvandi.“
Wolfgang Koydl kvað ýmislegt
benda til þess að fjölmörg pólitísk
samtök yrðu stofnuð í Sovétríkj-
unum á næstunni og vitað væri
að þegar hefðu myndast ýmsir
sterkir hópar. „Ég hef einkum í
huga ummæli Vladímírs Kijútsj-
kovs, yfirmanns öryggislögregl-
unnar, KGB, og hann ætti að vita
um hvað hann er að tala! Hann
sagði að ýmsir hópar róttækra
vinstrimanna væra þegar starf-
andi, á miðjunni væru jafnaðar-
menn og á hægri vængnum hefðu
þjððemissinnar og andstæðingar
sósíalisma og kommúnisma
myndað með sér samtök. Sjón-
varpið sýndi m.a. myndir af anar-
kistum sem héldu svörtum fánum
á loft. Þannig að svo virðist sem
svið stjórnmálabaráttunnar sé
þegar tekið að myndast en það
var greinilegt á Kijútskov að hann
taldi þetta þróun til hins verra.“
Wolfang Koydl kvaðst kannast
við efasemdir manna á Vestur-
löndum um gildi slíkra umbóta í
Sovétríkjunum með tilvísun til
þess að lýðræðið ætti sér enga
hefð í ríkinu. „Ég efaðist sjálfur
allt þar til ég varð vitni að kröfu-
göngunni sl. sunnudag," sagði
hann en þá, degi áður en mið-
stjórnarfundurinn hófst, kröfðust
nær 300.000 manns stjórnmá-
laumbóta og lýðræðis á götum
Moskvu og þótti greinilegt að
stjórnvöld hefðu skipulagt mót-
mælin. „Gorbatsjov hefur leyst öfl
úr læðingi og hrundið af stað þró-
un sem enginn mun fá stöðvað.
Ég spái því að eftir þetta verði
atburðarásin geysilega hröð hér í
Sovétríkjunum".
BAKSVID
eftirAsgeir Sverrisson