Morgunblaðið - 28.04.1990, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRIL 1990
15
Friðun hálendisins
eftir Gunnar G.
Schram
Átakið um landgræðsluskóga
leiðir hugann að því að gróðureyð-
ingin er mesta umhverfisvandamál
okkar íslendinga í dag. Frá upp-
hafi byggðar í iandinu hefur gi’óður-
lendi á stærð við Danmörku eyðst,
en það jafngildir 40.000 ferkíló-
metrum. Skógar landsins voru þá
um 24.000 ferkílómetrar að stærð.
Nú þekja þeir aðeins 1.250 ferkíló-
metra.
Þessar einföldu en uggvænlegu
tölur segja meira í þessum efnum
en löng blaðagrein.
Hugmyndin að baki átakinu um
landgræðsluskóga er merkileg. í
fyrsta sinn sameina Skógræktin og
Landgræðslan á þennan hátt mátt
sinn og megin að sama markmiði.
Um 2 milljónir skógarplantna verða
gróðursettar í óræktaða útjörð til
þess að græða upp landið, byggja
upp jarðveg og hindra þannig upp-
blástur og vatnsrof.
Þessu stórhuga áformi tengjast
hugmyndirnar um friðun hálendis-
ins og stofnun þjóðgarðs þar.
LANDGRÆQSLUSKÓGAR
ATAK 1990
tölulega litlu máli.
En hvernig á þá að standa að
því verki að friða hálendið? í fyrsta
lagi kemur til greina að gera það
að þjóðgarði. Til þess er heimild í
náttúruverndarlögunum frá 1971
og á grundvelli þeirra hefur verið
stofnað til þjóðgarða í Skaftafelli
og í Jökulsárgljúfrum. Hér fylgir
þó sá bögguil skammrifi hvað fram-
kvæmdina varðar að ekki er heim-
ilt að gera landsvæði að þjóðgarði
nema að það sé ríkiseign. Hiuti
hálendisins er talinn vera í eigu
lögbýla eða þar er um að ræða lög-
helguð réttindi þeirra, svo sem upp-
rekstrar- og beitarrétt á afréttum.
Heimild til stoftiunar friðlands
Raunhæfari möguleiki er hins
vegar að lýsa hálendið friðland. Lög
heimila Náttúruverndarráði að friða
í heild landsvæði sem mikilvægt er
að varðveita sakir sérstaks lands-
lags, gróðurfars eða dýralífs. Það
er þessi heimild sem notuð hefur
verið til þess að friða nú þegar
nokkra staði á hálendinu svo sem
Þjórsárver, Lónsöræfi, Esjufjöll og
Friðland að Fjallabaki, auk. Horn-
stranda. í þessu tilviki er ekki gerð
sú krafa að landið sé ríkiseign, en
eftir friðlýsinguna má enginn,
hvorki landeigendur, ábúendur eða
aðrir, raska þar landi eða gróður-
fari sem í bága við hana fer og
hægt er að takmarka þar umferð
sem landspjöllum veldur eins og
þurfa þykir.
Hér er því þeirri spurningu varp-
að fram hvort ekki sé tímabært að
lýsa hálendið friðland samkvæmt
þessum ótvíræðu lagaheimildum til
verndar og uppgræðslu, en jafn-
framt yrði virtur réttur bænda á
Gunnar G. Schram
afréttum sem ekki gengi gegn þess-
um markmiðum. Til þessa verks
þarf engin ný lög. Heimildirnar eru
þegar fyrir hendi í Nattúruverndar-
lögunum. (Hér má skjóta inn í til
fróðleiks að grannar okkar Græn-
lendingar standa okkur feti framar
í þessum efnum. Nokkur ár eru
síðan þeir lýstu því yfir að allt
landið, utan byggða, væri verndað
svæði, þjóðgarður.)
Náttúraspjöll vegna aksturs utan
vega á hálendinu aukast ár frá ári.
Ef hálendið yrði lýst friðland væri
Viðkvæmustu svæði landsins
Það er einmitt á hálendinu sem
ástandið er einna verst í þessum
efnum. Mikill hluti þess eru auðnir
og jöklar en þar er einnig að finna
vinjar og gróðurlendi sem er í mik-
illi í sívaxandi hættu vegna hömlu-
lítillar beitar og ágangs sívaxandi
ijölda ferðamanna. Það er því orðið
fyliilega tímabært að hugmyndun-
um um friðun hálendis íslands verði
hrint í framkvæmd. Tvennt mælir
sérstaklega með því að það verði
gert; hvergi er gróðurþekja landsins
viðkvæmari en einmitt þar og efna-
hagslega skiptá bithagarnir þar til-
... verksummerki manna. __verksummerki ferfætlinga fyrir tilstilli manna.
„Það er því orðið fylli-
lega tímabært að hug-
myndunum um friðun
hálendis Islands verði
hrint í framkvæmd.
Tvennt mælir sérstak-
lega með því að það
verði gert; hvergi er
gróðurþekja landsins
viðkvæmari en einmitt
þar og eftiahagslega
skipta bithagarnir þar
tiltölulega litlu máli.“
miklum mun auðveldara að ráðast
að rótum þess vanda en nú er.
Löngu er tímabært að endurskoða
þær reglur sem nú gilda um eftirlit
með skipulögðum hópferðum er-
lendra aðila til íslands í atvinnu-
skyni, en þær eru frá árinu 1983.
Ferðamálastjóri, Birgir Þorgilsson,
hefur nýlega varpað fram þeirri
athyglisverðu hugmynd að ef há-
lendið yrði gert að þjóðgarði eða
friðlandi væri eðlilegt að tekið yrði
gjald af ökutækjum sem inn í það
færu, svo sem víða tíðkast erlendis,
og við það yrði eftirlit og löggæsla
öll auðveldari. Fyrst og fremst
myndi það eiga við torfærubílaflota
þeirra erlendu ferðamannaútgerða,
sem í dag nýta sér gögn og gæði
landsins án nokkurs endurgjalds.
Meginatriði þessa máls alls er
þó það að landgræðsluskógaátakið
1990 minnir okkur á það að við sem
nú byggjum landið berum á því
ábyrgð, öll sem einn, og það er
okkar hlutverk að skila því grænna
og gróðursælla í hendur þeirra sem
það munu erfa.
Höfundur er í samstarfshópi Átaks
1990.

, *p: ■ ;_
WBSBEmMBBm

AEG
Kynning á AEG í dag
10% afsláttur af öllum tækjum
Auk þess mörg freistandi tilboð í gangi.
Tildæmis:
AEG
þvottavél
1200 sn. pr/mín
Kr.69.900,- stgr.
AEG
borvél
400 W
Kr. 5.998,- stgr.
örbylgjuofn
11 lítra
Kr. 13.900,-stgr.
+ eldfast mót frá
Corning i kaupbæti.
KRINGLUNNI
S ( M I 689400
AFKOST
ENDING
GÆÐI
, aiiíiRi luincsmA