Morgunblaðið - 20.05.1990, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1990
ISLENSK DAGSKRARGERÐ I HOGGI VIÐ HOLSKEFLU ERLENDS EFNIS
EKKIFÁTJEKLEGT ENDURVARP
Eftir Kristján Þorvaldsson/mynd: Bjorni Eiríksson
HANN HLJÓP óvart fyrir sjónvarpsklukkuna við upphaf útsending-
ar, þann 30. september árið 1966. Þessi tilviljun, þetta sekúndubrot,
réði því, að Björn G. Björnsson varð fyrsti maðurinn sem sást í
íslensku sjónvarpi. Síðar um kvöldið birtist hann aftur, syngjandi
og spilandi í skemmtiþætti Savannatríósins. Færri vissu að hann
hafði einnig unnið leikmyndina að þættinum, og annarri dagskrá
þetta sögulega kvöld.
Stór hópur Islendinga vissi lítið sem ekkert um sjónvarp á þessum
árum. Margir höfðu vissulega haft kynni af Kanasjónvarpinu og séð
sjónvarp í útlöndum, en íslenskt sjónvarp var órafjarri. Núna, tæpum
24 árum síðar, er Kanasjónvarpið horfið, en auk Ríkissjónvarpsins
sér þorri þjóðarinnar hina einkareknu Stöð 2, myndbandstæki eru
á meirihluta heimila og stækkandi hópur horfir á gervihnattasjón-
varp. Með haustinu bætist síðan þriðja íslenska rásin við. Sameining
Sýnar og Stöðvar gefur ennfremur vísbendingu um, að styrkari stoð-
um hafi verið rennt undir einkasjónvarp á Islandi. Það eru því á
margan hátt timamót og vert að staldra við og spyija hvert stefiii.
Er íslenskt sjónvarpseftii, og þar af leiðandi íslensk tunga, að drukkna
í sí öflugra eíhisflóði erlendra sjónvarpsrisa? Þegar íslensk bíómynda-
gerð er í kreppu, er ekki óeðlilegt að horft sé til sjónvarpsstöðv-
anna um viðnám gegn þessari holskeflu að utan? Hin nýja sjónvarps-
rás Sýnar hefúr, samkvæmt yfírlýsingum forsvarsmanna hennar, í
hyggju að einbeita sér að erlendu afþreyingareihi. Er það sú framtíð
sem blasir við íslensku sjónvarpi? Hefúr svokallaður frjáls sjónvarps-
rekstur engar skyldur við íslenska menningu?
Björn G. Björnsson, fram-
kvæmdastjóri dagskrár-
gerðarsviðs Stöðvar 2, hef-
ur reynslu bæði af einka-
og ríkisgeiranum í sjón-
varpsrekstri. Hann hefur
meira og minna verið viðloðandi
þann rekstur frá upphafi. „Fyrstu
þijú árin, var maður í vinnunni nán-
ast dag og nótt. Þetta tímabil minnir
að mörgu leyti á fyrstu ár Stöðvar
2. Andinn er sá sami, ótrúlegur vilji
og áhugi starfsmanna, sem láta allt
ganga yfír sig til að gera hlutina
mögulega. Þessi brautryðjendatil-
finning er enn fyrir hendi hér á Stöð
2, en stendur tæpt núna eftir óviss-
una og allar hremmingamar." Björn
er ófeiminn við að segja að íslensk
dagskrárgerð sé að mörgu leyti
hornreka og varar eindregið við
þeirri þróun. Hann bendir á að úr-
bætur snúist ekki eingöngu um
meiri peninga og færra starfsfólk,
heldur líka skipulag og stefnu.
Leikmyndagerðin gleymdist
Bjöm kom til starfa hjá Sjónvarp-
inu, að miklu leyti fyrir tilviljun. Þá
var ekki til að dreifa fagfólki á öllum
sviðum, eins og nú. Á menntaskóla-
árunum sá hann um leikmyndagerð
hjá Herranótt og hafði mikinn áhuga
á slíku. Hitt áhugamálið var tónlist-
in, en hann spilaði og söng með hinu
vinsæla SaVannatríói. Sjónvarpið
samdi við Savannatríóið um gerð sex
skemmtiþátta. „Ég var beðinn um
að gera leikmyndina í þessum þátt-
um. Síðan held ég að þeir hjá Sjón-
varpinu hafi uppgötvað, að enginn
hafði verið ráðinn sérstaklega til að
sjá um útlit og leikmynd hjá stöð-
inni. Tæknimenn höfðu verið í þjálf-
un hjá danska sjónvarpinu, BBC og
víðar, en það gleymdist alveg að
gera ráð fyrir einhverri leikmynda-
gerð. Þegar Savannatríóið fór að
undirbúa þessa þætti í ágúst ’66,
var ég snarlega ráðinn í vinnu, beint
úr menntaskóla og leit varla upp í
10 ár, ef undan er skilið tímbilið
1969-70, er ég fór til náms og starfa
hjá danska sjónvarpinu."
Eitt stærsta verkefni sem Björn
vann að fyrir Sjónvarpið var leik-
myndin í Brekkukotsannál, eftir
sögu Halldórs Laxness, sem unnið
var að árið 1972. Þýsk sjónvarps-
stöð, NDR í Hamborg, gerði mynd-
ina í samvinnu við sjónvarpsstöðvar
á Norðurlöndum. Leikstjóri var Rolf
Hádrich. „Ég fékk fréttirnar í mars
1972, og lét velða mitt fyrsta verk
að keyra út á Ægissíðu og kaupa
40 rauðmaga til að eiga í frysti,
enda átti rauðmaginn eftir að leika
stórt hlutverk í þáttunum."
Björn segir ánægjulega reynslu
af þessu verkefni. Hann átti síðar
eftir að vinna meira með Þjóðverjun-
um, þegar þeir réðust í að kvik-
mynda Paradísarheimt. árið 1979,
en sú mynd var tekin upp í 4 lönd-
um, og sýnd í þremur 90 mínútna
þáttum. „Mig dreymir alltaf um að
íslenskar sjónvarpsstöðvar geti gert
eitthvað af þessu tagi, þ.e. samvinnu
með erlendum stöðvum. Það má t.d.
velta fyrir sér hvers vegna Þjóðveij-
arnir hafa svo mikinn áhuga á þessu
efni: Þeir segja okkur eiga svo mik-
ið yrkisefni, allt frá íslendingasögum
og þjóðsögum til bókmennta okkar
á þessari öld. Við erum sagnamenn
og eigum mikinn efnissjóð, sem þeir
sækja í. Nú er að verða til norrænn
kvikmyndasjóður og Evrópa er að
verða eitt sameiginlegt efnahags-
svæði. Við eigum að fá til liðs við
okkur Þjóðveija, Hollendinga og
Norðurlandabúa og framleiða sjón-
varpsefni úr þessum bókmenntum
okkar fyrir Evrópu. Fyrst þurfum
við auðvitað að ná tökum á því að
framleiða leikið efni fyrir okkur
sjálfa, viðráðanlegt efni, ekki allt of
dýrt. Því miður hafa of fá verkefni
verið unnin af þessari stærðargráðu
og liðið allt of langur tími á milli.“
Ofugþróun í auglýsingagerð
Á árunum 1976 til 1980 var Björn
Björn G. Björnsson, f ramkvæmdastjöri
dagskrárgeróarsviös Stöðvar 2 hefur verið þátttakandi
í öllum þróunarstigum íslensks sjónvarps. Hann segir
íslenska dagskrárgerð að mörgu leyti hornreka.
Úrbætur snúist ekki eingöngu um meiri peninga og
færra starfsfólk, heldur líka skipulag og stefnu
mest að vinna á eigin vegum, eftir
að hafa verið ríkisstarfsmaður sam-
fellt í 10 ár. Hann stofnaði fyrirtæk-
ið Hugmynd hf. með Agli Éðvarðs-
syni, félaga sínum frá Sjónvarpinu.
Þeir einbeittu sér að gerð handrita
fyrir sjónvarpsauglýsingar. „Þetta
gekk vel í nokkur ár, því á þessum
tíma var borgað meira fyrir gott
handrit af sjónvarpsauglýsingu,
heldur en fyrir alla auglýsinguna
núna.“
Hver er skýringin?
„Myndbandabyltingin olli verð-
hruni. Auglýsingar þurftu á sínum
tíma að endast vel, í 2-3 ár, en með
tilkomu myndbandsins varð ferillinn
mun styttri. Þegar auglýsingarnar
voru unnar með löngum aðdrag-
anda, þurfti að leggja mun meiri
áherslu á ímynd fyrirtækja og gera
auglýsingarnar tímalausar. Auglýs-
ingarnar voru teknar á filmu, sem
send var út til framköllunar, síðan
klippt hér heima og send aftur út
til að fá kópíu. Kostnaðurinn lækk-
aði með tilkomu myndbandsins, en
alltof margir fóru út í fjárfestingu.
Það leiddi af sér undirboð og að
endingu voru allir farnir að tapa og
gæðin fóru minnkandi. Núna er þessi
iðnaður kominn allt of mikið út í
hraðsuðu á einnota jukki. Það eru
að vísu enn til aðilar sem láta fram-
leiða vandaðar auglýsingar, en
megnið er ekkert annað en útþynn-
ing á miðlinum. Sjónvarp á Islandi
nær um allt land, en engu að síður
er verið að auglýsa í sjónvarpinu:
Brunaútsala á Laugaveginum á
morgun. Opið frá klukkan 3-5. Þetta
er auðvitað algjört rugl.“
Björn segist alveg hafa verið bú-
inn að fá nóg, þegar hann og Egill
seidu fyrirtæki sitt. „En það var
mikill lærdómur að kynnast hinni
hliðinni, markaðsmönnum og þörf-
um fyrirtækjanna, þurfa að uppfylla
óskir viðskiptavinarins án þess að
tapa gæðum og ganga á eigin metn-
að. En það er feiknamikið starf