Morgunblaðið - 20.05.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MAÍ 1990
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 20. MAI 1990
25

Útgefandi
Framkvænndastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Fleiri dagvistarpláss
en í tíð vinstri
manna
Aþví kjörtímabili borgar-
stjórnar Reykjavíkur, sem
nú er að ljúka, voru fleiri dag-
vistarpláss tekin í notkun í höf-
uðborginni en í tíð þeirrar vinstri
stjórnar í Reykjavík, sem sat á
árunum 1978-1982. Áyfirstand-
andi kjörtímabili voru samtals
838 ný dagvistarpláss tekin í
notkun en í tíð vinstri manna
voru þau 688. Þetta þýðir, að
undir stjóm Sjálfstæðismanna í
Reykjavík fjölgaði dagvistar-
plássum um 150 fleiri slík pláss
en í stjórnartíð vinstri manna.
Þessar tölur eru athyglisverð-
ar í ljósi þeirrar hörðu gagn-
rýni, sem vinstri flokkarnir halda
uppi á stjórn Sjálfstæðismanna
í Reykjavíkurborg í þessum
málaflokki. Af þeim málflutningi
mætti ætla, að mjög hefði dreg-
ið úr byggingu dagheimila og
leikskóla en svo er ekki, þvert á
móti hefur dagvistarplássum
fjölgað verulega umfram það,
sem gerðist í tíð vinstri manna.
Hins vegar era áherzlur Sjálf-
stæðismanna í borgarstjóm
Reykjavíkur nokkuð aðrar í þess-
um málaflokki en var hjá vinstri
mönnum. Á árabilinu 1978-1982
voru 226 dagheimilapláss tekin
í_ notkun en 362 leikskólapláss.
Á yfirstandandi kjörtímabili voru
178 dagheimilapláss fullgerð en
hvorki meira né minna en 614
leikskólapláss. Hver er skýringin
á þeirri áherzlu, sem Sjálfstæðis-
menn leggja á byggingu 'leik-
skóla? Skýringin er sú, að Sjálf-
stæðismenn í borgarstjórn
Reykjavíkur telja skipta máli,
að öll börn á ákveðnu aldurs-
skeiði eigi kost á einhverri dag-
vistun. Á leikskólum er hún
ýmist 4, 5 eða 6 klukkustundir
en á dagheimilum er hún 9
klukkustundir. Það er nýjung í
starfi leikskólanna að gefa kost
á 6 klukkustunda dagvistun að
einhverju leyti og hefur hún
mælzt vel fyrir.
Þá má spyija, hvort sú
áherzla, sem Sjálfstæðismenn
hafa lagt á leikskólapláss, hafi
orðið til þess, að þeir foreldrar,
sem hafa þörf fyrir 9 klukku-
stunda dagvistun fyrir börn sín
hafi borið skarðan hlut frá borði.
Því er til að svara, að með þeim
dagheimilaplássum, sem til eru
og niðurgreiðslu á kostnaði við
dagvistun hjá dagmæðrum, hef-
ur tekizt að fullnægja eftirspurn
eftir 9 klukkustpnda dagvistun
fyrir börn einstæðra foreldra og
að töluverðu leyti fyrir náms-
menn.
Öðru máli gegnir hins vegar
um börn foreldra, þar sem bæði
vinna úti. Þar hefur það sjónar-
mið verið uppi, að ef foreldrar,
sem vinna fulla vinnu utan heim-
ilis leggja áherzlu á 9 klukku-
stunda dagvistun fyrir börn sín,
sé ekki óeðlilegt, að þeir foreldr-
ar borgi þá dagvistun sem næst
fullu verði ýmist hjá dagmæð-
rum eða á einkadagvistarheimil-
um, sem nú eru að ryðja sér til
rúms. Rökin fyrir því eru einfald-
lega þau, að þessir foreldrar eigi
að geta staðið undir kostnaði við
9 klukkustunda dagvistun barna
sinna vegna hærri tekna én ein-
stæðir foreldrar hafa.
í þessum umræðum er ástæða
til að minna á þær hugmyndir,
sem Davíð Oddsson, borgar-
stjóri, setti fram fyrir nokkrum
misserum og ítrekaði hér í Morg-
unblaðinu fyrir skömmu, að
greiða þeim mæðrum, sem vilja
fremur hætta að vinna og ein-
beita sér að öllu leyti að uppeldi
barna sinna ákveðna þóknun,
sem í raun getur verið hag-
kvæmara fyrir skattgreiðendur
frá fjárhagslegu sjónarmið séð-
og margfalt betra fyrir börnin.
Eftirspurn eftir dagvistar-
plássum verður alltaf teygjanleg
og þörfin umdeild. En ljóst er,
að vinstri flokkarnir, sem gagn-
rýna Sjálfstæðismenn fyrir skort
á dagvistarplássum, verða að
svara þeirri spurningu, hvers
vegna þeir sjálfir gerðu ekki
betur en raun ber vitni, þegar
þeir fengu tækifæri til að stjórna
Reykjavíkurborg. Staðreynd er,
að á því kjörtímabili, sem nú er
að ljúka, hafa Sjálfstæðismenn
byggt mun fleiri dagvistarpláss
en vinstri flokkarnir gerðu á
sinni tíð.
fara í sjúkranudd. Ég hugsa um
það dag og nótt hvernig ég eigi að
bjarga því við, ég get hreinlega
ekki borgað fimm hundruð krónur
þrisvar í viku.“ Þessi dæmi og
mörg önnur eru blettur á velferðar-
þjóðfélagi okkar. Þóað það sé að
mörgu leyti sá pólitíski veruleiki
sem árangursríkastur hefur orðið í
baráttu við fátækt og félagslegt
öryggisleysi þeirra sem minna mega
sín, þá er víða pottur brotinn og
ástæðulaust annað en herða sókn-
ina á heimavígstöðvum, svoað á
íslandi ríki það þjóðfélagsástand
sem efni standa til. Öryggisnetið,
eða sameiginlegur velferðarsjóður
þegnanna, er einskonar sáttmáli
sem við höfum gert með okkur til
að tryggja hagsæld og öryggi ein-
staklinganna í því borgarlega
framtíðarríki sem er hugsjón okkar
— og að nokkru leyti einnig veru-
leiki. Þetta lýðræðisþjóðfélag okkar
á að vera rúmgott athvarf, en ekki
þröngbýli handa þeim sem kunna
öðrum betur að olnboga sig áfram.
En þeir eiga að sjálfsögðu að hafa
svigrúm til að finna kröftum sínum
viðnám og auka hagsæld allra með
hugviti sínu og mikilvægum störf-
um.
Fátækt er víst afstæð einsog
annað. En það er erfiðara að vera
fátækur í ríku landi en fátæku,
vegna samanburðar. Sumsstaðar
er fátæktin slík að mann hryllir við
tilhugsuninni einni saman.
Við skulum samt herða upp hug-
ann og líta í kringum okkur. En
horfum fyrst um öxl
M.
(meira næsta sunnudag.)
ÍSLENDING-
• ar hafa ekki
farið varhluta af fá-
tækt og enn eigum við
í höggi við þessa ógn-
vekjandi vofu. Félags-
málastofnun
Reykjavíkurborgar er eitt bezta at-
hvarf sem til er hér á landi og stór-
merkur þáttur í uppbyggingu vel-
ferðarríkis, einsog kunnugt er.
Stofnunin byggir upphaflega á
grundvelli kristins boðskapar, að
mér skilst af grein í Morgunblaðinu
eftir Þóri Kr. Þórðarson prófessor,
en hann var í hópi þeirra sjálfstæð-
ismanna sem lögðu hornstein að
stofnuninni á sínum tíma, eða 1967.
Að sögn Gunnars Sandholts, yfir-
manns fjölskyldudeildar P’élags-
málastofnunar, eru aðstæður ein-
stæðra foreldra oft bágar og því
ber ekki að neita að fátækt fólk
er hér á landi, og þá einnig í höfuð-
borginni, „ef ég gef mér að verið
sé að ræða efnahagslega fátækt.
Margar einstæðar mæður búa við
mjög kröpp kjör. Þær eru á svívirði-
lega lágum kauptöxtum og hafa
ekki aðstæður til að vinna yfirvinnu
eins og flestir aðrir. ... í raun getur
fólk ekki veitt sér neitt og verður
með tímanum bugað og vonlaust",
segir yfirmaður fjölskyldudeildar í
samtali við föstudagsblað Morgun-
blaðsins. Einstæðir foreldrar eru
um 7.500 talsins á íslandi, þaraf
um 7.000 einstæðar mæður. Þessi
hópur er með tæplega 10.000 börn
á framfæri sínu. Hann þarf að sjá
sér farborða við andstreymi og erf-
iðar aðstæður, oft við slæman að-
búnað í leiguhúsnæði, og fjárhags-
legur afgangur erfiðisins er einatt
lítill, svoað þetta fólk hefur lítið sem
ekkert aflögu.
Ungur piltur, mikill
námsmaður og sér-
staklega efnilegur,
hefur aðstoðað móður
sína, sem er láglauna-
maður, með þeirri
vinnu sem til fellur, en lýkur nú
námi við gagnfræðaskóla og dreym-
ir um framhaldsnám. Draumurinn
er bundinn við einhvern mennta-
skólanna í Reykjavík. En ef piltur-
inn hugsar raunsætt er ekki um
margt að velja, „hann sér ekki fram
á að geta unnið mikið með mennta-
skólanámi og þá eru ekki aflögu
peningar á heimilinu fyrir bókum
og öðrum útgjöldum“.
Þetta er sorglegt dæmi, en ör-
ugglega ekkert einsdæmi. Það er
óþoiandi að barn eða unglingur í
velferðarríki okkar skuli hafa slíkar
áhyggjur og þurfa að hætta námi
vegna bágborins efnahags móður
sinnar; í þjóðfélagi þarsem allir eru
sagðir hafa jafnan rétt til náms,
einsog segir í Morgunblaðinu og
því bætt við í forystugrein að það
sé „áleitin spurning hvort velferðar-
þjóðfélag okkar íslendinga geti ver-
ið þekkt fyrir að horfa upp á þetta
ástand". Og blaðið bætir við, „Er
til of mikils mælst að Alþingi, ríkis-
stjórn og sveitarstjómir taki mál-
efni 7.500 einstæðra foreldra, sem
sumir hverjir búa í algerri neyð, til
alvarlegrar og rækilegrar umfjöll-
unar og grípi til raunhæfra ráðstaf-
ana sem duga?“
Loks er þetta sjónarmið áréttað
með samtali við fátæka einstæða
móður, en þar segir hún meðal
annars: „Ég er reyndar nýlega búin
að vera hjá lækni vegna mikilla
verkja í vinstri handlegg og á að
HELGI
spjall
REYKJAVIKURBRE
Guðmundur Jörundsson
egar Guðmundur Jör-
undsson hvíldist hvarf
af sjónarsviðinu einn
svipmesti útgerðarmað-
ur landsins, brautryðj-
andi í sinni grein og öt-
ull forystumaður einsog
sjá má af dánarfrétt um h'ann hér í blað-
inu, en þar segir að hann hafi verið „lands-
kunnur frumkvöðull í útgerð togara og
síldarbáta“. Ættir hans lágu til mikilla
afreka á þessu sviði og átti hann ekki langt
að sækja sjósóknina því að Jörundur faðir
hans var þekktur útgerðarmaður í Hrísey.
Hann hóf því róðra einungis tólf vetra
gamall á vegum föður síns og tók við for-
mennsku á bátum átján vetra gamall. Eig-
in atvinnurekstur hóf Guðmundur Jörunds-
son á Akureyri 1941 og rak þar fiskverk-
un, togara og síldarútgerð. í upphafi við-
reisnar fluttist hann til Reykjavíkur og
stóð þar í umfangsmikilli útgerð togara
og síldarbáta auk þess sem hann rak frysti-
hús og síldarsöltun. Hann átti frumkvæði
að mörgum nýjungum í útgerð, lét smíða
fyrsta díselknúna togarann, Jörund, og
annar togari Guðmundar, Narfi, var hinn
fyrsti sem frysti aflann um borð og jafn-
framt sá fyrsti sem breytt var í skuttog-
ara. Það var mikið átak en Guðmundur
vílaði það ekki fyrir sér frekar en annað
sem hann tók höndum til og það var gam-
an að sjá hversu stoltur þessi gamli útgerð-
armaður og aflakló var af þessu skipi sínu.
Guðmundur fór eigin leiðir í starfi sínu
enda sjálfstæður með afbrigðum og dugn-
aðarforkur svo að af bar. Ævi hans varð
þáttur af þjóðsögunni og komu þá einnig
og ekki síður til dulrænar gáfur hans sem
hann færði sér í nyt við störf sín og þótti
óvenjulegt. Hann eignaðist draumamann
sem gaf honum ábendingar um sjósókn
og aflafeng og sagði Guðmundur síðar að
þessi ókunni framliðni maður hefði verið
sér betri en enginn í lífsbaráttunni. Þetta
þótti sérstakt, að svo jarðbundinn og harð-
snúinn sjóari sem kallaði ekki allt ömmu
sína í veraldarvolkinu skyldi óhikað tala
um tengsl sín við aðra tilveru en Guðmund-
ur var sannfærður um það sjálfur að þar
þyrfti ekki að fara með löndum þegar um
það var rætt og engin vettlingatök ættu
við þegar fjallað væri um „feimnismál“
eins og annað líf og samhengi lífs og
dauða. Hann var mikill vinur Hafsteins
Björnssonar miðils og unnu þeir saman
að andlegum efnum mörgum til gleði og
huggunar en öðrum til ama og ógleði.
Guðmundur lét það ekki á sig fá og vora
þeir Hafsteinn samhentir í því eins og
öðru. Samt var Guðmundur kristinn vel
og fór aldrei leynt með að leiðtogi hans
væri guðs sonur eins og hann er boðaður
í Nýja testamentinu. Kristur var ljós
heimsins í augum Guðmundar Jörundsson-
ar. Hann fór að fyrirmælum hans og bað
í einrúmi bæna sinna hvern dag sem guð
gaf og var það í senn styrkur hans og
veganesti hvert sem leiðin lá. Um dulræna
hæfileika sína og trúarlíf fjallar Guðmund-
ur Jörundsson í bókinni Sýnir og sálfarir
sem út kom 1982 og þar segir hann: „að
þeir sem búa í nálægð við náttúruna, séu
stundum opnari fyrir dulrænni reynslu
hvers konar en þeir sem alast upp í fjöl-
menni. Ég skal ekkert um það segja, en
hitt er víst, að ég var ekki gamall, þegar
ég fékk veður af ýmsu því sem talið er
til óskilvitlegrar rey_nslu“. Og ennfremur
segir Guðmundur: „Ég flíkaði ekki heldur
þeirri dulrænu reynslu, sem mér hlotnað-
ist, en þó kom að því, að ég sá ekkert því
til fyrirstöðu, að gamall sjóari, sem átti
engra hagsmuna að gæta í þessum efnum,
skýrði frá því helsta, sem fyrir hann hefur
borið á fjörutíu og þriggja ára ferli sem
formaður, skipstjóri og útgerðarmaður.
Ég þykist vita, að mörgum finnist frásagn-
ir þessar ótrúlegar, ekki síst lýsingar á
sálförum, en ég segi frá því einu sem ég
veit sannast, enda hef ég enga ástæðu til
annars.“ Og loks: „Ég fer því enn eina
ferðina í fylgd með mínum gamla og góða
draumamanni sem ég kynntist sautján ára
gamall og vitjaði mín seinast sl. ár. Engin
deili veit ég þó á honum og ekki til þess
ætlazt. En síðar eigum við áreiðanlega
eftir að ræða mikið saman í góðu tómi á
frívaktinni á næsta tilverusviði."
Guðmundi Jörundssyni væri áreiðanlega
þóknanlegt að á þessi orð væri minnt nú
þegar hann er allur og atorku hans, fyrir-
hyggju og framsýni minnst að leiðarlokum.
Nú er hann farinn í-þá síðustu ferð sem
allra bíður, velbúinn veganesti og þætti
áreiðanlega engin frágangssök að minnt
sé á frívaktina handan móðunnar miklu
en þangað hefur enginn séð og «kki ætl-
ast til þess að neinn búi yfir þeim skynjun-
arkrafti eða óskilvitlegu reynslu að hann
geti sagt frá henni af því fyrirheitna landi,
ef þangað er horft með sömu eftirvænt-
ingu og Guðmundur Jörundsson gerði svo
sannfærður sem þessi hjartahlýi og mjúk-
lyndi trúmaður var, hvort sem hann veitti
hiyggum huggun eða harkaði af sér í
óblíðum veðrum við veiðar. En þótt hann
hafi talið sig búa yfir óvenjulegri andlegri
reynslu er lífsstarf hans, útgerð og sjó-
sókn, þó sá þáttur í athöfnum hans sem
er drýgstur til viðmiðunar í vosbúðarsömu
starfi þeirra sem flytja að landi lífsbjörg
íslensku þjóðarinnar.
Guðmundur Jörundsson var ekki ein-
ungis góður maður og gegn heldur frábær
fulltrúi þeirrar metnaðarfullu og kappsömu
kynslóðar sem hefur breytt bjargarlítilli
smáþjóð í björgulegt samfélag mannúðar
og velferðar. En hann trúði þó umfram
allt á einstaklinginn, kraft hans, dugnað
og atorkusemi og engin tilviljun að hann
tók þátt í stjórnmálastörfum þess flokks
sem gerir út á sjálfsbjargarviðleitni manns-
ins. Af þeim sökum ekki síst tók hann þátt
í störfum bæjarstjórnar Akureyrar um
átta ára skeið sem fulltrúi Sjálfstæðis-
flokksins. Þannig taldi hann sig helst geta
miðlað af mannúð sinni og mikilvægri
reynslu af sjó og seltu.
í Reykjavík hefur
Rpvkíflvfk — menningar- og
XYttyKJclVlK listalíf blómgast og
listaborg _ dafnað á undan-
förnum árum. Á það ekki síst rætur að
rekja til þess, hve borgaryfirvöld hafa lagt
mikla áherslu á að bæta aðstöðu fyrir lista-
menn og ýta undir störf þeirra. Um 4%
af heildarútgjöldum borgarsjóðs hafa að
undanförnu runnið til menningarmála.
Á því kjörtímabili sem nú er að líða var
Borgarleikhúsið tekið í notkun. Enginn
þarf að fara í grafgötur um að smíði þess
hefði ekki verið lokið af jafnmikilli festu,
ef Davíðs Oddssonar borgarstjóra hefði
ekki notið við. Gamalkunnir leikarar í borg-
inni fullyrða raunar, að atbeini Daviðs
hafi ráðið úrslitum í málinu. Á líðandi
kjörtímabili lauk einnig endurreisn gamla
hússins og kirkjunnar í Viðey en ekki var
gengið skipulega og markvisst til þess
verks fyrr en eftir að ríkið hafði gefið
Reykvíkingum húsin á 200 ára afmæli
borgarinnar fyrir fjórum árum.
A næstu árum verður ráðist í að breyta
Korpúlfsstöðum í menningarsetur. Verður
það umgjörð um hina glæsilegu gjöf frá
Erró. Þá er á döfinni að reisa eða kaupa
nýtt húsnæði undir aðalsafn Borgarbóka-
safnsins en á kjörtímabilinu var opnað
nýtt útibú þess í Vesturbæ. Tengibygging
við Ásmundarsafn er vel á veg komin.
Samhliða því sem Perlan, útsýnishúsið á
Öskjuhlið, verður tekin í notkun skapast
þar prýðilega aðstaða sem á vafalaust eft-
ir að nýtast til lista- og menningarstarf-
semi. Raunar á einnig að líta á ráðhúsið
í þessari sömu andrá, því að þar verður
ýmislegt fleira en aðsetur fyrir stjórnendur
borgarinnar.
Hér hefur aðeins verið stiklað á stóru
varðandi einstakar framkvæmdir á vegum
borgarinnar en ekki getið um hinn beina
og óbeina styrk, sem borgaryfii-völd veita
á annan hátt. Þar skiptir auðvitað mestu
að ýta undir frumkvæði einstaklinga og
gera þeim kleift að stunda list sína, skapa
almennt þannig aðstæður að fólki finnist
það fýsilegt. Þegar litið er á fjölda tón-
leika, myndlistarsýninga og leiksýninga i
Reykjavík hlýtur niðurstaðan að vera sú
að þar kalli aðstæður á gróskumikið starf.
Laugardagur 19. maí
Listir í
miklum
metum
Haldi stjórnendur
Reykjavikur áfram
að hlú að menningu
og listum verða þeir
í takt við tímann
annars staðar, ef
marka má það sem frarn kemur í hinni
glænýju bandarísku bók Megatrends 2000,
er lýsir framtíðarsýn höfundanna fram til
aldamóta. Þar heitir einn kaflinn Endur-
fæðing í listum og hefst hann á þessum
orðum:
„Á lokaárum þessa árþúsunds verður
grundvallarbreyting og raunveruleg bylt-
ing í því hvernig menn veija frítíma sínum
og haga útgjöldum vegna hans. Fram til
aldamóta munu listir smátt og smátt koma
í stað íþrótta sem helsta tómstundaiðja
fólks. Þessa sérkennilegu meginstefnu má
þegar sjá í þeirri sprengingu sem orðið
hefur í sjónlistum og túlkandi list:
Frá 1965 hefur aðsókn að bandarískum
söfnum aukist úr 200 milljónum manna í
500 milljónir á ári.
Á leikárinu 1988-89 voru öll met sleg-
in á Broadway [leikhúsahverfinu í New
YorkJ.
• Fjöldi félaga í helstu samtökum
[bandarískra] kammersveita jókst úr 20
sveitum 1979 í 578 1989.
• Frá 1970 hefur áheyrendafjöldi á
bandarískum óperum næstum þrefaldast.
Hvarvetna þar sem öflug efnahagsstarf-
semi upplýsingaþjóðfélagsins hefur dafn-
að, frá Bandaríkjunum og Evrópu til
Kyrrahafssvæðisins, hefur hún kallað á
að menn endurskoði tilgang Iifsins fyrir
tilstilli Iista.
Frá 1960 hafa Japanir reist meira en
200 ný söfn. Vestur-Þjóðveijar hafa reist
um 300 söfn á aðeins tíu árum. í Bret-
landi hefur verið ognað safn á 18 daga
fresti að meðaltali. í Sovétríkjunum hafa
verið skapaðar aðstæður til áður óþekktrar
endurnýjunar í bókmenntum og listum
með perestrojku og glasnost.
Segja má, að 20. öldin hafi kynnst eig-
in myrkraskeiðum; hátækni og iðnvæðing
kallaði á vélar í staðinn fyrir menn. AI-
ræði og styijaldir eyðilögðu jafnt þjóðir,
söfn og kirkjur.
Nú þegar við nálgumst lok árþúsundsins
kveðjum við eyðingarstríð þessarar aldar.
Jafnvel kalda stríðinu er lokið. Stærri hluti
mannkyns hefur meira frelsi til að velta
fyrir sér og kanna, hvaða tilgang það hef-
ur að vera maður.
Þetta er andleg leit, en efnahagslegar
afleiðingar hennar eru gífurlegar.
Hið auðuga upplýsingaþjóðfélag hefur
skapað efnahagslegar forsendurnar fyrir
endurfæðingunni, skapað nýja jöfra sem
eru svo auðugir, að Borgia-ættin yrði græn
af öfund. Hitt skiptir þó meira máli, að
það hefur getið af sér menntað og þjálfað
vinnuafl, þar sem konur láta æ meira að
sér kveða. Þeir sem leggja sig fram um
líkamsrækt hafa lítinn áhuga á að horfa
á íþróttir; þeir kjósa frekar að eyða helgum
við að skoða söfn eða kynna sér aðra list-
starfsemi en horfa á knattspyrnu í sjón-
varpinu.
Listunnendur eru oftast menntaðir; þeir
sem fæddust um miðja öldina eru best
menntaða kynslóð sögunnar. Nútíma neyt-
andi er nægilega vel að sér til að meta
listir og hann hefur efni á að borga fyrir
þær.
Fram að aldamótum verður nútíma end-
urfæðing í sjónlistum, skáldskap, dansi,
leikhúsi og tónlist urn hinn þróaða heim.
Þróunin verður í algjörri andstöðu við það
sem gerst hefur á árum iðnvæðingarinnar,
þegar hermennska var fyrirmyndin og
keppnisíþróttir útrásin. Nú erum við að
færast frá íþróttum til lista.
í Bandaríkjunum munu fyrirtækin
standa straum af kostnaði við þessi sögu-
legu umskipti. Nú þegar eru helstu stuðn-
ingsmenn lista í Bandaríkjunum, stórfyrir-
tækin, tekin að hverfa frá íþróttunum og
nota listir til að skilgreina ímynd sína, til
að selja framleiðsluna. Þannig hafa óperur
komið í stað rokktónlistar í auglýsingum
á bílum. Raunar er málum þegar svo hátt-
að, að meðal menntaðra viðskiptavina geta
fyrirtæki öðlast meiri virðingu með því að
styðja við bakið á listum heldur en með
því að stunda auglýsingaglamur í kringum
framleiðslu sína.“
Þetta er mat höfunda Megatrends 2000.
Iþróttir halda þó vonandi velli því þær
geta verið góð og holl skemmtun og mikils-
vert framlag til einstaklingsræktunar eins
og Spartveijar vissu öðrum þjóðum betur.
Þá geta íþróttir einnig, ásamt listum og
andlegum verðmætum, verið lífsnauðsyn-
legt mótvægi gegn glæpum og freistingar-
sömum fíkniefnum sem eyðileggja ungt
fólk og aðra einstaklinga og geta verið
samfélaginu skeinuhætt eins og dæmin
sýna.
Á síðustu átta árum
hafa um 14.000
manns flust til
Reykjavíkur. Borg-
Brotist úr
viðjum
in hefur tekið við þessum mikla fjölda án
þess að stynja undan því. Þvert á móti
hefur hún vaxið og dafnað jafnt og þétt.
Þessir fólksflutningar eru í samræmi við
þróunina í öðram iðnvæddum ríkjum. Þar
hefur fjölgun í borgum og bæjum hins
vegar víða kallað á vandamál sem við
þekkjum sem betur fer fremur af afspurn
en eigin reynslu, þótt sjá megi merki um
hörku og jafnvel grimmd stórborga í
Reykjavíkurlífinu. Hér hafa hins vegar
ekki skapast vandamál eins og þau sem
kennd eru við „inner cities“ í Bretlandi,
svo að dæmi sé tekið, þar sem gamalgróin
borgarhverfi grotna niður og íbúarnir týn-
ast í örbirgð og atvinnuleysi. Fjölgunin í
Reykjavík hefur þvert á móti gert góða
borg betri.
Ein ástæðan fyrir því, að fólki hefur
fjölgað jafn mikið í Reykjavík á undanförn-
um árum og raun ber vitni, er sú stefna
sem Davíð Oddsson hafði forystu um að
móta, að ætíð skyldi vera nægilegt bygg-
ingarland í borginni og hætt skyldi
pólitískri úthlutun eða skömmtun á lóðum
en því fylgdi pólitísk spilling og klíkuskap-
ur. Þar með var brotist úr viðjum. Opinber
afskipti af sjálfum búseturéttinum, ef
þannig má að orði komast, hurfu. Þyrftu
ekki fleiri byggðarlög í landinu að fá svig-
rúm til að brjótast úr viðjum? Er það ekki
ein meginástæðan fyrir þeim mun sem er
á milli höfuðborgarsvæðisins og lands-
byggðarinnar, að hin þrúgandi opinberu
afskipti eru miklu meiri á landsbyggðinni?
Eru það ekki höft á einstaklinga og fyrir-
tæki að líta fyrst til stjórnvalda og fyrir-
greiðslu þeirra áður en aðilarnir taka sjálf-
ir af skarið um það sem gera skal?
Hingað til hefur áhrifa aukinnar efna-
hagslegrar velmegunar hér á landi einkum
gætt í breytingum á búsetuháttum í
landinu. Þessar breytingar hafa síðan leitt
af sé_r öflugra þéttbýli á höfuðborgarsvæð-
inu. í þessu þéttbýli dafna síðan listir með
þeim hætti, að einstætt er í íslandssög-
unni. Og sjást þessi ekki merki nú, að list-
sköpunin er að bijóta af sér hefðbundnar
viðjar? Æ fleiri túlkandi listamenn hasla
sér völl án þess að hafa öruggan fjárhags-
legan bakhjarl þégar ýtt er úr vör. Nægir
að minna á alla leikhópana, starfsemi
söngvara og óperuunnenda og framtak
tónlistarmanna sem hafa staðið að skipu-
legum tónlistarflutningi utan Sinfóníu-
hljómsveitar íslands.
Hér hefur gerst hið sama og í Banda-
ríkjunum, að fyrirtæki láta æ meira að sér
kveða í stuðningi við listir. Hér eins og
þar er það ekki síður til að styrkja ímynd
fyrirtækja eða stöðu þeirra á markaðinum,
að þau leggja listamönnum lið. Menn taka
eftir styrktarlínum i dagskrám og lista-
menn hika ekki við að halda nafni þeirra
á loft sem veita þeim fjárhagslegan stuðn-
ing. Markar þetta á sinn hátt þáttaskil
hér á landi.
Þessi ganga inn á nýjar brautir minnk-
andi opinbers stuðnings er rétt að hefjast
og hæfileg blanda af aðstoð einkaaðila og
opinberra aðila verður vafalaust heilla-
diýgst í okkar fámenna þjóðfélagi. Á hinn
bóginn er með öllu ástæðulaust fyrir fyrir-
tæki að telja að einungis sé um styrk að
ræða þegar þau láta eitthvað af hendi
rakna til menningar og lista, því að þau
fá það mestallt endurgreitt með ýmsum
hætti. Forystumenn fyrirtækja eru nú
hvarvetna að gera sér grein fyrir því. í
lesendakönnun fyrir Morgunblaðið hefur
komið í ljós að menningar- og listafréttir
og annað efni sem snertir þennan mála-
flokk er afar mikið lesið og raunar meira
en margt annað. Það sýnir vel þá þróun
sem hér hefur verið gerð að umtalsefni.
Opinberir aðilar verða að líta í eigin
barm og huga að því, hvernig þeir geta
best staðið að stuðningi við listir. Þeir
ráða yfir mannvirkjunum sem mörgum
Iistagreinum eru nauðsynleg. Er ástæða
til að endurskoða reglur um afnot af slíkum
húsum? Þessi spurning hlýtur til dæmis
að vakna, þegar tvö fullkomin leikhús eru
komin til sögunnar í höfuðborginni. Slíkar
miðstöðvar mætti vafalaust opna með ein-
hveijum hætti fyrir áhugasömum einstakl-
ingum sem eiga til að bera þor og áræðni
og endurnýjandi krafta til frumkvæðis.
Þá mætti einnig opna ríkisfjölmiðlana fyr-
ir athafnasömum listamönnum með nýjar
hugmyndir að listsköpun. Þeir gætu feng-
ið tæki og aðstoð gegn skapandi starfi,
frumkvæði og framlagi sem annars væri
sótt til skattgreiðenda.
„í Reykjavík hef-
ur menningar- og
listalífblómgást
og dafhað á
undanförnum
árum. Á það ekki
síst rætur að
rekja til þess, hve
borgaryfirvöld
hafa lagt mikla
áherslu á að bæta
aðstöðu fyrir
listamenn og ýta
undir störf þeirra.
Um 4% af heildar-
útgjöldum borg-
arsjóðs hafa að
undanfórnu runn-
ið til menningar-
mála.“