Morgunblaðið - 26.05.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. MAÍ 1990
Leikræn myndlist
Myndlist
BragiÁsgeirsson
Það virðist vera krafa dagsins,
að vinna í stórum ábúðarmiklum
heildum og myndflöturinn skal
vera þakinn táknum og tilvísun-
um. Gjaman skal sjónarspilið
áhrifaríkt og segja margræða
sögu og jafnvel hafa svip af föndri
úr risalandi. Og því færri myndir
sem sýningarsalimir rúma af
þessum yfírstærðum, því nær
kemst listamaðurinn tilganginum.
Þetta hefur ekki farið framhjá
myndlistarkonunni Steinunni Þór-
arinsdóttur, sem sýnir fram til 27.
maí sjö rýmisverk úr járni í vest-
ari sal Kjarvalsstaða.
Steinunn lætur sér jafnvel ekki
nægja að rækta fyrrnefnd atriði
með miklum ágætum, heldur býr
hún til heilmikið leikrænt sjónar-
spil í kringum myndir sínar með
aðstoð sérstakrar lýsingar, en hún
lætur ljóskastara lýsa upp hvert
verk sérstaklega, en annars er
salurinn myrkvaður.
Þetta verður til þess að skoð-
andinn spyr gjarnan sjálfan sig
þeirrar spumingar, hvort hann sé
á myndlistar- eða leiksýningu því
að myndimar eru líkastar sviðs-
mynd.
Það er iðulega mjög snjallt að
lýsa á þennan hátt þrívíð verk til
að auka á áhrif formanna og
leggja á þau nýjar áherslur og
hefur þetta verið gert við högg-
myndir eldri meistara svo sem
Thorvaldsens og Canova og þeir
báðir öðlast nýja frægð fyrir.
En hér er farið að á annan
hátt, því að um hreina umhverfís-
list (environments) er að ræða,
sem ekki styrkir rúmtak verkanna
heldur eykur á leikræna tjáningu,.
skapar að vísu vissa dulúð, en þó
ekki nægjanlega sterka til að
menn falli í stafi og láti hrífast.
Steinunn hefur áður sýnt slíka
leikræna tilburði t.d. í hangandi
gínum sínum, eða réttara: leik-
brúðum, og slík þrívíð form em
mun upplagðari til leiks með ger-
viljós og blæbrigði heldur en jár-
nið sem nýtur sín best í náttúra-
birtu enda afkvæmi jarðarinnar.
Hér er nefnilega um járnplötur
að ræða, sem era klipptar til eins
og börn gera við pappír og búnar
til fígúrar við ýmsar athafnir.
Reynt er að búa til stórbrotna
athöfn úr einföldu föndri og er
það mjög virðingarvert, en ein-
hvern veginn er þetta áhrifaminna
en að var stefnt. Kannski er verk-
ið „Landamæri" (7) beinskeytt-
asta og áhrifaríkasta verkið á
sýningunni, en slöpp fígúran á
framhlið verksins veikir áhrifa-
mátt þess til muna.
Maður kann þó einhvernveginn
mun betur við verk eins og
„Hringhenda" (3) og „Vilji“ (4),
en þar kennir maður ýmissa eldri
takta í list Steinunnar og satt að
segja hefur listakonan oft mætt
galvaskari til leiks með meira
krassandi verk en í þetta skipti.
Opið og lokað rými
Það má til sanns vegar færa
að myndlistarkonan Þorbjörg
Pálsdóttir gengur mjög persónu-
lega til verks í rýmisverkum
sínum.
En þó er spurn hvort öllu
skuli fómað fyrir frumleikann
einan og sér. Þrívíð verk hennar
einkennast af opnum og lokuð-
um formum, sem hún staðsetur
á sérstakan hátt í tilfallandi
rými, þannig að svo er sem um
lifandi verur sé sð ræða mitt í
daglegum athöfnum sínum, leik
eða hugarástandi.
Þetta er þannig öðrum þræði
umhverfislist (environments), en
hefur einnig svip af hnitmiðuð-
um uppsetningum (installation).
Formrænt eru myndir Þor-
bjargar slappar og stórkarlaleg-
ar og gea jafnvel minnt á form
úr deigi, en skyldi það ekki einn-
ig, í og með, vera tilgangurinn.
Þær minna einnig ekki svo lítið
á verur utan úr geimnum úr
furðulegu ytra byrði og eins og
beinlausar.
En minna má á þá staðreynd,
að sérhvert form, sem fæðist af
innri hvöt, er sigur, og hátturinn
hvemig formin flétta sig saman
opinberar í hve ríkum mæli lista-
maðurinn og listaverkið eru
gædd andlegum sveigjanleika.
Rúmtakslistin er ákaflega
breitt hugtak og á stundum jafn-
vel afstætt að segja má, því að
menn hafa jafnvel, þótt undar-
legt megi virðast, tekið hið ímyn-
daða form og rými í þjónustu
sína.
— Það er heilmargt að gerast
á sýningu Þorbjargar Pálsdóttur
í Listhúsinu einn einn á Skóla-
vörðustíg 4 þessa dagana og til
mánaðamóta og hver sá sem
hefur gaman af óvæntu sjónar-
spili á erindi á staðinn.
Þorbjörg hefur verið trú þeirri
ákveðnu formrænu lausn sem
hún fann árið 1967 að ég held
og list hennar hefur ekki tekið
ýkja miklum breytingum síðan.
Hún hefur ræktað sinn garð og
hinar undarlegu líkamsformanir
hennar hafa yfir sér alþjóðlegan
blæ, enda eins og um leitandi
og tímalausar verur sé að ræða
í óræðum heimi...
Feimin stelpa, 1967.
Steinarr Magnússon Lára S. Rafhsdóttir
Steinarr Magnússon
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Ungur tenorsöngvari, sem er við
framhaldsnám í Bandaríkjunum,
hélt sína fyrstu tónleika í Norræna
húsinu sl. fimmtudag. Á efnis-
skránni voru söngverk eftir Schu-
bert, Schumann, Strauss, Sjöberg,
Grieg, Tosti og lög eftir Sigfús Ein-
arsson og Eyþór Stefánsson.
Steinarr er enn í námi og má segja
að hann sé að sækja sér reynslu
með þessum tónleikum. Honum er
gefín góð rödd og hvað kunnáttu
snertir er hann vel á vegi staddur.
Nokkuð gætti þess, sem er algengt
meðán röddin sr áðlsgast ákvcð-
inni söngtækni, að hún er svolítið
„flöktandi". Ýmist liggur hún of aft-
arlega og titrar þá ofurlítið eða hún
hljómar fram í nefíð. í lögunum eft-
ir Tosti var röddin nærri því of opin
en hljómaði þar best. Þá mátti heyra
á nokkram stöðum að Steinarr átti
í erfíðleikum með að leggja röddina.
Þetta eru allt lærdómsatriði en rödd
hefur hann mikla og góða, syngur
af nokkra öryggi og með skýram
framburði.
í heild vora tónleikarnir vel út-
færðir en hann gætti þess nokkuð
um of að „fara varlega" og söng
nærri öll lögin á tónleikunum einum
of hægt. Ljóðin sem Steinarr söng
fyrir hlé eru mjög erfið í flutningi
en t.d. í Mondnacht eftir Schumann
var margt fallega gert. Það sama
má segja um Zueignung eftir
Strauss en þar hefði hraðinn mátt
vera meiri. Yfirvegun og gætni var
yfirskriftin í lögunum Tonerna, Jeg
elsker dig, Mánaskin og Drauma-
landið en það var í „kansónunum"
eftir Tosti og sérstaklega í A Vuc-
Guc'lS SSiTi Síéinsrr fáni'i sig ög söng
út.
Ilér er á ferðinni n\jög efnilegur
söngvari, sem vert er að hafa auga
með i framtíðinni. Samleikari var
Lára Rafnsdóttir píanóleikari en hún
lék mjög fallega öll lögin en sérstak-
lega má geta þess hve vel hún iék
með millispilið í Erstes Grún eftir
Schumann.
Máría kafin í tárum
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Sigurður blindur í Fagradal:
ROSA. Omdikting ved Ivar Org-
land. Illustrasjonar av Anne-
Lise Knoff. Solum Forlag, Oslo
1989.
Sigurður blindur í Fagradal (á
að giska 1470-1545) er að mestu
gleymt skáld, en mun hafa verið
eitt af atkvæðamestu rímnaskáld-
um síns tíma samanber vísu Jóns
Arasonar: „Blind hafa bragnar
fundið/ bragtraustan fyrir aust-
an.“
Sigurður er talinn hafa ort Rósu
sem er lengsta helgikvæði frá kaþ-
ólskum tíma á íslandi, 133 hryn-
hendar vísur. Liija Eysteins munks
Ásgrímssonar hefur löngum verið
talin fyrirmynd Rósu og Sigurður
hefur lengi búið í skugga Ey-
steins. Margt er líkt með kvæðun-
um, sama form og sama efni.
Sköpun heims og dómsdagur héldu
vöku fyrir skáldunum báðum.
Nú hefur Ivar Orgland þýtt
Rósu í heild sinni og skifað ítarleg-
an og fróðlegan formála um kvæð-
ið og höfund þess. Orgland telur
ómaklegt að setja Rósu skör lægra
en Lilju og telur að ekki sé um
neina eftirlíkingu að ræða hjá Sig-
urði blind. Að mati Orglands skort-
ir Sigurð trúarhita Eysteins, ljóð-
rí»na Hvnl nrr líof»»<»»-• rrÁ
• '“7W í*-11 yiygyj cii
hefur meira tíl að bera af raun-
sæí, epÍBkri breidd og dramatik.
Lilja og Rósa eru tveír hátindar
sömu trúarlegu stefnu í skáldskap
rniðalda, skrifar Ivar Orgland.
Mælska Sigurðar blinds og upp-
hafning á ekki greiða leið að nú-
tímalesanda. En Rósa er víða til-
komumikil. Dæmi er 109. erindi:
Augun sæfast, eyrun deyfast,
ung samvizkan stöðvar tungu,
hjartað rennur utan og innan,
æðar og hold af skelfíng mæðist;
kóngrinn dauðr á krossi hangir,
kropin drottningin holdi lotnu,
móðirin bæði mædd og blóðug,
Máría kafín í nógum tárum.
í þýðingu Orglands hljómar er-
indið svo:
Augo svævest, oyro doyvest,
ungt samvitet stoggar tunga,
hjarta renner utan og innan,
árar og hold av redsle folnar;
kongen dod pá krossen henger,
krekt av sut dronningi luter,
moderi báde modd og blodig,
Maria kjövd av sorgartárer.
Þess er ekki kostur að dæma
texta Orglands, en hann er mjög
læsilegur. Hann sýnir fumkvæðinu
trúnað, en gætir þess að textinn
sé einfaldur og um leið kraftmik-
ill, aldrei fyrndur. Víða er ljóðræn
fegurð áberandi, eins og til dæmis
í 132. erindi sem hefst á þessum
fallegu línum: „Raude blomen, som
rosa heiter,/ rett opp sprungen
meilom klunger."
Sem þýðandi nýtur Ivar Orgland
sín vel í kvæðum á borð við Rósu,
minnt skal á að hann hefur líka
Ivar Orgland
þýtt Heilaga kirkju Stefáns frá
Hvítadal og Sólarljóð. Ógetið er
fjölmargra þýðinga samtímaljóð-
listar.
Rósa er í stóru broti skreytt
afar vönduðum og skemmtilegum
heilsíðumyndum eftir Anne-Lise
Knoff og er sómi að þessari útgáfu
í hvívetna.
Þú svaJar lestrarþörf dagsins
ásíöum Moggans!