Morgunblaðið - 12.08.1990, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 1990
eftir Kristjón Þorvaldsson
OLÍUVERÐSHÆKKANIR í kjölfar innrásar íraka í Kúvæt
gætu haft alvarlegar efnahagslegar afleiðingar í för með
sér víða um heim. Ef hækkanirnar verða varanlegar koma
áhrifin fljótlega í ljós á Islandi og stefna í hættu þeim
árangri sem náðst hefur í efnahagsmálum. Enginn getur
með nokkurri vissu spáð fyrir um verðþróunina næstu vik-
ur eða mánuði, en 30-40% hækkun olíuverðs síðustu dag-
ana er sú staðreynd sem blasir við og ef sú verðhækkun
festist í sessi næstu mánuði, má búast við að ört harðni á
dalnum. En viðmælendur Morgunblaðsins eru margir hveij-
ir bjartsýnir um framhaldið, þ.e.a.s. ef friðvænlegar horfir
fyrir botni Persaflóa. Þá kynni olíuverð að lækka og þar
með væri enn styrkari stoðum rennt undir þann efnahags-
bata sem orðið hefur siðustu mánuði.
bárust fréttir um að olíuverð hefði
lækkað aftur, sem sýnir best
óvissuna sem ríkir um þessar
mundir.
Tveggja mánaða bensínbirgðir
Samkvæmt upplýsingum olíu-
félaganna voru gasolíubirgðir í
landinu í byrjun ágúst, til eins og
hálfs mánaðar. Hluti af þeim
birgðum er á hærra verði eftir
hækkanir í kjölfar fundar OPEC-
ríkjanna í sumar, en birgðir á
núverandi verði hefðu líklega dug-
að út ágúst. Bensínbirgðir endast
út ágúst, en líklega þurfa að koma
til hækkanir eftir það vegna
birgða frá því að verð fór að
hækka í sumar. í heild er áætlað
Verðhækkanir á
olíu nú eru enn
sem komið er
ekkert í líkingu
við þær sem urðu
í olíukreppunum
1973 og 1979. En orsakanna er
að leita á svipuðum slóðum, í
Miðausturlöndum, þar sem eru
rúmlega 60% af heildarolíubirgð-
um heims. Haustið 1973 skall á
styijöld milli ísraels og Arabaríkj-
anna og samtök olíuútflutnings-
ríkjanna, OPEC, skipuðu olíufé-
lögunum að draga úr olíuvinnslu
og bönnuðu útflutning til Banda-
ríkjanna og Hollands. Afleiðingin
varð þrefalt til fjórfalt hærra olíu-
verð. Árið 1979 urðu síðan aftur
miklar hækkanir í kjölfar bylting-
arinnar í íran og olíuverð rúmlega
tvöfáldaðist að raungildi.
Fyrir íslendinga höfðu olíu-
kreppurnar mikil áhrif. Viðskipta-
kjör versnuðu og verðbólga fór
úr böndum. Því er eðlilegt að
menn taki fréttir sem nú berast
frá Persaflóanum alvarlega og
hugleiði strax mögulegar afleið-
ingar. Meðalverð á hráolíu var um
13 dollarar á tunnuna árið 1978,
en eftir verðsprengjuna 1979 fór
það hátt í 40 dollara. Síðan hefur
það farið lækkandi og var meðal-
verð um 17 dollarar í fyrra. Um-
talsverð hækkun varð í desember,
er verð fór í um 20 dollara, en
júní í sumar var það um 15 dollar-
ar. Síðan hefur hækkunin orðið
allt að 65-75%, en fyrir helgina
Skipting eldsneytismarkaðarins 1989
OLÍUNOTKUN ftskiskipa hefur aukist talsvert mikið. Sem dæmi fóru fyrir 10
árum sföan um 26% til húsahitunar, en 44% til skipa. Nú fara 6% til hushitunar,
rn 58% til skipa. En sala gasolíu er svipuð og var fyrir 10 árum. I magni fer um
100 þúsund tonnum minna til húshitunar, og hefur fiskiskipastóllinn nær
eingöngu tekiö viö þvl magni.
‘Um 58% fer til íslenskra fiskiskipa, 12% á bíla, 6 % til húshitunar, um 15 % til
iönaöar og tækja og íslenskra flutningasklpa og innan viö 10% til erlendra aöila
+ Um 65% fer til verksmiðja, annaö fer til skipa og húskyndingar
að bensínbirgðir á verði fyrir
ágústhækkunina dugi til rúmlega
tveggja mánaða.
Ef almenn olíuverðshækkun
verður um 30-40%, sem þýddi að
hráolíutunnan kostaði um eða yfir
25-30 dollara, má gera ráð fyrir
víðtækum afleiðingum fyrir
íslenskt efnahagslíf. Dæmi um
30-40% hækkun tekur mið af þró-
uninni síðustu daga, en við
ríkjandi aðstæður er auðvitað
ógemingur að spá með nokkurri
vissu um þróunina auk þess sem
ekki er hægt að taka hugsanlegar
aðgerðir stjórnvalda inn í mynd-
ina. En almennt er talið að slík
olíuverðshækkun leiddi til 1,5 til
2% lakari viðskiptakjara. Við-
skiptahallinn myndi að öllum
líkindum versna um 2 til 3 millj-
arða króna, miðað við heilt ár, eða
um tæplega 1% í hlutfalli af lands-
framleiðslu. Árlegur innflutningur
olíuvara nemur um það bil 7 millj-
örðum króna.
Efnhagsbatinn fyrir bí?
Hvað verðbólguna varðar er
talið að 30-40% almenn olíuverðs-
hækkun geti haft bein áhrif til
1,5% hækkunar á vísitölu fram-
færslukostnaðar. Ásamt öðrum
áhrifum yrði hækkunin um 2%.
Þá er talið að afkoma sjávarút-
vegsins, þ.e. veiða í hlutfalli af
heildartekjum, versni um 2-3%,
eða sem nemur um 1.000 milljón-
um króna. Þegar á allt er litið er
því um töluvert áfall að ræða fyr-
ir þjóðarbúið, líklega upp á 2-3
milljarða króna sem fyrr segir.
Það er æði stór skellur og færi
langt með að eyða þeim bata sem
náðst hefur eftir tvö mögur ár.
Það vekur athygli að sérfræð-
ingar skuli ekki gera ráð fyrir
meiri en 2% hækkun framfærslu-
vísitölu. Þetta er einungis reiknis-
dæmi fyrir þá, sem gera t.d. ekki
ráð fyrir ýmsum víxlverkunum,
sem þó eru þekktar frá fyrri tíð.
Þórður Friðjónsson, forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar, segir að ef svara
eigi spurningunni hvort hækkunin
muni valda víxlverkun á milli
launa og verðlags, þá beri að líta
á að ekki liggi fyrir hvort hækkun
olíuverðs leiði til hækkunar launa
samkvæmt ákvæðum kjarasamn-
inga um viðmiðunarmörk fram-
færsluvísitölu, rauðu strikin. „Það
segir sig sjálft að ef þessar hækk-
anir leiða til launahækkana, þá
verða verðlagsáhrifin meiri. Hins
vegar er mjög erfitt að meta
hvernig þessi víxlgangur yrði ef
ákvarðanir verða teknar í launa-
nefndunum um að hækka laun
vegna þessara kostnaðarhækk-
ana.“ Þórður segir hins vegar ólík-
legt að þetta eitt valdi stórfelldum
áhrifum í þá átt að auka verð-
bólgu.
Rauðum strikum
ógnað í nóvember
Bolli Þór Bollason hagfræðing-
ur, skrifstofustjóri í ljármálaráðu-
neytinu telur að 30-40% varanleg
hækkun almenns olíuverðs geti
þýtt 20-30% hækkun bensínverðs.
Bensínverðið þarf ekki að hækka
í föstu hlutfalli við hækkun inn-
kaupsverðs því t-d. bensíngjald er
ákveðið sem föst krónutala, 18,50
krónur á lítrann, eða ríflega þriðj-
ungur af núverandi bensínverði.
Hækkun um 20-25% á bensínverði
mundi ein og sér þýða 0,8-1%
hækkun framfærsluvísitölu. Bens-
ínið vegur 4,2% í vísitölunni. Bolli
segir að miðað við eðlilegan gang
ætti slík hækkun í síðasta lagi að
koma fram við útreikning á vísi-
tölunni í nóvember. „Ekki nema
menn taki ákvörðun um að flýta
henni, sem ég sé ekki ástæðu til.“
Olíuverðshækkun þýðir að fram-
leiðslukostnaður hækkar almennt
í heiminum. Áhrifa þessa gætir
Hækkun frá mal býðir 185
millján aukinn kostnað á áii
Eimskipafélagið keypti olíu fyrir um 320 milljónir krónur í fyrra,
mest erlendis. Verð í maí á þessu ári var mjög svipað og í fyrra, en
hækkaði að mcðaltali um 60% fram að 7. ágúst. Ef sú hækkun helst,
þýðir hún 185 milljóna króna aukin kostnað fyrir félagið á ársgrund-
velli. Að sögn Þorkels Sigurlaugssonar, framkvæmdastjóra þróunar-
sviðs hjá Eimskip, biður félagið með yfirlýsingar um hækkun farm-
gjalda á meðan óvissan er jafnmikil.
Ef olíuverð hækkar svona mikið
til langframa, kemur það tals
vert mikið fram í flutningsköstnaði
hjá okkur,“ sagði Þorkell, „en það
verður líka að hafa i huga að olíu-
verð hefur verið lágt og því ekki
óeðlilegt að við ættum að geta tekið
á okkur einhvetja hækkun, þó þessi
sé auðvitað nokkuð mikil."
Þorkell sagðist ekki eiga von á
almennum hækkunum næstu daga
eða vikur í kjölfar þeirrar hækkunar
sem nú er orðin, en vissir flutningar
eru tengdir olíuverði og taka því
breytingum strax. Um er að ræða
flutninga fyrir ýmis stóriðjufyrir-
tæki, þar sem heilir farmar eru flutt-
ir, svo sem ál. í slíkum flutningum