Morgunblaðið - 18.09.1990, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. SEPTEMBER 1990
Þu
sparar
með
= HÉÐINN =
VÉLAVERSLUN, SÍMI 624260
SÉRFRÆÐIÞJÓNUSTA-LAGER
EPSON
EPSON 24 nála
gæöaleturs-prentarar í
miklu úrvali.
EPSON LQ-550
Heimilisprentari meö
fullkomleika skrifstofu-
prentara.
Sérstaklega fullkomin papp-
írsstýring. PC (861) og
ISO 8859/1 stafamengi.
EPSON LQ-850/1050
Þrælsterkur og öflugur skrif-
stofuprentari meö
230 st/sek.
Fullkominn pappírsmeö-
höndlun og 360x360
pt/þumlung. PC (861) og
ISO 8859/1.
Aö sjálfsögöu eigum viö
fleiri 24 nála prentara bæði
dýrari og ódýrari.
EPSON prentararnir hafa
veriö margverölaunaöir fyrir
leturgæöi og styrkleika. Líttu
viö þegar þig vantar
prentara.
ö PÚRÞ SÍMI: 681500 - ÁRMÚLA 11

Fróðleikur og
skemmtun
fyrirháa semlága!
A
Alitsgerð vegna útflutningsleyfa:
Utanríkisráðherra óheimilt að
framselja vald til Aflamiðlunar
íslenskur fískur á markaði í Grimsby.
Skipaþjónusta Suðurlands,
Skipaafgreiðsla Vestmannaeyja,
Gámavinir sf. og Hrellir hf. fóru
þess á leit við Jón Steinar Gunn-
laugsson hrl. að hann semdi lög-
fræðilega álitsgerð varðandi rétt
manna til útflutnings á ísuðum
fiski. Lögmaðurinn kemst að
þeirri niðurstöðu, að stjórnvöld-
um sé óheimilt að binda leyfí til
útflutnings á físki skilyrðum og
að utanríkisráðherra sé óheimilt
að framselja til Aflamiðlunar
vald til að gefa útflutningsleyfi.
Birtist álitsgerð Jóns Steinars
Gunnlaugssonar hér í heild:
„I ódagsettu bréfi yðar, sem mér
barst 11. september 1990, segir
svo:
„Við undirritaðir, útgerðarmenn
og útflytjendur á ísuðum fiski, höf-
um komið okkur saman um að fela
Jóni Steinari Gunnlaugssyni,
hæstaréttarlögmanni, að semja lög-
fræðilega álitsgerð varðandi rétt
manna til útflutnings á ísuðum
fiski.
Vonast er til þess, að fá svar við
eftirfarandi spurningum:
1. Hafa stjómvöld leyfi til þess að
stjórna (takmarka) útflutningi
ísvarins fisks?
2. Samrýmist 4. mgr. 5. gr. laga
nr. 3/1988 um 15% álag á ferskan
(óunninn) fisk sem sendur er á er-
lendan markað, ákvæðum stjómar-
skrár íslands og/eða samningum
íslands við GATT, EFTA og EB?
3. Hefur utanríkisráðuneytið heim-
ild til að veita Aflamiðlun eða öðrum
aðila vald til að stjórna útflutningi?
4. Bréf Aflamiðlunar dags. 10.9.90
um stöðvun útflutnings hjá til-
teknum fyrirtækjum og stoð í lögum
til þeirra aðgerða."
Eg mun hér á eftir leitast við
að veita svör við spurningum yðar.
Um. 1. í iögum n. 4/1988 um
útflutningsleyfi o.fl. er utanríkis-
ráðuneytinu í 1. gr. heimilað að
ákveða að ekki megi bjóða, selja
né flytja vörur til útlanda nema að
fengnu leyfí. í lögunum er ekkert
sagt um hvaða skilyrði menn þurfa
að uppfylla til að fá leyfi. Aðeins
er sagt (1. gr. 1. mgr. 2. ml.):
„Úflutningsleyfi getur ráðuneytið
bundið skilyrðum sem nauðsynleg
þykja.“ í 2. gr. laganna er síðan
ákveðið, að ráðherra geti í reglu-
gerð sett nánari ákvæði um fram-
kvæmd þeirra.
í reglugerð nr. 27/1988 um út-
flutningsleyfi er í 1. gr. ákveðið að
útflutningur á vörum í öðrum toll-
flokkum en þeim, sem nánar eru
tilgreindir, skuii vera háður leyfi
utanríkisráðuneytisins. Meðai
þeirra vara sem þurfa útflutnings-
leyfi skv. þessu eru allar vörur í
3. kafla tollskrár (sjá augl. nr.
82/1987), þar sem m.a. er að finna
hinar ýmsu tegundir fisks. í 2. gr.
reglugerðarinnar er sagt að ráðu-
neytið geti bundið útflutningsleyfi
skilyrðum, sem nauðsynleg þyki,
þ. á m. um sölukjör, lánskjör, með-
ferð skjala og fleira. í 3. gr. eru
síðan ákvæði um skyldu útflytjenda
tii að veita utanríkisráðuneytinu
upplýsingar, svo sem um verð,
umboðslaun o.fl. og um þagnar-
skyldu starfsmanna ráðuneytisins
um það sem upplýsingar eru veittar
um og leynt á að fara.
Þér spyrjið, hvort stjórnvöld hafí
leyfi til að takmarka útflutning
ísvarins físks. Svo sem að ofan
greinir er utanríkisráðherra með
lögum nr. 4/1988 veitt heimild til
að áskilja að leyfí þurfí til útflutn-
ings. Að formi til hefur hann því
iagaheimild tii að ákveða slíka tak-
mörkun á útflutningi. Til athugunar
er þá hvort hann geti sett mönnum
skilyrði fyrir því að fá leyfi. í lögun-
um er aðeins sagt að ráðuneytið
geti bundið útflutningsleyfí skilyrð-
um, „sem nauðsynleg þykja“, en
hins vegar er þar ekkert ákveðið
um efni þeirra skilyrða sem binda
má leyfisveitingu.
í 69. gr. stjómarskrárinnar er
svo ákvæði sem ætlað er að vemda
atvinnufrelsi. Hljóðar það svo:
„Engin bönd má leggja á atvinnu-
freisi manna, nema almenningsheiii
kreiji, enda þarf lagaboð til.“
Hæstiréttur fjallaði í dómi 15. des-
ember 1988 um hvað fæiist f þessu
stjórnarskrárákvæði. I dóminum
segir m.a. svo:
„Samkvæmt 69. gr. stjómar-
skrárinnar þarf lagaboð til að leggja
bönd á atvinnufrelsi manna. Með
orðinu „lagaboð“ er átt við sett lög
frá Alþingi. Reglugerðarákvæði
nægja ekki ein sér. Lagaákvæði er
takmarka mannréttindi verða að
vera ótvíræð. Sé svo ekki, ber að
túlka þau einstaklingi í hag, því að
mannréttindaákvæði eru sett til
verndar einstaklingum en ekki
stjórnvöldum."
Komst rétturinn síðan að þeirri
niðurstöðu, að reglugerðarákvæði,
sem gerði það að skilyrði atvinnu-
leyfis hjá leigubifreiðarstjóra, að
hann væri félagi í Bifreiðastjórafé-
laginu Frama, stæðist ekki. Skilyrð-
ið þurfi beina lagaheimild.
I því dæmi sem hér er til athug-
unar háttar svo til, að lögin kveða
ekkert á um hvert megi vera efni
þeirra skilyrða sem ráðherra getur
sett fýrir útflutningsleyfum. Raun-
ar er það einnig svo, að reglugerðin
segir heldur ekki mikið um þetta.
Þar er, að því er efni skilyrða snert-
ir, aðeins nefnt, að skilyrði megi
varða „sölukjör“, „lánskjör" og
„meðferð skjala". Engin útlistun er
gefín á því, hvemig þessi atriði eigi
að orka á útgáfu leyfa.
Með hliðsjón af fyrrgreindum
dómi Hæstaréttar tel ég að ekki sé
viðhlítandi lagaheimild fyrir ut-
anríkisráðherra til að binda útflutn-
ingsleyfí fyrir físk skilyrðum. Beri
honum skylda til að veita þeim sem
eftir leita slík leyfí án skilyrða.
Um 2. í 4. mgr. 5. gr. laga nr.
3/1988 um stjórn fiskveiða 1988-
1990 er sagt að ráðherra geti
ákveðið að afli á ákveðnum fiskteg-
undum, sem fluttur er óunninn á
eriendan markað, skuli reiknaður
með 15% álagi, þegar metið sé
hversu miklu af aflamarki eða afla-
hámarki skips sé náð hveiju sinni.
í eðli sínu er þetta lagaákvæði hlið-
stætt ákvæðum, sem leggja sérstök
gjöld á hinar ýmsu tegundir físks,
sem fluttur er út. Fæ ég ekki séð,
að lagaákvæði þetta bijóti í bága
við íslensku stjómarskrána. Ég hef
ekki kannað, hvort þetta fyrirkomu-
lag samrýmist milliríkjasamning-
um, sem Island á aðild að. Læt ég
því spurningu yðar þar að lútandi
ósvarað.
Um 3. Starfsemi svonefndrar
Aflamiðlunar mun byggjast á bréfi
Verðlagsráðs sjávarútvegsins til
utanríkisráðherra dags. 25. febrúar
1990 sem hljóðar svo:
„Hagsmunaaðilar í sjávarútvegi
hafa lýst því yfir að samkomulag
seljenda og kaupenda um fiskverð
geti tekist að því tilskyldu að afla-
miðlun með ferskan fisk verði kom-
ið á.
Til að greiða fyrir því að lausn,
sem seljendur og kaupendur sætta
sig við, fáist í þessu mikilvæga
máli lýsa hagsmunaaðilar sig reiðu-
búna að koma á fót aflamiðlun, sem
hafði það hlutverk að greiða fyrir
fískviðskiptum innanlands og hafa
eftirlit með og aðlaga útflutning á
óunnum fiski nýtingu ferskfísk-
markaða fyrir neyslufísk (sbr.
reglugerð nr. 27 um útflutnings-
leyfi o.fl. frá 11. jan. 1988).
Aðilar málsins hafa komið sér
saman um að eftirtaldir menn skipi
stjóm aflamiðlunar:
Aðalmenn: Agúst Elíasson,
Óskar Þórarinsson, Sigurbjörn
Svavarsson, Snær Karlsson, Sæv-
ar Gunnarsson.
Varamenn: Arni Benediktsson,
Sveinn Hjörtur Hjartarson, Eiríkur
Tómasson, Guðmundur J. Guð-
mundsson, Benedikt Þór Valsson.
Aðilar afiamiðlunar samþykkja
að aflamiðlun taki að sér að úthluta
útflutningsleyfum (þó ekki vatna-
físki svo sem lax og silungi) enda
muni utanríkisráðuneytið ekki veita
önnur útflutningsleyfí á ferskum
fiski. Þessu fyrirkomulagi verði
komið á strax og aflamiðlun, sam-
kvæmt framangreindu, hefur verið
stofnuð.
Þetta fyrirkomulag verður endur-
metið í byijun hvers árs með tiliiti
til þess, hvort breytinga er þörf í
ljósi reynslu."
Bréf þetta hefur utanríkisráð-
herra áritað með svofelldri áritun:
„Utanríkisráðherra er samþykkur
ofangreindu samkomulagi og mun
beita sér fyrir framkvæmd þess.“
Ekki hefur utanríkisráðherra, svo
kunnugt sé, sett neinar reglur um
starfsemi Afiamiðlunarinnar,
hvorki í formi reglugerðar né ann-
arra birtra stjórnvaldsfyrirmæla.
Hér virðist málinu vera svo hátt-
að, að ráðherra hafí með samkomu-
lagi við einkaréttarlega aðila, fram-
selt vald sitt til útgáfu útflutnings-
leyfa. Ljóst virðist vera, að sá aðili
sem valdið er framselt til (stjórn
Aflamiðlunar), getur vart talist vera
stjórnvald, a.m.k. ekki í hefðbundn-
um skilningi. Kemur þar framar
öðru til, að ekkert er kveðið á um
aðila þennan eða starfsemi hans í
settum lögum né almennum stjórn-
valdsfyrirmælum. Sýnist því ráð-
herra með áritun sinni á ofangreint
bréf hafa framselt vald sitt til út-
gáfu útflutningsleyfa til aðila utan
stjómkerfisins.
Svo sem áður sagði er í lögum
nr. 4/1988 utanríkisráðuneytinu
heimilað að ákveða að ekki megi
flytja út vörur nema að fengnu
leyfí. Og í reglugerð nr. 27/1988
útgefínni af utanríkisráðherra er
slík ákvörðun tekin og sagt að út-
flutningurinn sé háður leyfi ut-
anríkisráðuneytisins.. Verður ekki
með nokkru móti talið að ráðherran-
um hafí verið heimilt að framselja
vald sitt með þessum hætti sem
lýst var. Er það til enn frekari
stuðnings þessari niðurstöðu, að í
3. gr. 3. mgr. regiugerðarinnar er
kveðið á um þagnarskyldu starfs-
manna ráðuneytisins og vísað þar
til 32. gr. laga nr. 38/1954 um
réttindi og skyldur starfsmanna
ríkisins. Myndi þetta reglugerðar-
ákvæði, þó að ekkert annað kæmi
til, standa í vegi fyrir því, að fá
megi aðila utan ráðuneytisins, sem
engar skyldur ber skv. lögum nr.
38/1954, verkefni á þessu sviði.
Niðurstaða mín um þetta er því sú
að þetta valdframsal sé utanríkis-
ráðuneytinu óheimilt.
Um 4. Ég lít svo á að í þessum
lið séuð þér að óska eftir umsögn
um skjal sem fylgdi bréfí yðar og
er dagsett 10. september 1990. Þar
virðist vera um að ræða fréttatil-
kynningu frá stjórn Aflamiðlunar
svohljóðandi: