Morgunblaðið - 25.09.1990, Qupperneq 12

Morgunblaðið - 25.09.1990, Qupperneq 12
12 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 1990 Útflutningsleyfi: Nokkrar athugasemdir Jóns Og- mundar Þormóðssonar lögfræðings Morgunblaðinu hefur borist eftirfarandi frá utanríkisráðu- neytinu. Með hliðsjón af spurningum nokkurra útgerðarmanna og út- flytjenda til Jóns Steinars Gunn- laugssonar hrl. frá 13. september 1990 vil ég gera eftirfarandi at- hugasemdir. l. spurning. Hafa stjórnvöld leyfi til þess að stjórna (takmarka) útflutn- ingi ísvarins físks? Útflutningsleyfakerfi vegna út- flutnings á fiski, m.a. ísvörðum físki, hefur verið lengi við lýði hér á landi og hefur Efnahagsbanda- lag Evrópu ekki hreyft athuga- semdum við því. Þetta kerfi bygg- ist nú á lögum nr. 4/1988 um útflutningsleyfí o.fl. Segir þar m. a. að utanríkisráðuneytið geti bundið leyfi skilyrðum sem nauð- synleg þykja. Þá er þar heimild til setningar reglugerðar en í henni eru nefnd dæmi um skil- yrði, m.a. um sölukjör, lánskjör, meðferð skjala o.fl. Ekki verður annað séð en stjórnvöld hafi hér víðtækt vald. Ályktun sú sem lög- maðurinn dregur af hæstaréttar- dómi varðandi skilyrði atvinnu- leyfís hjá leigubifreiðarstjórum þykja ekki eiga við. Þar var talað um að reglugerðarákvæði nægðu ekki „ein sér“ til að leggja bönd á atvinnufrelsi manna, sbr. 69. gr. stjórnarskrárinnar. Varðandi útflutninginn er um skýlausa laga- heimild að ræða til að setja skil- yrði, svo og reglugerðarheimild sem útfærð er á grundvelli gild- andi laga, sbr. eldri lög og reglu- gerðir og framkvæmd á grund- velli þeirra, m.a. með því að setja það skilyrði að útflutningsskjöl verði afhent viðskiptabanka til innheimtu strax, svo og að gjald- eyriseftirlitið fái afrit af útflutn- ingsskjölum enda sé hlýtt fyrir- mælum þess um gjaldeyrisskil. Það þykir ekki standast að setja þurfi öll skilyrði í lagatextann. í leigubifreiðamálinu má geta þess að það skilyrði var sett fyrir veit- ingu leyfís að viðkomandi væri félagi í ákveðnu stéttarfélagi. Þetta snertir mannréttindi manna og yrði að túlka með hliðsjón af félagafrelsisgrein stjórnarskrár- innar. Þetta er því ekki sambæri- legt við það tilvik sem hér um ræðir, þ.e. útflutninginn. Hitt er svo allt annað mál hvort útflutningsleyfakerfið sé notað til að takmarka útflutning á ísvörð- um þorski, ýsu og jafnvel fleiri tegundum físks samkvæmt bókun nr. 6 við fríverslunarsamning ís- lands og EBE með beinum magn- takmöerkunum. Slíkt kann að stangast á við samninginn. Hafa ber hér í huga ákvæði 23. gr. hans þar sem segir að samnings- aðilum beri að forðast allar að- gerðir sem eru fallnar til að valda hættu á að markmiðum samnings- ins verði ekki náð. Meðal mark- miðanna er samfelld þróun við- skipta án þess að raskað séy grundvelli eðlilegrar samkeppni, svo og afnám hafta í viðskiptum. Enn skýrar yrði þetta ef gengið yrði frá fyrirhugaðri breytingu á 13. gr. samningsins en í drögum að þeirri grein segir að í viðskipt- um bandalagsins og íslands skuli ekki stofna til nýrra magntak- markana á útflutningi né ráðstaf- ana sem hafa samsvarandi áhrif. Jafnframt segir þar að afnema skuli magntakmarkanir á útflutn- ingi og ráðstafanir sem hafa sam- svarandi áhrif er gilt hafi. Er jafn- vel fremur líklegt að slíkar ákveðnar magntakmarkanir séu andstæðar fríverslunarákvæðum samningsins. Ekki hafa þó borist neinar kvartanir frá öðrum ríkjum um það svo vitað sé. 2. spurning. Samræmist 4. mgr. 5. gr. laga nr. 3/1988 um 15% álag á fersk- an (óunninn) físk, sem sendur er á erlendan markað, ákvæð- um sljórnarskrár íslands og/ eða samningum Islands við GATT, EFTA og EB? í lögum nr. 3/1988 um stjórn fiskveiða 1988—1990 eru reglurn- ar um kvóta, sem skipum er út- hlutað, flóknar. Ýmist eru um ív- ilnandi eða íþyngjandi ákvæði að ræða. Jón Steinar Gunnlaugsson tekur ekki á þessu atriði. Þó má taka fram að fremur ólíklegt er að unnt sé að gagnrýna stjórnvöld á grundvelli þess ákvæðis. Hafi ákvæðið beinlínis verið sett til þess að setja ígildi magntakmark- ana í ísvarðan fisk (ekki er um skatt að ræða) kann þetta ákvæði þó að vera nokkuð hæpið með hlið- sjón af því sem að framan segir um ákvæði fríverslunarsamnings- ins við EB. 3. spurning. _ Hefur utanríkisráðuneytið heimild til að veita Aflamiðlun eða öðrum aðila vald til að stjórna útflutningi? Ekki verður annað séð en ut- anríkisráðuneytið hafí haft heimild til að framselja vald sitt til Afla- miðlunar á því þrönga sviði sem um er að ræða, veita henni umboð til að veita útflutningsheimildir á óunnum fiski. Hér má minna á að viðskiptaráðuneytið veitti Landssambandi ísl. útvegsmanna heimild til að veita útflutnings- heimildir vegna siglinga fiskiskipa með ísfisk á erlendar hafnir á sín- um tíma. Gilti það kerfí í mörg ár og fól í sér að ekki gátu allir látið skip sln sigla með það magn sem þeir vildu né á þeim tíma er þeir vildu. Ekki voru, svo að vitað sé, bornar brigður á heimild við- skiptaráðuneytisins til að fram- selja vald sitt með þessum hætti. Hitt er annað mál að ráðuneyti þurfa að hafa visst eftirlit með því að stýring útflutningsins sé með eðlilegum hætti. Hæstaréttarlögmaðurinn legg- ur upp úr því að í reglugerð um útflutningsleyfí o.fl. sé ákvæði um þagnarskyldu „starfsmanna ráðu- neytisins" og þar sé í því sam- bandi vísað til 32. gr. í lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Þrátt fyrir þetta lít ég ekki svo á að um óheimilt vald- framsal sé að ræða heldur veiti starfsmenn Aflamiðlunar útflutn- ingsheimildir í umboði utanrikis- ráðherra og séu því í þeim störfum sínum með þagnarskyldu sem „starfsmenn ráðuneytisins". Ekki má leggja of mikið upp úr orða- lagi þessa reglugerðarákvæðis („starfsmenn ráðuneytisins") heldur felst eflaust í ákvæðinu svipuð hugsun og í 16. gr. laga nr. 63/1979 um skipan gjaldeyris- og viðskiptamála en útflutnings- leyfakerfíð byggðist áður á þeim lögum. Þar segir: „Þeim, sem ann- ast framkvæmd þessara laga, er bannað, að viðlagðri ábyrgð, skv. ákvæðum almennra hegningar- lega um opinbera starfsmenn, að skýra óviðkomandi mönnum frá þeim atriðum, sem þeir verða áskynja um í starfí sínu og leynt eiga að fara...“ 4. spurning. Bréf Aflamiðlunar, dags. 10.9. 1990, um stöðvun útflutn- ings hjá tilteknum fyrirtækjum og stoð í lögum til þeirra að- gerða. Eins og áður segir er ég ósam- mála hæstaréttarlögmanninum varðandi heimild til valdframsals til Aflamiðlunar. Hitt er svo annað mál hvernig Aflamiðlunin tekur á málum. • í 3. gr. laga lum útflutnings- leyfi o.fl., nr. 4/1988, er mælt fyrir um það hvernig með skuli fara ef lögin eru brotin, rætt um sektir og aðrar refsingar, svipt- ingu atvinnuréttinda og upptöku eigna, svo og að mál fari að hætti opinberra mála. í lagaheimild þessari er ekki talað um sviptingu heimildar til að fá útflutningsleyfi nema sú svipting falli undir sviptingn at- vinnuréttar skv. þeirri grein en þá gerist það einungis að hætti opinberra mála en ekki með ein- faldri leyfíssviptingu Alfamiðlunar eða ráðuneytis. Virðist því mjög hæpið að fara þá viðurlagaleið að svipta menn heimild til að fá út- flutningsleyfi af Aflamiðlun eða ráðuneyti nema ótvíræð heimild sé til þess að þessir aðilar geti farið þá leið. Til þess þyrfti þá lagabreytingu. Virðist því rétt að kippa þessu í liðinn gagnvart við- komandi aðilum hafi það ekki þeg- ar verið gert enda ætti stjórnvöld- um (utanríkisráðuneytinu m.a.) að vera kleift að upplýsa Aflamiðlun um það hvernig séð verði til þess að úthlutanir Aflamiðlunar séu virtar. Utanríkisráðuneytið kann þá að þurfa að biðja fjármálaráðuneytið að láta tollyfírvöld koma í veg fyrir útflutning óunnins fisks sem útflutningsleyfí er ekki fyrir. Bein fyrirmæli til viðkomandi bæjarfóg- eta úti á landi þurfa þá að vera fyrir hendi því að stundum eru vörur tollafgreiddar í Reykjavík og bæjarfógetar úti á landi hafa ekki afskipti af henni. Slíkri fram- kvæmd þyrfti þá að breyta til að eftirlitið verði virkt. Þá geta stjórnvöld einnig látið Aflamiðlun vita að til standi að láta reyna á viðurlagaákvæði lag- anna um útflutningsleyfi o.fl. (sbr. frétt um að sjávarútvegsráðuneyt- ið hafi farið fram á opinbera rann- sókn á því með tilliti til almennra hegningarlaga hvort stjórnvöldum hafi verið gefnar rangar upplýs- ingar). Eðlilegt væri að vara menn við fyrst þótt það sé ekki neitt skilyrði fremur en í ýmsum öðrum tilvikum þegar talið er að lög kunni að hafa verið brotin. Mér fínnst hins vegar ekki eðlilegt að Aflamiðlun nafngreini í fréttatil- kynningu aðila sem sakaðir eru um að hafa ekki fylgt reglum um útflutningsleyfi, að hafa farið fram yfir magn, enda var jafn- framt tekið fram í tilkynningunni að ekki mætti flytja leyfi frá einni tegund til annarrar og það kann hugsanlega að hafa gerst varðandi þessa aðila. Eru skilyrði leyfísveit- anda ef til vill ekki nógu ljós um þetta atriði. Hugleiða þarf hvort ekki eigi að gera einhveijar breytingar á lögunum um útflutningsleyfi o.fl. þótt það sé ekki beinlínis nauðsyn- legt (miðað er við afturköllun leyfissviptingar, sbr. 3. tölulið). Eftirfarandi atriði koma hér til athugunar: 1. Setja mætti skýra heimild til valframsals í lögin. 2. Ákvæði um þagnarskyldu væri betra að hafa í lögunum en í reglugerðinni og mætti þá miða við 16. gr. laga nr. 63/1979 um skipan gjaldeyris- og viðskipta- mála („Þeim, sem annast fram- kvæmd þessara laga, er bann- að...“). 3. Hafa ætti í viðurlagagrein laganna skýra heimild fyrir ráðu- neyti eða þann aðila, sem það hefur framselt vald til að svipta viðkomandi útflutningsheimild um stundarsakir, vilji menn beita slík- um viðurlögum. Það gæti orðið mjög virkt ráð til þess að lögum og reglum um útflutningsleyfí væri fylgt. í þessu sambandi mætti hafa hliðsjón af 15. gr. laga nr. 63/1979 um skipan gjaldeyris- og viðskiptamála þar sem segir að gjaldeyriseftirlitinu sé heimilt að stöðva tímabundið gjaldeyris- sölu til þeirra aðila sem að þess mati hafi brotið settar gjaldeyris- reglur, þ. á m. um skilaskyldu á gjaldeyri og notkun erlends gjald- frests. Þar segir einnig að ákvörð- un um þetta megi áfíýja til ráðu- neytisins en slíkt málskot stöðvi þó ekki framkvæmd ákvörðunar. Þar eð fljótfærnisleg og óvönduð beiting heimilldar til að svipta út- flutningsleyfi getur haft afdrifarík áhrif á útflutningsstarfsemi ein- stakra aðila er þó spurning hvort ekki eigi að láta núverandi viður- lagaákvæði nægja (refsing o.s. frv., meðferð að hætti opinberra mála.). Hafa ber í huga þá megin- reglu refsiréttar að vafi komi sak- borningi í hag og reynsluna af of mikilli tilheiningu til að láta reyna á sakfellingu. 4. Hugsanlegt væri, þótt það sé að mínu mati ekki nauðsyn- legt, að orða einhver skilyrði varð- andi útflutningsleyfí í lögunum og reglugerðinni. Niðurstöður 1. Stjórnvöld telja sig hafa leyfi til þess að stýra útflutningi óunn- ins fisks með útflutningsleyfa- kerfi. Hefur svo verið gert um langa hríð á grundvelli lagaheim- ilda. Ekki hefur verið sýnt fram á að útflutningsleyfakerfið standist ekki, hvorki af hálfu innlendra né erlendra aðila, m.a. varðandi nauðsynleg skilyrði sem sett eru á grundvelli laga hveiju sinni. 2. Stjórnvöld telja heimild til valdframsals vera fyrir hendi enda starfa menn þá í umboði stjórn- valda að veitingu heimilda til út- flutnings og eru m.a. bundnir þagnarskyldu um það sem leynt á að fara. Taka má fram i þessu sambandi að Landssamband ís- lenskra útvegsmanna hafði um langa hríð heimild frá viðskipta- ráðuneytinu til að veita skipum leyfi til að sigla með afla án þess að brigður hafi verið bornar á rétt til slíks. 3. Áfram er í athugun hvernig tryggja eigi að farið sé eftir lög- um, reglum og ákvörðunum varð- andi útflutningsleyfi, m.a. með öflugra eftirliti fógeta með því að óunninn fiskur sé ekki fluttur út án tilskilinna útflutningsleyfa, svo og hvort láta eigi reyna á viður- lagaákvæði laganna um útflutn- ingsleyfí o.fl. sem gera ráð fyrir sektum og þyngri refsingum, sviptingu atvinnuréttar og jafnvel upptöku eigna, á grundvelli máls- meðferðar að hætti opinberra mála. 4. Þá kemur til athugunar að skerpa heimild í lögum til að beita virkum viðurlögum sem felast í tímabundinni sviptingu útflutn- ingsheimilda af hálfu leyfisveit- anda og jafnframt að setja óyggj- andi lagaákvæði um ýmis atriði sem gagnrýni hefur beinst að þótt sú gagnrýni sé reyndar ekki talin standast. Jón Ögmundur Þormóðsson, lögfræðingur, skrifstofustjóri viðskiptaráðuneytisins, tók saman þessar athugasemdir að ósk utanríkisráðuneytisins. ------*-+-*--- Astæðulaus eldboð VIÐVÖRUNARKERFI í Lands- bankanum við Álfabakka sendi frá sér boð um eldsvoða snemma á laugardagsmorgun. Slökkvilið bjó sig til að fara á staðinn og nálægum lögreglubíl- um var stefnt að bankanum. Lögreglumenn komu fyrstir að, knúðu dyra og hittu fyrir vakt- mann. Kom í ljós að hann var að rista sér brauð og hafði reykur stigið úr ristinni og ræst viðvör- unarkerfið. 19.-29.september Weston teppi - mikið úrval Teppi horn í horn Stök teppi Bútar Mottur og dreglar Gerið kjarakaup á Teppadögum Húsasmiðjunnar HUSASMIDJAN Skútuvogi 16 • 104 Reykjavík • Sími 91-687700

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.