Morgunblaðið - 25.09.1990, Page 29

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 1990
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 1990
29
fttnri0Uín®>Wi!!i
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122.
Áskriftargjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Er verið að semja
um EB-aðild?
Viðræður fulltrúa aðildarríkja
Fríverslunarbandalags Evr-
ópu (EFTA) og Evrópubanda-
lagsins (EB) í síðustu viku þykja
gefa til kynna að ekki sé ástæða
til að örvænta um að samkomu-
lag náist að lokum. Fyrir fund
viðræðunefndanna bárust um
það fréttir úr ýmsum áttum, að
forystumenn í EFTA-ríkjunum
væru æ fleiri að komast á þá
skoðun, að ekki beri að útiloka
aðild að bandalaginu. Þetta á að
vísu ekki við um ísland, þar sem
hið gagnstæða hefur gerst hjá
Steingrími Hermannssyni for-
sætisráðherra. Hann segir til
dæmis nýlega þegar hann svarar
spumingu blaðs Stjórnunarfé-
lags íslands um framvinduna á
næstu 10 árum: „Ég hef mikið
velt fyrir mér hvort við eigum
að gerast aðilar að Evrópubanda-
laginu og niðurstaðan er sú að
við eigum ekki að gera það.“ í
Morgunblaðsviðtali taldi hann
EB versta kostinn fyrir okkur
íslendinga.
Enn á mikið vatn eftir að
renna til sjávar þar til samningar
EB og EFTA era í höfn. Hvað
sem líður efnisatriðum málsins
era samningaviðræðurnar sjálfar
gagnlegar að því leyti, að í skjóli
þeirra hefur nú þegar verið haf-
ist handa við hina miklu sam-
ræmingarvinnu, sem nauðsynleg
er til að ekki rísi múrar milli
markaða EFTA og EB. Um þetta
verk era allir sammála. Ágrein-
ingur verður þegar rætt er um
frekari samvinnu og samrana.
Á þessari stundu vitum við í
raun ekki um hvers konar Evr-
ópu við eram að tala eftir tvö til
fimm ár, svo að ekki sé litið
lengra fram á við. Á tæpu ári
síðan Berlínarmúrinn hrundi
hafa breytingarnar orðið örari
en nokkurn granaði. Geijunin í
Evrópu er mikil. Með vísan til
hennar telja forystumenn hlut-
lausra EFTA-ríkja eins' og
Svíþjóðar og Finnlands sér fært
að horfa fram hjá hefðbundinni
hlutleysisstefnu þjóðanna, þegar
rætt er um framtíðarsamskipti
og aðild að Evrópubandalaginu.
Þeim er ljóst, að samningar
EFTA og EB takast aldrei nema
menn séu reiðubúnir til að ganga
svo langt, að þeir geti í raun
ekki verið andvígir aðild að EB,
ef meginatriði eins og fastheldni
í hlutleysi hindra hana ekki.
Eftir að viðræður EFTA og
EB komust á rekspöl hefur and-
staða innan EB við samning um
evrópska efnahagssvæðið (EES),
sem er yfirlýst markmið viðræðn-
anna, einkum byggst á stjórn-
skipulegum viðhorfum. Innan EB
vilja menn ekki að stjórnkerfi
bandalagsins verði gert enn
flóknara með samstarfssamningi
við EFTA-ríkin. Hverfur and-
staðan innan EB við EFTA-
samninga ekki eins og dögg fyr-
ir sólu, ef í ljós kemur að yfir-
lýst markmið EES-samnings er
aðeins að skapa EFTA-ríkjunum
umþóttunartíma eða ráðrúm til
að gerast aðilar að EB?
Ef yfirlýsingar sænskra og
finnskra ráðamanna éru skoðað-
ar með þetta í huga og rifjað er
upp að í Noregi er meiri áhugi
á aðild að EB en nokkru sinni
síðan 1972 auk þess sem Aust-
urríkismenn hafa sótt um aðild
að EB og í Sviss er að fara af
stað hreyfing til stuðnings aðild,
er sérstaða Islands í EFTA-EB
viðræðunum að skerpast, ekki
aðeins varðandi óskir um undan-
þágur vegna fiskveiða og sjávar-
afurða heldur einnig varðandi
höfuðmarkmið viðræðnanna
sjálfra. Er ríkisstjórn undir for-
sæti Steingríms Hermannssonar
reiðubúin til að standa að samn-
ingum EFTA og EB, sem í raun
jafngilda samningum um aðild
að EB? Ef ríkisstjórnin er ekki
tilbúin til þess, hvenær ætlar hún
þá að velja aðra leið en EFTA-
ríkin, Austurríki, Finnland, Nor-
egur, Sviss og Svíþjóð?
Hagkerfi í
rúst?
Dr. Þráinn Eggertsson, pró-
fessor í hagfræði við Há-
skóla íslands, spyr þeirrar spurn-
ingar í viðtali við tímaritið Þjóðlíf
nýlega, hvers vegna hagsýnir
menn leggi hagkerfí sín í rúst
fremur en að móta skynsamlegar
reglur. Hann spyr að þessu eftir
að hann segir að á Nýfundna-
landi, Grænlandi, íslandi, í Fær-
eyjum og Norður-Noregi sé verið
að leggja hagkerfi í rúst, sem
gætu staðið með blóma ef rétt
væri haldið á spilunum. Og hann
segir einnig:
„íslendingar standa á kross-
götum. Það eru töluverðar líkur
á því að um næstu aldamót verði
ísland eitt fátækasta ríki í Evr-
ópu og þótt víðar væri leitað.
Ástæðan felst í skipulagi hag-
kerfisins sem ræðst öðru fremur
af stjórnkerfinu og hugmynda-
fræði fólksins."
Þetta eru stór orð og aðeins
10 ár til aldamóta. Höfundur
hlýtur að gera nánari grein fyrir
hinum hættulegu meinsemdum.
Hógvær tillag'a sem trygg-
ir að Þjóðarbókhlaðan
verður fullg'erð árið 1992
eftir Robert Cook
Ofmælt er að glöggt sé gests aug-
að. Segi útlendingur eitthvað mark-
tækt, er það ekki vegna þess að hann
viti meira en heimamaðurinn en ein-
mitt vegna þess að hann veit minna
er hann viljugri til að opna munninn
og segja það sem allir vita að er satt,
eins og drengurinn í ævintýri H.C.
Andersens, „Nýju fötin keisarans".
Mig iangar að bera hér fram þijár
fullyrðingar varðandi Þjóðarbókhlöð-
una, sem er í ætt við fyrrnefnt ævin-
týri, og koma síðan með hógværa til-
lögu sem mér virðist vera rökrétt af-
leiðing þeirra. Ég vona að góðir íslend-
ingar forláti mér þó ég tali með ein-
földu orðalagi barns og dirfsku útlend-
ings.
Fyrsta fyllyrðing: Það er ekki
verið að vinna að byggingu
Þjóðarbókhlöðunnar
Eða ef eitthvað miðar áleiðis er
hægagangur svo mikill að orðatiltækið
„að sniglast áfram“ er of fast að orði
kveðið. Gestir sem komu í safnið á
þessu sumri sem nú er að líða urðu
ekki varir við aðrar framkvæmdir en
þær að fáeinir menn voru að einangra
fyrstu hæðina og nokkrir bókaverðir
voru að koma fyrir bókum til geymslu
til bráðabirgða í kjallara. Þó að fyrsta
skóflustungan væri tekin 1978, er
ósennilegt að húsið verði komið í gagn-
ið fyrir lok aldarinnar með núverandi
framkvæmdahraða, og geta aðstand-
endur hússins örugglega öðlast sess í
heimsmetabók Guinness fyrir seina-
gang við byggingu bókasafns. Ég vona
að öllum Islendingum sé ljós sú skelfi-
lega kaldhæðni sem felst í því, að þjóð
sem kallar sig bókaþjóð og stærir sig
af menningu sinni á sviði bókmennta,
lætur sér sæma þvílíkan seinagang við
að koma sér upp bókasafni, að þjóðir
sem búa við ólæsi myndu skammast
sín fyrir. Nú er því lofað að safnið
verði opnað 1994 (samanber greinina
„Allt flutt inn 1994“, eftir Svavar
Gestsson, Mbl. 16. nóv. 1989), en hver
trúir því eftir það sem á undan er
gengið?
Fyrsta skóflustungan að Kringlunni
var tekin 20. júní 1985 og byggingin
var tekin í notkun 13. ágúst 1987.
Segir munurinn á tveim og tuttugu
árum okkur eitthvað um gildismat Is-
lendinga? Fyrsta skóflustungan að
nýja ráðhúsinu vartekin klukkan 15.00
14. apríl 1988, og borgarstjóri hefur
lofað formlegri opnun klukkan 15.00
14. apríl 1992. Það loforð mun án efa
standa. íslendingar geta unnið þrek-
virki — þegar vilji er fyrir hendi.
Ef litið er stuttlega á sögu Þjóðar-
bókhlöðunnar má draga af því nokkum
lærdóm um vilja íslendinga í þessu
máli. 29. maí 1957 samþykkti Alþingi
Islendinga tillögu sem lögð var fyrir
þingið af nefnd sem Gylfi Þ. Gíslason
skipaði árið áður, og ályktaði „að sam-
eina beri Háskólabókasafn Landsbóka-
safni eins fljótt og unnt er á næstu
árum“. En síðan virðist lítið hafa gerst
fyrr en 1966, þegar ný nefnd mælti
eindregið með því, að þingsályktunar-
tillögu um sameiningu safnanna frá
1957 yrði framfylgt og bókasafnshús
reist í næsta nágrenni við Háskólann.
Árið 1967 var stofnaður Byggingar-
sjóður safnhúss, síðar nefndur Bygg-
ingarsjóður Þjóðarbókhlöðu. í júlí 1971
samþykkti borgarráð Reykjavíkur fyr-
irheit sín um allt að 20.000 fm lóð á
svæðinu við Birkimel nálægt Hring-
braut. Þjóðin var nú að búa sig undir
að halda hátíðlega þjóðhátíðina 1974,
og þann 7. feb. 1969 lýsti Þjóðhátíðar-
nefnd yfir, að hún teldi eðlilegt og sjálf-
sagt að Þjóðarbókhlaðan yrði byggð,
og yrði þá væntanlega helsta gjöfin,
sem þjóðin færði sjálfri sér á ellefu
hundruð ára afmæli byggðarinnar.
Þann 3. apríl 1970 samþykkti Alþingi,
með 51 atkvæði gegn 1, þessa tillögu
frá Gylfa Þ. Gíslasyni: „Alþingi álykt-
ar, að í tilefni af ellefu hundruð ára
afmæli íslandsbyggðar 1974 skuli reist
Þjóðarbókhlaða, er rúmi Landsbóka-
safn íslands og Háskólabókasafn." En
ýmsar tafir komu í veg fyrir að verkið
hæfist á hátíðarárinu 1974, og það var
ekki fyrr en 28. janúar 1978 að Vil-
hjálmur Hjálmarsson menntamálaráð-
herra tók fyrstu skóflustunguna. 23.
sept. 1981 lagði forseti íslands, Vigdís
Finnbogadóttir, homstein, á 740. ártíð
Snorra Sturlusonar.
Allar götur síðan hefur saga Þjóðar-
bókhlöðu verið sorgarsaga um of
naumt skammtað fé, og ýmsir myndu
segja saga svika. Þótt margir þekki
þessa sögu, er hún aldrei of oft sögð.
Þann 6. maí 1986 var það fyrir at-
beina Sverris Hermannssonar mennta-
málaráðherra, að Alþingi samþykkti
„Lög um þjóðarátak til byggingar
Þjóðarbókhlöðu", þar sem lagður var
á sérstakur eignarskattur fyrir gjaldár-
in 1987, 1988 og 1989, „er renna skal
óskiptur til byggingarsjóðs Þjóðarbók-
hlöðunnar" (lög nr. 49/1986). Ætlunin
var að ljúka byggingunni á fjórum
árum, en einhvem veginn fór það svo
að féð var ekki notað eins og áætlað
hafði verið. Til dæmis höfðu áætlaðar
tekjur af þessum skatti fyrir árið 1988
verið 177 þús. kr., en aðeins 5 þús.
kr. af þeirri upphæð var úthlutað til
bókasafnsins.
Árið 1989 var ákveðið að fram-
lengja eignarskattinn fram til alda-
móta, en nú höfðu lögin fengið nýtt
nafn: „Lög um Þjóðarbókhlöður og
endurbætur menningarbygginga" (lög
83/1989), og skattfénu skal veija „til
að standa straum af kostnaði við end-
urbætur á húsakosti menningarstofn-
ana og stuðla að verndun gamalla
bygginga í eigu ríkisins.“ Þrátt fyrir
víðfeðmari tilgang nýju laganna var
skýr skuldbinding þess eðlis að bóka-
safnið hefði algeran forgang: „Þá skal
veija sjóðnum í upphafi til þess að ljúka
byggingu Þjóðarbókhlöðunnar" (1.
gr.). „Þar til byggingu Þjóðarbókhlöðu
er lokið skal sérstakur eignarskattur
samkvæmt lögum þessum renna til
þeirrar framkvæmdar eftir því sem
þörf krefur“ (ákvæði til bráðabirgða).
Voru þessi lög framkvæmd sam-
kvæmt skilningi þeirra eða tilgangi?
Engan veginn. í fjárlagafrumvarpinu
fyrir árið 1990 var ákvarðað, að af
215 milljóna króna áætluðum tekjum
af eignarskattinum skyldi einungis
úthluta 6 milljónum til Þjóðarbókhlöð-
unnar; afgangurinn skyldi renna til
annarra bygginga. Hins vegar var
Þjóðleikhúsinu úthlutað 125 milljónum
króna, og hefur það fé verið notað til
að fjármagna breytingar á húsinu, sem
þekkt fólk í íslensku leikhúslífi hefur
barist hatrammlega gegn. En hvað
Þjóðarbókhlöðuna varðar, hefur þetta
árið verið varið 67 milljónum króna til
byggingarfrarokvæmdanna, og Há-
skólinn hefur lagt fram 53 milljónir
króna til kaupa á tölvukerfi fyrir söfn-
in sem fara eiga í bókhlöðuna (þ.e.
Hbs og Lbs.). Samanlagt verða þetta
120 milljónir króna, sem sýnist allrífleg
fjárhæð, en mikilvægt er að menn átti
sig á að einungis 67 milljónir eru notað-
ar til sjálfra byggingarframkvæmd-
anna. Til samanburðar má nefna að
u.þ.b. 600 milljónir eru áætlaðar í ráð-
húsið á árinu 1990.
Önnur fullyrðing: Öllum
stendur á sama
Nú er komið að því sárgrætilegasta
í þessari byggingarsögu. Jafnvel þótt
sú ákvörðun að veita fé úr sjóðnum
til annarra verkefna en lög segja fyrir
um kunni að tefja það um tíu ár í við-
bót að Þjóðarbókhlaðan komist í gagn-
ið, stendur öllum á sama. Engar fjölda-
samkomur hafa verið haldnar á Lækj-
artorgi, engin samtök borgara hafa
verið virkjuð til stuðnings byggingar-
framkvæmdunum, engri fjársöfnun
meðal almennings hefur verið hleypt
af stokkunum. Umburðarlyndi íslend-
inga er vissulega kostur, en sannarlega
er þó aðgerðarleysi þeirra í þessu
máli athyglisvert. Hvernig stendur á
því að ekki birtast daglega fyrirsagnir,
greinar og ritstjórnargreinar í blöðun-
um, þar sem þess er krafist að bygg-
ingunni verði lokið sem fyrst? Af hveiju
hafa blaðamenn ekki safnað og birt,
aftur og aftur, nákvæmar upplýsingar
um hvað orðið hefur um hinn sérstaka
eignarskatt, sem innheimtur var vegna
Þjóðarbókhlöðunnar? Því fara ekki
fram ákafar umræður um málið í
umræðuþáttum útvarpsins? Hvers
vegna eru þeir embættismenn í ríkis-
kerfinu sem málið heyrir undir ekki
beittir daglegum þrýstingi? Það er
merkilegt að menn geta ekki einu sinni
hneykslast, þegar skattpeningar sem
lagðir eru á í ákveðnum tilgangi eru
teknir til annarra hluta. Ofbýður eng-
um ástand þessara mála?
Jafnvel sá hópur sem ætti að sækja
málið af kappi hefur látið lítið á sér
kræla: allt háskólafélagið. Hvað starfs-
menn háskólans varðar kann að vera,
að þetta stafí sumpart af því, að enn
er óljóst hvort þvinga á Háskólann til
að leggja fram fé til byggingar Þjóðar-
bókhlöðunnar af happdrættistekjum
sínum, sem Háskólinn hefur brýna
þörf fyrir að nota til hefðbundinna
verkefna samkvæmt skuldbindingum:
Byggingar nýrra háskólabygginga,
viðhalds eldri bygginga og tækja-
kaupa. Útlendingur á ekki að láta í
ljósi skoðun á þessu viðkvæma og
óleysta máli, en ég get þó ekki stillt
mig um að gera tvær athugasemdir.
(1) Ágreiningur um þetta kom aldr-
ei upp fyrr en í fyrra, að því er ég
best veit, og fyrir þann tíma var ævin-
lega talið að Þjóðarbókhlaðan væri
verkefni ríkisins; (2) Nú geta ráða-
menn spilað „pólitískan fótboltaleik
með málið, rætt það fram og aftur og
sparkað því á milli sín árum saman
án þess að taka ákvörðun eða komast
að samkomulagi, og haft á meðan
góða og gilda afsökun fyrir aðgerða-
leysinu. Það er svo á hinn bóginn und-
arlegt að stúdentafélögin, sem beita
sér af svo mikilli ákefð í eigin kosning-
um og námslánum stúdenta, hafa lítinn
áhuga á góðu bókasafni.
Því má velta fyrir sér hvort íslend-
ingar, bæði innan og utan háskóla-
veggjanna, geri sér nokkra grein fyrir
því hvílíkan dýrgrip þeir hafa innan
seilingar, réttnefnda perlu. Þegar allt
kemur til alls þá er bókasafn ekki
geymslustaður gamalla úr sér geng-
inna skræða, líkt og grafhvelfíng sem
varðveitir rotnandi líkama. Bokasafn
er heldur ekki einungis ætlað stúdent-
um og vísindamönnum sem stunda
sérhæfðar rannsóknir. Bókasafn er
staður þar sem fólk og bækur koma
saman og fólk hittist í návist bóka.
Meira að segja nafnið „Þjóðarbók-
hlaða“ gefur til kynna að safnið er
ætlað fólki úr öllum þjóðfélagsstéttum,
verkamönnum jafnt og fræðimönnum,
ungum sem öldnum, staður þar sem
menn geta tyllt sér niður með bók eða
sökkt sér í lestur eftir því sem hugur
þeirra stendur til. Sú stóra og fallega
bygging sem reist hefur verið við
Hringbraut hæfír þessu hlutverki svo
vel, að þjóðin á að geta verið stolt af.
Ætlunin er að safnið verði að nokkru
opið fram á kvöld og um helgar. Þar
verður m.a. kaffistofa og góð aðstaða
til lesturs blaða og tímarita, auk hinna
almennu lessvæða. Safnið getur því
orðið hlýlegur og notalegur staður, þar
sem fólk, langþreytt á sjónvarpi, kvik-
myndum og myndböndum getur fundið
sér annars konar (og kannski miklu
ánægjulegri) afþreyingu. Slík stofnun
gæti haft afdrifarík áhrif á líf einstakl-
inga og á menningarlíf allrar þjóðar-
innar. Hún gæti orðið sannkölluð
Kringla sálarinnar.
Þriðja fullyrðing: íslenska þjóðin
vill ekki bókasafn
Sú ályktun sem draga verður af 34
ára sögu Þjóðarbókhlöðunnar er aug-
ljós: íslendingar skilja ekki mikilvægi
Robert Cook
„Sú ályktun sem draga
verður af 34 ára sögu
Þjóðarbókhlöðunnar er
augljós: íslendingar skilja
ekki mikilvægi bókasafna
og hafa engan áhuga á að
lokið verði við Þjóðarbók-
hlöðuna.“
bókasafna og hafa engan áhuga á að
lokið verði við Þjóðarbókhlöðuna. Sú
nær algjöra þögn sem ríkir um málið
er athyglisverð og gefur ákveðnar
vísbendingar. Þrátt fyrir að Gylfi Þ.
Gíslason og aðrir hafi beitt sér af skyn-
semi í þessu máli, sýna íslendingar upp
til hópa málinu algjört tómlæti. í aug-
um útlendings eru það sannkölluð
öfugmæli að þjóð sem stærir sig af
því að hafa helgað sig hinu skrifaða
orði öldum saman skuli vera öldungis
áhugalaus varðandi einmitt þá stofnun
sem getur haldið við og lengt þá hefð.
Allur sá fjöldi bóka sem komið hefur
verið fyrir í geymslum — meira en
þriðjungur bókanna í eign Háskóla-
bókasafns er í geymslum — og nýju
bækurnar sem keyptar hafa verið til
landsins þurfa að vera þar sem fólk
getur haft not af þeim. Bækur sem
staflað er í geymslur og blasa ekki við
fólki eru eðlilega lítið notaðar. í nýja
bókasafninu gætu áhugamenn um
vísindi haft kynstur af bókum innan
seilingar sem yrði hvatning til að við-
halda ágætri íslenskri hefð „ólærðra
sérfræðinga" — minna má á Jón Þor-
láksson (1744-1819), fátæka prestinn
sem þýddi Milton og Pope og Klopstock
með slíkum ágætum, eða Eirík Jóns-
son, stærðfræðinginn sem hefur gert
merkilegar rannsóknir á verkum Hall-
dórs Laxness.
En kannski er tilgáta Englendings,
sem birtist í Times Láterary Supple--
ment í fyrra (dags. 14.-20. júlí) rétt,1
að á íslandi séu höfundar fleiri en les-
endur. Kannski beinist áhugi nútíma
íslendinga fremur að því að framleiða
og markaðssetja bækur en að nota þær
eða njóta þeirra. Ef sú er raunin, skýr-1
ir það þá þversögn að það land sem
gefur út flestar bækur í heiminum á
hvert mannsbarn getur ekki hrundið
af stað eða viðhaldið átaki til að ljúka
byggingu bókasafns sem svo brýn þörf
er á.
Hógvær tillaga um að ljúka
byggingunni
Með því að draga ályktun af ofan-
greindum staðreyndum, vil ég bera
fram hógværa tillögu. Mér er ljóst að
málið er viðkvæmt, og mér hrýs hugur
við því að særa tilfinningar þeirra fáu
sem láta sig bókasöfn einhveiju varða,
en mér sýnist að nú sé tími til kominn
að fínna byggingunni við Hringbraut
og Birkimel nýjan starfsgrundvöll. Það
er illt til þess að hugsa að svo fögur
bygging standi ónotuðu í tíu ár enn,
sérstaklega þar sem enginn áhugi er
á að nýta bygginguna sem bókasafn;
verði farið að tillögu minni má treysta
því að byggingin verður komin í gagn-
ið að fullu innan eins, eða í mesta lagi
tveggja ára.
Ollum sem komið hafa í bygging-
una, en margir notuðu tækifærið til
að skoða hana þegar þar var opið hús
þann 11. mars sl., má vera ljóst að
húsið myndi henta einkar vel sem
frístundamiðstöð. Það er raunar heppi-
legt hve vinna innanhúss við bygging-
una hefur gengið seint. Með lágmarks-
kostnaði má breyta húsinu á þann veg
að það henti til annars konai' nota en
upphaflega var ætlað. Ég sting upp á
því að ríkið leigi bygginguna, í því
ástandi sem hún nú er, einkaaðila sem
ljúki henni og reki hana með hagnaði.
Sá aðili ræður sér auðvitað arkitekta
og hönnuði, en nokkrar bráðabirgða-
hugmyndir gefa dálitla visbendingu um
þá fjölmörgu möguleika sem fyrir
hendi eru.
Á fyrstu hæðinni allri, sem er um
það bil 2.500 fm að flatarmáli, væri
kjörið að setja upp keiiuspilsrennibraut
á heimsmælikvarða með 48 rennum.
Hún yrði langstærsta rennibrautin á
landinu og líklega á öllum Norðurlönd-
um. Önnur hæð, en þar er inngangur-
inn í húsið, yrði öll notuð sem geysi-
stórt dansgólf. Hljómsveitin (eða diskó-
tekið) gæti verið í miðjunni og dans-
svæðið allt í kring. Næst veggjum yrðu
borð fyrir fastagesti, sem myndu njóta
útsýnisins til allra átta gegnum sam-
felldar glerrúðurnar. Á sumarkvöldum
gæti útsýnið verið stórkostlegt.
Þriðja og fjórða hæðin yrðu stúkað-
ar sundur í herbergi til margs konar
þarfa. Á þriðju hæð mætti setja upp
stóran bar, sem hefði annan inngang
en gegnum danssalinn, svo að þeir sem
vilja fá sér í staupinu en kæra sig
ekki um að dansa þurfi ekki að greiða
aðgangseyri. í sumum herbergjum
gætu verið kvikmyndasýningar og i
öðrum gætu menn valið sér myndbönd
úr stórum bing og horft á að vild. Þá
væri hægt að hugsa sér herbergi með
mörgum biljarðs-, vasábiljarðs- og snó-
kerborðum. Fjórðu hæðina, sem jafn-
framt er efsta hæð hússins, væri kjör-
ið að nota fyrir ýmiss konar líkams-
rækt. í æfingarherbergi mætti koma
fyrir heilli röð af krómhúðuðum tækj-
um til þjálfunar hveijum einasta vöðva
líkamans. Sjálfsagt væri að efla borð-
tennisíþróttina, sem hefur verið van-
rækt hér á landi, með því að koma
fyrir svo sem tuttugu borðum í her-
bergi. Önnur herbergi yrðu nýtt fyrir
æfmgaflokka og til júdó- og karate-
þjálfunar.
Hvað gera á við kjallarann veldur
dálitlum heilabrotum, því þar hefur
þegar verið komið fyrir bókum til
geymslu að hluta til. Én þær eru lítið
notaðar og mætti eflaust flytja þær
burt til geymslu utan borgarinnar og
losa þannig kjallarann, sem svo vel
vill til að er gluggalaus og niðurgraf-
inn. Ég mæli með að hann verði hljóð-
einangraður og notaður sem ofbeldis-
miðstöð þar sem menn gætu svalað
blóðþorsta og ásókn í byssuleiki, sem
kvikmyndir sem sýndar eru í kvik-
myndahúsum Reykjavíkur (nýlega t.d.
„Die Hard 2“, eða „Á tæpasta vaði
2“) eða í sjónvarpi (t.d. „Sjö bræður")
æsa upp í mönnum. Mér dettur í hug
hríðskotabyssuskotmál, sömuleiðis
Disneymyndalandslag þar sem hægt
væri að setja á svið skæruliðahernað.
Hér hafa einungis verið nefndir fáir
af þeim fjölmörgu möguleikum til nýt-
ingar hússins sem völ er á. En til að
ekki gleymist upphaflegt hlutverk
hússins, finnst mér nauðsynlegt að
eitt herbergi sé ætlað eingöngu til
lestrar; þar mætti stafla upp nýjustu
eintökum af Mannlífi, Þjóðlífi, Nýju
lífi, Heimsmynd, Vikunni, Gestgjafan-
um, Húsum og híbýlum, Bláu og
bleiku, ásamt öðru eftirsóknarverðu
lesefni.
Ég tel víst að ef farið yrði að uppá-
stungu minni myndi hún gera betur
en að fullnægja frístundaþörfum
nútíma íslendinga; hún hefði þann
kost í för með sér að byggingin við
Hringbraut yrði fljótlega fullgerð.
Loks langar mig til að bera fram
eina ósk, í samræmi við næma skynjun
íslendinga á eigin sögu; að nýja bygg-
ingin, hvernig svo sem hún verður
notuð, haldi nafni sínu, „Þjóðarbók-
hlaða“.
Höfundur er prófessor í ensku við
Háskóla íslands.
' :

Héðinn Steingrímsson skoðar vígstöðuna.
Morgunblaðið/Þorkell
Heimsmetstilraun í skák:
Tefldu með lyfturum á
2500 fermetra skákborði
HELGI Ólafsson og Héðinn
Steingrímsson tefldu á stærsta
skákborði landsins og þó víðar
væri leitað, á laugardaginn.
Helgi vann Héðin í 28 leikjum,
en þeir verða báðir í skáksveit
Islands á Ólympíumótinu. Til-
kynning um atburðinn verður
send til Heimsmetabókar Guinn-
es.
Skákin var liður í fjölskyldudegi
Eimskips, en Eimskip styrkir Skák-
samband íslands vegna Ólympíu-
mótsins í skák, síðar í vetur. Ut-
búið hafði verið skákborð, 50 metr-
ar á hverja hlið, á hafnarbakkanum
í Sundahöfn, og voru lyftarar notað-
ir fyrir skákmenn.
Á sunnudaginn fór einnig fram
hraðskákmót á vegum Skáksam-
bandsins í Kringlunni, og var þar
keppt um Borgarbikarinn sem fyrst
var veittur á afmæli Reykjavíkur-
borgar 1986. Sigurvegari varð
Þröstur Þórhallsson, sem keppti
fyrir íslenska aðalverktaka. Karl
Þorsteins varð í 2. sæti en hann
keppti fyrir Búnaðarbankann, og
Hannes Hlífar Stefánsson varð í
3. sæti en hann keppti fyrir Ölgerð
Egils Skallagrímssonar. Allir skák-
mennirnir þrír fengu 6 vinninga.
Mannbjörg er Ármann SH sökk:
Stígvélin drógu mig í kaf og ég
rétt gat haldið mér við bátinn
TVEIR menn, Ríkharður Hjör-
leifsson og Magnús G. Emanúels-
son, björguðust er 10 tonna yfir-
byggður bátur, Ármann SH, sökk
á skammri stundu rétt undan
hafnargarðinum á Rifi um klukk-
an hálfníu á sunnudagskvöld.
Mennirnir komust við illan leik í
gúmmíbát og skutu upp neyðar-
blysi. Trillan Jóa frá Rifi kom
þeim til bjargar og færði til hafn-
ar.
„Við vorum út af hafnargarðinum
á Rifi þegar við urðum varir við að
báturinn var farinn að síga að aftan
og á örfáum sekúndum var hann
kominn upp á endann og í kaf, þann-
ig að stefnið stóð eitt uppúr,“ sagði
Ríkharður, seni var skipstjóri og átti
helminginn í Ármanni. Báturinn var
þá á leið inn til Ólafsvíkur í þokka-
legu veðri með um 2 tonn af fiski.
„Þetta gerðist mjög snöggt. Við vor-
um báðir í stýrishúsinu og fundum
að eitthvað var að, Magnús hljóp út
og losaði gúmmíbátinn en ég fór í
stöðina og gat rétt kallað: „Báturinn
er að sökkva“ áður en ég varð að
koma mér út. Við fórum í sjóinn og
vorum að bisa við að opna bátinn
en það gekk mjög erfiðlega að toga
út spottann. Ég var í stígvélum og
gúmmíbuxum og kom ekki af mér
stígvélunum, sem drógu mig í kaf
eins og ég væri með grjót á fótunum.
Ég var orðinn gjörsamlega búinn en
gat komið tveimur puttum undir
gjörðina á hylkinu á gúmmíbátnum
og hangið þar. Magnús, sem náði
strax af sér stígvélunum, komst svo
til baka að trillunni þar sem hún
maraði í kafi, náði að halda sér þar
og toga í spottann þannig að bátur-
inn blés út. Hann komst síðan af
sjálfsdáðum um borð en ég mátti
hafa mig allan við að halda mér við
bátinn. Magnús gat svo sætt lagi og
tosað mér upp í bátinn á bárunni,“
sagði Ríkharður.
Ur gúmmíbátnum skutu skip-
brotsmennirnir upp neyðarblysi og
bátar frá Rifi héldu strax til hjálpar.
Fyrst á staðinn var trillan Jóa frá
Rifi og náði þeim félögum um borð.
„Við vorum nokkrar mínútur inn til
Rifs en það var engin kynding í trill-
unni þannig að það var alveg jafnk-
alt þar og í gúmmíbátnum. Mér var
rosalega kalt; þungur á mér eins og
blýkubbur," sagði Ríkharður. Frá
Rifi var mönnunum ekið heim til
Ólafsvíkur enda hvorki læknir né
lögregla til taks á Rifí.
Ríkharður vildi engum getum leiða
að því hvað hefði valdið því að bátur-
Krabbameinsfélögin á Norð-
urlöndum efna í ár til sameigin-
legs átaks í reykingavörnum.
Þrjár norrænar vinabæjarkeðjur
keppa sín á milli um fjölda þátt-
takenda í fjögurra vikna reyk-
bindindi. Hér á íslandi og í
Svíþjóð nær átakið ekki aðeins
til vinabæjanna þriggja heldur
til alls landsins.
Um er að ræða verðlaunasam-
keppni í október 1990 og mun hvert
land um sig verðlauna nokkra
reykingamenn sem halda út reyk-
bindindi í fjórar vikur. Hver þátt-
takandi má tilnefna stuðningsmann
sem reykir ekki. Vinni þátttakand-
inn til verðlauna fær stuðningsmað-
ur hans líka vinning.
Sérstök verðlaun verða auk þess
dregin út fyrir stuðningsmenn og
veitt óháð því hvort reykingamenn-
irnir sem þeir studdu hafa staðið
sig eða ekki.
Skráning þátttakenda er hafin.
inn sökk. Stefnið af Ármanni SH
maraði í kafi fram undir miðnætti
en á þeim tíma rak bátinn einar þrjár
mílur undan straumi vestur undir
Hellissand og sökk hann þar til botns
á um 15 faðma dýpi. Bátar fylgdust
með reki bátsins og merktu staðinn
þar sem hann sökk með baujum.
Menn frá Köfunarstöðinni, sem voru
við vinnu í Rifshöfn, hífðu bátinn svo
upp síðdegis í gær, dældu úr honum
og drógu hann í land. Snemma í
gærmorgun var Ríkharður kominn
vestur á Rif til að kynna sér aðstæð-
ur fyrir björgunina.
Merki reykingavarnaátaksins.
Þátttakendur eiga að vera hættir
að reykja 15. október. Dregið verð-
ur úr innsendum þátttökutilkynn-
ingum 12. nóvember og reykinga-
menn sem dregnir eru út til verð-
launa verða að sanna reykleysi sitt
með því að gangast undir líffræði-
legar prófanir. Aldurstakmark fyrir
reykingamenn er 16 ára og 12 ára
fyrir stuðningsmenn.
(Fréttatílkynning)
Samnorrænt átak
gegn reykingum