Morgunblaðið - 26.09.1990, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. SEPTEMBER 1990
Ekkí er sopið álið...
Hugleiðingar um framtíðarsýn Jóns Sigurðssonar iðnaðarráðherra
eftirEinar Val
Ingimundarson
Það er hugur í mönnum. Þeim
hefur tekist að ljúka upp gluggan-
um að framtíðinni. Þar í gegn sjá
menn grænar lendur, þar sem smjör
drýpur af hveiju strái. Hinn hvíti
málmur, sem iðnaðarráðherra kall-
ar svo, á að færa þjóðinni ærinn
auð. Kíló fyrir kíló, jafnvel mælt í
þorskígildum, skila krónurnar sér
til lýðsins.
Þótt Grænlandsgöngurnar
bregðist og þorskseiðin finnist ekki,
þá má þó alltaf treysta á eitt:
Líkindagreiningu áhættunnar
af hækkandi frekar en lækkandi
álverði, eins og ráðherra komst að
orði í opnuviðtali í Morgunblaðinu
16. sept. sl. Skelfileg synd var það
að eiga ekki svona góða líkinda-
greiningu, þegar gengið var til
samninga við Alusuisse um árið.
En orkuverð á nú að tengja við ái-
verð, hvað sem tautar og raular, —
slíkir eru töfrar líkindagreiningar-
innar. Álið er málmur framtíðarinn-
ar, segir ráðherra.
Það vill svo til að ég er ekki á
sama máli. Þá skoðun byggi ég á
sívaxandi magni upplýsinga, sem
gefa til kynna að frumefnið ál geti
valdið eituráhrifum í umhverfinu.
Langar mig nú að miðla lesendum
nokkru af þessum upplýsingum, en
eins og allir vita eru upplýsingar
auðlind.
Þótt ál sé eitt af algengustu
frumefnum jarðskorpunnar, er það
rækilega bundið í efnasamböndum,
sem langflest eru torleyst. Það er
kannski engin tilviljun að móðir
náttúra hefur búið svo um hnútana:
áli er ekki ætlað uppleyst form í
vistkerfinu. í hinu súra umhverfi
nútímaiðnaðarsamfélaga leysist
sívaxandi magn áj-jóna út í jarð-
veg, ár og vötn. Ál-jónirnar valda
ertingu í slímhimnum hjá fiskum,
svo tálkn verða óvirk, — fiskarnir
kafna. Það sama á sér stað við
trjáræturnar, fínasta netið verður
óvirkt. Súra regnið er sem sé ekki
bölvaldurinn og veldur ekki skógar-
dauðanum eitt og sér heldur mörg
þau torleystu efni, sem sýran leysir
út. Til eru fjölmargar greinar í við-
urken'ndum vísindatímaritum, sem
lýsa þessu og vitna má til. Ég ætla
samt aðallega að koma á framfæri
nýjum upplýsingum um áhrif áls á
mannskepnuna.
Á1 fyrirfinnst í kranavatni, svala-
drykkjum, ýmsum matvælum,
snyrtivörum og lyfjum. Langflestir
komast því í tæri við ál-jónina ein-
hvern tíma á lífsleiðinni. Á1 er sér-
lega varasamt efni fyrir fólk með
nýrnasjúkdóma. í yfirlitsgrein eftir
De Broe og van de Vyer í tímarit-
inu Clinical Nephrology frá 1985,
24. árgangi, er greint frá eituráhrif-
um áls á nýrnasjúklinga. Geta þau
m.a. valdið heilabólgu (encephalop-
athy), beinátu (osteomalacia) og
blóðsjúkdómum (mycrocytic anem-
ia). Svipaða sögu segja Coburn og
Alfrey í Kidney International, 29.
árg., 1986, og Krishnan og fleiri í
greininni Aluminium toxicity in
humans, sem finna má á blaðsíðum
645-659 í bókinni Essential and
toxic trace elements in human
health and disease, sem gefin var
út í New York 1988.
Það er hins vegar tenging áls við
Alzheimer-sjúkdóminn alræmda,
sem hleypt hefur miklu lífi í rann-
sóknir víða um heim. Ástæðan er
m.a. sú að óeðlilega mikið af áli
hefur fundist í heila slíkra sjúklinga.
í greininni Aluminium Toxicokin-
etics eftir Wilhelm, Jáger og Ohne-
sorge í tímaritinu Pharmacology &
Toxicology, bls. 4—9, 66. árg.,
1990, segja höfundar að sterkar
líkur bendi til að ál sé orsakavaldur
í ýmsum ellihrörnunarsjúkdómum,
t.d. elliglöpum (Senile dementia of
Alzheimer’s type), vöðvarýrnun
(amyotrophic lateral sclerosis) og
Parkinson veiki.
Upptaka áls fer líklega fram með
tveggja þrepa kerfi í líkamanum.
Fyrst úr maga eða lunguin inn í
þekjufrumur. Þær sleppa álinu
síðan inn í blóðrásina. Þar hefur
það margvísleg áhrif, m.a. á flutn-
ingakerfi kalks, þegar það bindur
fyrir því fosfötin (tenging við pró-
tein-kínasa C). Þessu lýsa Katsu-
yama og fleiri í grein í Archives
of Toxicology, 63. árg. bls. 474—8.
Þeir telja líka að ATP-tenging við
magnesíumjónir sé trufluð af völd-
um áljóna.
I greininni: Dementias — the
role of magnesium deficiency and
an hypothesis concerning the path-
ogenesis of Alzheimer’s disease, í
Medical Hypotheses, 31. árg., bls.
211-225, 1990, heldur J. L. Glick
því fram að ál-jónir hamli starfsemi
efnahvata (enzyma), sem eru háðir
magnesíum og eitt hvítusambandið
í blóðvökva (serum), — albumin,
bindist áli frekar en magnesíum,
þegar bæði eru í boði. Villist jafn-
vel á því. Þetta ál-albumin á siðan
greiðari leið með blóðinu inn í heila-
vefina en venjulegt albumin. Þar
binst álið taugafrumum og hindrar
um leið aðgang magnesíum-jóna.
Glick gengur jafnvel svo langt að
kalla álið taugaeitur. Hvítuefnið
transferrin, sem flytur járn um
líkamann, verður líka hart úti í sam-
keppninni við ál-jónir eins og Pullen
og fleiri lýsa í grein í Journal of
Neurochemistry, 55. árg. bls.
251—9, 1990. Allt ber að sama
brunni — hinum hvíta málmi var
ekki ætlað það hlutverk af móður
náttúru að þvælast um í líkömum
manna.
Sumir kunna að segja: svona ein-
angraðar niðurstöður úr rannsókn-
arstofum hafa nú oft valdið óþarfa
áhyggjum. En þá er þess að geta
að faraldursfræðilegar rannsóknir
benda sterklega til tengingar elli-
hrörnunarsjúkdóma við hækkað ál-
magn í umferð, t.d. í drykkjar-
vatni. Bendi ég til dæmis á grein
eftir Martyn og fleiri í Lancet, 14.
janúar 1989, bls. 59—62, þar sem
fram kemur, að líkurnar á Álzheim-
er-sjúkdómi hjá fólki innan við sjö-
tugt eru 50% meiri í héruðum þar
sem álinnihald drykkjarvatns var
Einar Valur Ingimundarson
„Sá gluggi framtíðar,
sem upp er lokið og
sýnir okkur styrjöld í
landinu og óvissu um
efnahagslega framtíð,
er ekki sú framtíðar-
sýn, sem við viljum búa
börnum okkar. Ljúkum
honum aftur og tökum
höndum saman um
haldbæra þróun í öllum
landshlutum um önnur
og betri verkefni í okk-
arhreina gómengaða
landi.“
0,11 mg/líter eða meira miðað við
svæði þar sem styrkurinn var undir
0,01 mg/líter. Könnunin var gerð
í 88 héruðum í Englandi og Wales
á meðal 1.203 einstaklinga, sem
sýndu Alzheimer-einkenni.
Trond P. Flaten við háskólann í
Þrándheimi hefur tekið saman svip-
aðar tölur frá Noregi þar sem tengd
eru saman Alzheimer-einkenni og
ál-innihald drykkjarvatns. Þetta
kemur fram í ritgerð hans frá 1986.
Frá háskólanum í Toronto í
Kanada hefur líka verið greint frá
athyglisverðri rannsókn, sem fram
var látin fara á meðal 1.000 manna
úrtaks námumanna, sem höfðu ver-
ið látnir anda að sér fínu áldufti í
5—10 mínútur á hveijum degi, áður
en þeir fóru niður í námurnar. Þetta
átti sér stað í allt að 35 ár í sumum
tilfellum og var gert til að fyrir-
byggja steinlungu af völdum
kísilryks. Þegar þessi hópur var
borinn saman við aðra námumenn,
sem ekki höfðu notað duftið sér til
verndar, kom í ljós merkjanlegur
munur á skammtímaminni þeirra
svo og annarri andlegri getu. Rann-
sóknin var ekki læknisfræðileg, svo
ekki er hægt á þessu stigi að full-
yrða, hvort um Álzheimer-einkenni
var að ræða. Svo virðist samt sem
heili þessara manna hafi orðið fyrir
einhveijum eituráhrifum af völdum
álsins.
Á undanförnum árum hefur orðið
geysiör þróun í notkun álumbúða
af ýmsu tagi, t.d. áldósa og ál-
filmu. Talið er að u.þ.b. 20% af ál-
framleiðslunni á dag fari í þennan
iðnað. Á meðal margra þjóða er
samt farið að gæta verulegrar tor-
tiyggni í garð áls innan um mat-
væli, og það ekki að ástæðulausu.
Þær staðreyndir, sem hér hafa ver-
ið raktar á undan, tala sínu máli.
Upplýstur almenningur fer að forð-
ast efnið og þegar markaðurinn
talar duga engar fortölur eða
líkindagreining. Asbest var líka
undraefni, þegar það kom fram svo
og PVC-plastið. Freon var sjálfsagt
í öll kælikerfi og PCB á rafspenna.
Svona mætti lengi telja.
Við lærum í gegnum lífið og það
gerir okkur víst að yfirburðaskepn-
um hér á þessari jörð. En að segja
að ekkert bendi til minni notkunar
áls í framtíðinni er annaðhvort
skortur á upplýsingum eða þá að
iðnaðarráðherrann er fjárhættuspil-
ari af glæfralegri gerðinni, hvað
sem allri líkindagreiningu líður. Mér
virðist líka margt benda til þess í
stríðsfyrirsögnum undanfarinna
daga af ofsagróða af orkusölu.
Einar Júlíusson eðlisfræðingur
margfaldar fimlega í Morgunblað-
inu 19. þ.m. í grein sinni Álgróði
og held ég að fleirum væri hollt að
taka upp þá iðju á meðal þegna
þessa lands. Nafni minn gefur sér
þær forsendur að hreinn hagnaður
af orkusölu til fyrirhugaðs álvers
verði 2 mill á KWs. í dölum talið
yrði hagnaður því 5,8 milljónir á
ári, eða sem næmi söluandvirði
2200 tonna af þorski á innlendum
fiskmarkaði. Samanburðurinn við
þorskinn er nærtækur, því fyrr á
árinu fullyrti iðnaðarráðherra að
kíló fyrir kíló gæfi álið okkur sam-
bærilegar tekjur. Eitthvað reyndist
þetta nú málum blandið, þegar bet-
ur var reiknað og er sú trú mín,
að það sama komi á daginn ef
menn reikna orkusöludæmið tii
enda.
Ég á bágt með að trúa því, að
álglýjan blindi mönnum svo ræki-
lega sýn, að þeir sjáist ekki fyrir.
Sá gluggi framtíðar, sem upp er
lokið og sýnir okkur styijöld í
landinu og óvissu um efnahagslega
framtíð, er ekki sú framtíðarsýn,
sem við viljum búa börnum okkar.
Ljúkum honum aftur og tökum
höndum saman um haldbæra þróun
í öllum landshlutum um önnur og
betri verkefni í okkar hreina og
ómengaða landi.
Höfundur er
uinh verfisverkfræðingur.
REYNSLUAKSTUR SEGIR MEIRA
EN MÖRG ORÐ ímTETf1
ITALSKA VERSLUNARFÉLAGIÐ SKEIFUNNI 17 S I IVl I 9 1-688850
Hraðfrystihús Stokkseyr-
ar leitar nauðasamninga
Hraðfrystihús Stokkseyrar hf., sem var veitt heimild til þriggja
mánaða greiðslustöðvunar 30. ágúst sl., skuldar 600-700 milljónir
króna en stærstu lánardrottnar fyrirtækisins eru Byggðasjóður, Fisk-
veiðasjóður ríkissjóður og Landsbankinn, að sögn Garðars Garðars-
sonar Iögfræðings frystihússins.
„Verið er að vinna frumvarp að „Menn eru að vinna í því að finna
nauðasamningi, sem fljótlega verð- út hvað hægt verður að bjóða,
ur lagt fram og þá greidd um það meta eignir og þess háttar, sem er
atkvæði en það er miklu meiri vinna mjög flókið mál. Réttarstaða manna
því samfara en venjulegri greiðslu- erdálítiðmismunandieftirveðröð."
stöðvun," segir Garðar Garðarsson.
Næturvöróurinn okkar passar bílinn þinn í nótt og allar nætur, og vió Guórún seljum bílinn þinn í dag og
alla daga. Elsta bílasalan og stærsta sölusvæðið í miðborginni við Miklatorg.

við Miklatorg, símar 15-0-14 og 17-17-1.
Halldór Snorrason.