Morgunblaðið - 30.09.1990, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. SEPTEMBER 1990
C 17
ur-þýzkir fjölmiðlar og austur-
þýzka stjómin hefur neitað að af-
henda skjöl og hijóðritanir. Vestur-
Þjóðveijar hyggjast banna með lög-
um kaup á Stasi-hljóðritunum og
birtingu slíks efnis, en skjöl frá
Stasi geta alls staðar skotið upp
kollinum. Vitað er að Stasi sendi
KGB og útibúum sínum afrit af
skjölum sínum.
Quick hefur einnig birt skjöl, sem
sýna að Austur-Þjóðveijar komust
yfir gögn úr bandaríska landvarna-
ráðuneytinu. Þannig fengu þeir
nákvæma vitneskju um margar
meiriháttar leyniáætlanir Banda-
ríkjamanna, rafeindahleranir og
mannvirki Þjóðaröryggisráðsins,
bandarískar orrustuáætlanir og
leynilegar viðræður fulltrúa banda-
ríska landvarnaráðuneytisins í
Þýzkalandi.
Stasi hefur alltaf notið álits fyrir
hæfni í öflun leynilegra upplýsinga
um erlenda óvini. Frá því 1956 sá
sérstök deild í Stasi, Hauptverwalt-
ung Aufklárung (HVA), um njósnir
Austur-Þjóðveija erlendis og Mark-
us Wolf var yfirmaður hennar til
1986.
Stasi tókst smám saman að koma
Wolf: Andlitslausi maðurinn.
Stasi séu að ráða sig í þjónustu
KGB - í Bonn, Washington og
fleiri höfuðborgum.
Þótt kalda stríðinu sé að ljúka
er talið að Varsjárbandalagslöndin
reyni enn að komast yfir leynilegar
upplýsingar um vestrænan há-
tæknibúnað, bæði hernaðarlegan
og til notkunar í iðnaði. Rússar
hafa enn mikinn áhuga á stjörnu-
stríðstækni Bandaríkjamanna, en
áherzlurnar eru að breytast. Áhugi
þeirra virðist vera að færast frá
„hefðbundnum, hernaðarlegum"
upplýsingum til upplýsinga um vís-
indi og tækni, einkum risatölvur og
örtölvur.
Nokkrir fyrrverandi njósnarar
Stasi hafa ákveðið að vinna sjálf-
stætt. Nýlega setti einn þeirra sig
í samband við leyniþjónustustofn-
anir nokkurra Varsjárbandalags-
landa og bauð þeim „vöru og þjón-
ustu“. Hann gat m.a. útvegað upp-
lýsingar um liðsflutninga NATO og
tölvudisk, sem fáir höfðu aðgang
að.
Hópur útsendara hefur komið á
fót alþjóðlegu ráðgjafafyrirtæki í
Sviss til að útvega vestrænum fyrir-
tækjum leynilegar iðnaðarupplýs-
Diestel: Vandasamt starf.
um samstarfið við RAF og PLO og
kúgun Stasi.
Flestum kom á óvart að Wolf lét
skyndilega af störfum 1987. Hann
segir ástæðuna hafa verið þá að
hann hefði gert sér grein fyrir að
stalínískar aðferðir Stasi væru
rangar og hefðu ekki tilætluð
áhrif. Hann kveðst hafa verið um-
bótasinni og mótmælti stefnu
Honeckers á fundi andófsmanna í
Austur-Berlín 4. nóvember, en var
hrópaður niður.
Talaði á útifundi
Skiptar skoðanir eru um ástæð-
urnar fyrir sinnaskiptum Wolfs. Sá
orðrómur komst fljótt á kreik að
hann hefði þótzt sjá fram á hrun
kommúnismans ásamt fleiri starfs-
mönnum Stasi og lent í útistöðum
við Honecker og Mielke. Fljótlega
fóru að birtast við hann viðtöl og
í þeim bergmálaði hann skóðanir
Míkhaíls S. Gorbatsjovs, en forðað-
ist að gagnrýna austur-þýzku
stjórnina.
Þegar Wolf fór allt í einu til
Moskvu í vor vaknaði grunur um
að hann ætlaði að hitta fyrrverandi
yfirmenn sína og afhenda þeim
skjöl og upplýsingar um njósnara
og heimildarmenn Austur-Þjóð-
veija. Sjálfur segir Wolf að hann
hafi gerzt rithöfundur og farið til
Moskvu til að vinna að bók. Skáld-
saga hans Þríeyki, sem styðst við
atriði úr ævi hans, var metsölubók
í Þýzkalandi í fyrra.
Diestel tilkynnti fyrr á þessu ári
að hann hygðist hafa Wolf sér til
ráðuneytis, en varð að hætta við
þá fýrirætlun, þar sem hún vakti
reiði. Þó er talið að ekki verði hjá
því komizt að ráðgast við Wolf og
fyrrum starfsmenn hans til að leysa
Stasi-málið.
Mikillar beiskju gætir í garð
Wolfs í vestur-þýzku leyniþjón-
ustunni vegna gruns um að hann
hafí haldið verndarhendi yfir
hryðjuverkamönnum RAF. Starfs-
menn hennar draga ekki fjöður yfir
það að þeir vilja handtaka hann
samkvæmt ákæru um njósnir frá
1987. Wolf veit á hveiju hann get-
ur átt von, en segist þó munu sam-
Innrás í aðalstöðvarnar: Myndir af Honecker og Brezhnev (t.v.),
Skjöl skoðuð í kjallaranum.
fyrir uppljóstrurum í efstu þrepum
vestur-þýzka stjórnkerfisins. Wolf
kappkostaði að koma njósnurum
sínum í störf, sem kröfðust þess
að þeir hefðu alltaf aðgang að leyni-
legum upplýsingum, og þurfti því
ekki að skipuleggja þjófnaði, sem
hefðu vakið athygli.
Frægasti njósnari Wolfs var
Gnter Guillaume, aðstoðarmaður
Willy Brandts kanzlara, sem flúði
til Austur-Þýzkalands 1974. Annar
helzti njósnari hans var Hans Jo-
achim Tiedge, sem flúði austur fyr-
ir múrinn 1985. Hann var háttsett-
ur í vestur-þýzku leyniþjónustunni,
hafði aðgang að leynilegum upplýs-
ingum í 19 ár og þekkti nöfn
helztu erindreka Vesturlanda
austantjalds.
Enn njósnað
Austur-þýzka leyniþjónustan er
ekki enn dauð úr öllum æðum, þótt
hún hafí opinberlega verið leyst
upp. „Enginn vafi leikur á því að
Stasi hefur enn marga njósnara á
sínum snærum í Vestur-Þýzka-
landi, meðal annars í vestur-þýzku
leyniþjónustunni," segir Peter
Frisch. „Við vitum að austur-þýzkir
leyniþjónustumenn hafa fengið fyr-
irmæli um að safna leynilegum
upplýsingum um NATO. Upplýsing-
arnar eru sendar áfram til austur-
þýzka alþýðuhersins og þaðan til
Rauða hersins."
Þegar ákveðið var að leggja nið-
ur Stasi var hlerunum á símtölum
vestrænna stjórnarerindreka í
Austur- og Vestur-Þýzkalandi
skyndilega hætt. Tveimur mánuð-
um síðar var talið víst að þær hefðu
hafizt að nýju og að þessu sinni
virtust hleranirnar fara fram í
sovézkum herstöðvum í Austur-
.Þýzkalandi. Þannig virðast Rússar
hafa tekið við aðgerðum Stasi.
Sovézkt herlið verður áfram í Aust-
ur-Þýzkalandi í fimm ár.
Frisch grunar líka að erlendir
heimildarmenn og uppljóstrarar
íngar.
Dræmar undirtektir
Hingað til hefur Bonn-stjórnin
yfirleitt látið við það sitja að skora
á njósnara Stasi að gefast upp, en
fengið dræmar undirtektir. Þó hafa
nokkur hundruð Stasi-foringjar
gefíð sig fram, enda losna þeir lík-
lega við málaferli og sumir þeirra
munu fá sæmilegar greiðslur. Þess-
ir menn hafa komið upp um sam-
starfsmenn sína og um 90 njósnar-
ar hafa verið handteknir og nokkur
hundruð uppljóstrarar afhjúpaðir.
Vestur- og Austur-Þjóðveijar eru
ekki sammáia um hvað gera eigi
við njósnarana þegar þeir hafa
náðst. Diestel og margir samstarfs-
menn hans vilja náða alla starfs-
menn Stasi, sem stunduðu njósnir,
en Vestur-Þjóðverjar eru því mót-
fallnir. Austur-Þjóðveijar vilja hins
vegar lögsækja Stasi-menn, sem
Guillaume (t.v.) og Tiedge: Njósnarar Wolfs.
tóku þátt í ofbeldisverkum og gerð-
ust sekir um mannréttindabrot.
Þess vegna var Erich Mielke,
fyrrum yfirmaður Stasi, handtekinn
26. júlí fyrir að skýla hryðjuverka-
mönnum RAF og hafa uppi áform
um að reisa kyrrsetningarbúðir.
Unnið hefur verið að því að leggja
fram morðákæru á hendur Erich
Honecker, fv. leiðtoga kommúnista-
flokksins. Háttsettir aðstoðarmenn
þeirra verða líklega ákærðir fyrir
brot á mannréttindum og fyrir að
vernda hryðjuverkamenn. Hins veg-
ar virðist enginn vita hvað gera
eigi við Markus Wolf.
Wolf er 67 ára og minnir á lýsing-
ar John Le Carré á Karla, sem
hann var fyrirmyndin að. Viðtöl við
hann hafa birzt í þýzkum blöðum
og tímaritum og hann hefur komið
fram í sjónvarpi. Hann er stoltur
af sigrum sínum, en segir nú að
það hafi verið „meiriháttar mistök"
að koma Guillaume fyrir í skrifstofu
Brandts, því að mál hans hafi stofn-
að í hættu þeirri stefnu kanzlarans
að sættast við Austur-Þjóðveija.
Lítið mark er tekið á yfirlýsingum
Wolfs um að hann hafi ekkert vitað
þykkja að mætá fyrir vestur-þýzk-
um dómstóli og ekki reyna að flýja
til Sovétríkjanna.
Flestum fínnst að starfsemi Stasi
erlendis hafi verið aukaatriði. Mestu
máli skipti að uppræta stofnunina
í Austur-Þýzkalandi. Reiði almenn-
ings hefur dvínað síðan í janúar,
þegar æstur mannfjöldi ruddist inn
í aðalstöðvar Stasi og lét greipar
sópa um skjöl, en grunnt er á
henni. Stasi vakti svo mikla tor-
tryggni, beiskju og hræðslu að reið-
in getur brotizt út aftur þegar
minnst varir.
Rannsókninni í aðalstöðvum
Stasi er haldið áfram og nýjar upp-
lýsingar koma fram daglega. En
margir Austur- og Vestur-Þjóðveij-
ar telja að andrúmsloft hatursins
verði að hverfa. Allt of margir
Austur-Þjóðveijar hafi verið við-
riðnir Stasi og aðgerðir stofnunar-
innar. Líklega verður spjaldskrár-
geymslum Stasi lokað og flestir
starfsmennirnir náðaðir - jafnvel
Markus Wolf. Á meðan munuy
nokkrir Stasi-menn bíða þess róleg-
ir að aðstæður breytist þannig að
þeir geti hafizt handa á ný.