Morgunblaðið - 28.10.1990, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1990
13
Breiði fregnir er hann kemur
snemma í apríl eða maí á skipinu
Peter Gibszon. Honum þykir ekki
friðvænlegt og lætur reisa virki við
búðirnar hjá Járngerðarstöðum. Þar
var saman komið harðsnúið lið, sem
vildi gjaman hefna harma sinna á
Þjóðverjum og lét reiði sína í þeirra
garð bitna að nokkru á íslendingum.
Mun hafa rænt þá, bundið og pínt
og hótað lífláti ef verslað væri við
aðra og beitt þá margvíslgu ofbeldi.
Jóhann Breiði gerðist djarftækur til
kvenna og tók konu nokkra með
valdi um borð í skip sitt, en geymdi
mann hennar þar hjá sér í hlekkjum
svo að hann gerði sér ekki ónæði
meðan hann hélt konuna.
Tóku íslendingar sig þá saman
og riðu til Bessastaða, kröfðu höf-
uðsmanninn, Diðrik frá Minden, lið-
veislu gegn slíkum illmennum. En
Jóhann Breiði hafði ögrað höfuðs-
manni. Gekkst hann strax fyrir her-
útboði til þess að hindra yfirgang
Englendinga, sem höfðu vígbúist í
Grindavík. Fógeti sneri sér fyrst til
þýskra kaupmanna í Hafnarfirði og
hét á þá að duga sér í herferð til
Grindavíkur. Brýna nauðsyn bæri til
þess að tryggja hér frið og frelsi til
verslunar. Lét hann lesa kæmskjal
á hendur Englendingum fyrir allt
það sem þeir hefðu unnið gegn
Danakonungi á íslandi. Tóku Hafn-
arfjarðarkaupmenn vel málaleitan
fógeta, ef hann gæti fengið nægan
liðsafla, því Jóhann Breiði væri
mannmargur. Skifaði Diðrik þá í
aðra verslunarstaði um Suðurnes.
Þegar herförin til' Grindavíkur var
ráðin rauf Þjóðveijinn Ludtkin
samninga um hafnargrið og réðst
þar á enskt skip, drap skipstjóra og
særði aðra og sendi svo lið til Grinda-
víkur. Liðsmenn komu saman að
kvöldi dags við Þórðarfell, komu ríð-
andi úr Hafnarfirði, Njarðvíkum og
Básendum. Ber þýskum og enskum
heimildum saman um að þeir hafi
verið 280 eða 8 skipshafnir frá Ham-
borg og Brimum að viðbættri sveit
Diðriks. Lýsti hann alla Englendinga
í Grindavík ófriðhelga og réttdræpa,
en friðhelgi yfir öllum sem að þeim
færu.
Aðfaranótt Barnabasmessu eða
11. júní hélt herinn síðan niður í
víkina, vopnaður handbyssum, lás-
bogum, spjótum og sverðum, búinn
léttum brynjum og stálhúfum. ís-
lendingar úr víkinni gátu borið hern-
um að Englendingar yggðu ekki að
sér, margir væru á sjó við fiskveið-
ar, en Jóhann Breiði hefði setið
veislu mikla um kvöldið og svæfi í
búð sinni innan virkisins ásamt val-
fangara hertogans af Suffolk í Eng-
landi og 13 öðrum Englendingum.
Árásarherinn hélt skipulega og
hljótt niður í Grindavík þessa vor-
björtu nótt. Það var útsynnings-
hraglandi og úfinn sjór. Englending-
um hafði engin njósn borist. Hafnar-
fjarðarliðið komst mótspyrnulaust
upp á virkisvegginn og réðst með
öskrum og óhljóðum á tjaldbúðimar.
Jóhann Breiði og hans menn vökn-
uðu við vondan draum og eftir
skamma hríð lágu 15 Englendingar
í blóði sínu í virkinu, þar á meðal
sundurhöggvinn líkami Jóhanns
Breiða. Höfðu sumir verið drepnir
níðingslega. Á legunni í Grindavík
voru 5 ensk skip og léttu akkerum.
Nokkur hluti árásarliðsins komst um
borð í skip Peters Gibszons og tók
það. Utarlega í hverfinu voru búðir
kaupmanna frá Lynn og hélt hluti
Hafnarfjarðarliðsins þangað þegar
virkið var unnið, drap þar menn og
rændi. Fjórum enskum skipum tókst
að leggja frá landi, en eitt strandaði
í útsiglingunni og fórst með allri
áhöfn. Eftir skamma stund var
Grindavík algjörlega á valdi Diðriks
fógeta og Þjóðveija. Slógu þeir upp
veislu, létu þeyta lúðra og beija
bumbur og drukku siguröl. Var köld
aðkoma fyrir Englendingana sem
verið höfðu við fiskveiðar og voru
þeir hraktir og svívirtir. Diðrik beið
sjálfur byijar til að sigla enska skip-
inu til Bessastaða með fangana og
herfangið. Erlendur lögmaður Þor-
valdsson setti 18. júní tyftardóm um
atburðina í Grindavík og niðurstöður
hans þær að Jóhann Breiði og allir
hans fylgjarar dæmist eftir lögbók-
arinnar hljóðan ránsmenn og rétti-
lega af lífi teknir, en skip þeirra og
góss falli undir konung og umboðs-
menn hans. Og var dómurinn stað-
festur um sumarið af lögréttu og
biskupi.
Grindavíkurstríðinu lýkur í raun
og veru 21. júní, en þó var eftir að
semja frið. í styijöldinni höfðu íjórar
ijóðir ást við og stjórnir þeirra létu
sig atburðina miklu skipta. Hér var
hafin styijöld og þeirri styrjöld varð
að ljúka með friðargerð, eins og
Björn Þorsteinsson sagnfræðingur
orðar það.
Veróur að milliríkja-
deilum stórveldanna
Um mitt sumar 1932 var
hrakfalla liðið frá Básendum komið
til Englands og kærði þar mál sitt
fyrir konungi, Hinriki 8. Það mat
tjón sitt á 3.000 pund og benti á
að fjögur skip frá Hamborg lægju á
Thames og báðu hann að leggja
hald á þau, svo að þeir fengju skaða
sinn bættan og hegna sekum mönn-
um. Hinrik varð ævareiður. Hann
sneri sér til þýsku Hansasamkund-
unnar í London og hótaði Þjóðveijum
afarkostum ef þegnar hans fengju
ekki fullar bætur og Hansamönnum
yrði hegnt. Eftir dráp Björns Þor-
leifssonar hafði Englandskonungur
varpað öllum Stálgarðsmönnum í
dýflissu og óttuðust þeir svipaðar
aðgerðir. Þeir sendu til Hamborgar
að biðja kaupmenn þar að friðmæl-
ast við Hinrik, en þeir eru hinir
verstu, skrifa Hinrik mikið skjal og
telja að harin beri sig röngum sök-
um, því á íslandi séu Englendingar
lögbrjótar en ekki Hansamenn. Bera
þeir fram miklar kærur á hendur
Englendingum. Og eru mörg kæru-
atriðin runnin beint frá íslendingum.
Hamborgarar áttu sjálfir lítilla hags-
muna að gæta í London þótt Lýbíku-
menn ættu það. Ljúka þeir bréfi sínu
til konungs á því að biðja hann að
rannsaka málið, eins og þeir leggi
það fyrir og grípa ekki til neinna
örþrifaráða. En vilji Englendingar
ekki sættir, þá segja þeir að Hinrik
8. ætti að senda sökudólgana til
Hamborgar, þar verði þeir dæmdir
af fullkomnu réttlæti. Hinrik svarar
þessu ósvífna bréfi heldur hógvær-
lega, en Hamborgarar snúa sér til
Friðriks I Danakonungs og fá hann
til að skerast í leikinn. Skrifar hann
Hinrik og segir að þegnar sínir í
Hamborg séu öldungis saklausir af
ofríkisverkum við Englendinga á
íslandi, ber sakir á Englendinga og
segir að höfuðsmaður sinn hafi
hvatt þýska til hjálpar til að hindra
ofbeldi þeirra. Fara mörg bréf á
milli. Loks segir Hinrik 8., að sé
ætlun þeirra að svipta þegna hans
þeirri aðstöðu, nytjum og verslun
sem þeir frá fornu fari hafi notið á
íslandi, þá kveðst hans konunglega
tign ætla að klæðast hameskju og
taka sér sverð í hönd og beijast
fyrir rétti þegna sinna.
En Hinrik á óhægt um vik.
Ýmsir þegnar hans krefjast róttækra
aðgerða, en Danakonungur hótaði
stríði með nokkurn hluta Hansasam-
bandsins að bakhjarli ef hann geri
það. Siglingar Englendinga inn á
Eystrasalt og til Skandinavíu vora
í veði, ef til ófriðar drægi, en íslands-
siglingaraar eru ekki gengnar úr
greipum þótt skakkaföll yrðu eitt
sumar. Allt þetta þykir tíðindum
sæta hjá stjómmálamönnum álfunn-
ar, og herra Chapuys, ambassador
Karls keisara V. við ensku hirðina,
flýtir sér að gefa keisara ýtarlega
skýrslu um málið. Aldrei áður hafði
ísland verið svo mjög á dagskrá hjá
stjórnarherrum og konungum, ekki
einu sinni árið 1468, eftir að styij-
öld var hafin milli Englendinga og
Dana út af drápi Bjöms Þorleifsson-
ar, skrifar Björa Þorsteinsson. En
nú var veröldin önnur en þá og
fleiri blikur á lofti í stjórnmálum
álfunnar. Þar stóð einkum ógn og
ólga af vaxandi borgarastétt og
guðlausum siðbótarmönnum. En
Hinrik 8. var ennþá verndari trúar-
innar og mágur keisarans.
Jafnframt því sem Hinrik 8. gekk
frá síðustu bréfum sínum um ís-
lensku deiluna í desember 1532,
gerði hann út erindreka til Ham-
borgar og Danmerkur. Af beggja
hálfu var sest niður og safnað skýrsl-
um um ofbeldisverk andstæðing-
anna á íslandi og eru skýrslur Þjóð-
veija óneitanlega viðameiri en Eng-
lendinga. Hamborgarar fyllast skelf-
ingu þegar þeir eiga von á erindrek-
anum Thomasi Lee, sem er svo
sprenglærður og talar bara latínu
og ensku. Gerðu þeir út hraðboða,
sem brutust áfram í fannkyngi og
frosthörkum úr einni borg í aðra til
að biðja borgarstjórnir um að lána
Hamborgurum sína lærðustu menn
í umræðurnar. Og dr. Johann Old-
endorp, ráðherra í Rostokk, hraðar
sér til Hamborgar og gerist þar
helsti ráðgjafi borgarstjórnarinnar
við samningana sem í hönd fara.
Er því ekki að furða þótt skjölin sem
nú eru komin til íslands séu æði
fyrirferðarmikil. Endaði þetta með
því eftir 9 daga þóf að gert var
uppkast að reglugerð til þess að
varðveita frið milli allra höndlunar-
manna á Islandi.
Frióarsqmningar út af
Islandi
Þegar ráðstefnan í Hamborg
hafði afrekað þetta bárust þangað
þau boð frá Danakonungi að hann
stefndi mönnum til sáttafundar um
íslandsmál í Segeberg, sem er falleg
gömul borg skammt norðan við
Lubeck. Dr. Thomas Lee hafði í raun
ekki komið neinu áleiðis af boðum
herra síns því Hamborgarar sátu við
sinn keip. Hófst svo hinn eiginlegi
sáttafundur um íslensku deiluna í
Segeberg. Friðrik konungur út-
nefndi fulltrúa sinn Kristján son
sinn, hertoga af Slésvík og Holtseta-
landi, sem árið eftir varð Kristján
III. Var þama mikið lið ráðgjafa.
Sáttafundurinn í Segeberg stóð í
þijá daga og er skemmst af honum
að segja að engar kærur og kröfur
Englendinga voru teknar til greina,
en Kristján hertogi býður í nafni
konungs öllum að halda frið sín á
milli og stofna til engra ofbeldis-
verka á íslandi. Um sumarið gerði
Hinrik út herskipaflota til íslands
til þess að vernda ensk fiskiskip og
kaupfor en ekkért sérstakt bar til
tíðinda. Enski íslandsflotinn hafði
einungis minnkað um nærfellt helm-
ing, í stað 150 skipa voru þau nú
80 og eftir næsta áhlaup 6 árum
síðar minnkaði enski flotinn enn um
helming.
„Þetta er eini sáttafundurinn um
friðarsamninga á milli stórvelda,
sem þá voru, út af átökum á ís-
landi. Liggur við að Hinrik 8. geri
upptækar allar eigur Þjóðveija í
London og þá er það orðið stórkost-
legt deilumál milli Þjóðveija og
Breta. Og Bretar tapa,“ sagði Jón
Böðvarsson. „Afleiðingin verður sú
að Englendingar hrekjast burt af
íslandi. Verðið lækkar á skreiðinni
þegar engin samkeppni er lengur.
Strax á eftir fóru Danir að amast
við Þjóðveijum, sem hröktust í burtu
1602 og einokunin tekur við.“
Skjölin 500 sem komin eru til Is-
lands á filmum eru öll um þessi
mál. „Það er ihikill fengur að því
að hafa fengið frumgögnin og með
því að sjá hvernig bréfin liggja í
bókunum hefur maður samhengið,“
sagði Ólafur Ásgeirsson þjóðskjala-
vörður. Auk þess er gaman að því
að hafa bréf frá þeim litríka kóngi
Hinrik 8., þar' sem hann talar um
Grindavík.
Hugheilar þakkir til allra, sem aÖ glöddu mig
í tilefni af 75 ára afmœli mínu.
GuÖ blessi ykkur öll.
Bestu kveðjur.
Ingibjörg Pálsdóttir,
Kirkjuhvoli.
NÝ RÖDD f ÍSLENSKRI TÓNLIST
í DEBUT—TÓNLEIKAR ]
Eva Mjöll Ingólfsdóttir, fiðia
DoUglaS Poggioli, píanó.
í f slensku óperunni í dag
sunnud. 28. okt. kl. 16.00
Aðgöngumiðar hjá Veröld, Austurstræti 17 og við inngang.
V_________________ )
Konsertumboöið OPUS
HELGARRISPUR í NOVEMBER OG DESEMBER
FLUGLEIDIR
Þegarferðalögin liggja i loftinu
Skemmtilegasta borg Skandinavíu. Verslanir eru ADMIRAL
opnar á laugardögum. Góðir veitingastaðir, FRÁ KR. 26.060,-
jass og bjórstofur. ,MpFRIAL
Kaupmannahöfn er París Norðurlandanna. iljL z __
Þar er sagan, ævintýrin, menningin,
mannlífið og náttúrufegurðin. SHERATON
Frábær hótel á vægu verði. pRÁ KR. 31.086,-
COSMOPOLE
FRÁ KR. 27.558,-
ABSALON
FRÁ KR. 27.470,-
*Miðað við gistingu í tvíbýli
í 3 nætur.
Söluskrifstofur Fluleiða:
Lækjargötu 2, Hótel Esju og Kringiunni. Upplýsingar og farpantanir ísíma 690 300.
Allar nánari upplýsingar færðu á söluskrifstofum Flugleiða, hjá umboðsmönnum og ferðaskrifstofum.