Morgunblaðið - 28.10.1990, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. OKTÓBER 1990
Dauðakvíði, um 1945.
leit dagsins ljós: „Listin sprettur
af lífinu sjálfu en ekki neinni fagur-
fræði.“
Þetta er rétt svo langt sem það
nær, en eins og fram kemur, þá
er gildismat manna á fagurfræði
sífelldum breytingum undirorpið.
Það styrkir staðhæfinguna, að í
listum sé ekki til nein regla, einung-
is undantekning frá reglunni.
Og þeir vita, sem reynsluna hafa,
að eigi að skrifa um myndlist ar-
verk þá eru ekki til neinar öruggar
aðferðir, sem menn geta tileinkað
sér. Þekktur franskur listrýnir sagði
eitt sinn eftir að hafa rannsakað
nokkur kerfi í kjölinn, „að þau hefðu
öll smám saman opinberað vanmátt
sinn. Það væri ekki annað að gera
en að vera galopinn gagnvart við-
fangsefninu hveiju sinni“ — og láta
skeika að sköpuðu, gæti maður
kannski bætt við.
Og jafnvel þótt hverjum og einum
megi vera þetta Ijóst, sem um-
gengst listir, þá eru skólarnir í
sífellu að reyna að búa til kerfi, og
þessi kerfi eiga jafnan að vera
óbrigðul, þótt þeim sé kollvarpað á
nokkurra ára fresti!
Og í ljósi framanskráðs er það
alveg rétt, sem góðskáldið sagði við
mig á göngu okkar um sali safnsins
á dögunum: „Það getur ekkert
stöðvað eldinn, sólin fer'sínu fram
— og ekki sinna verka sakna lætur
— og eldsumbrot lúta engum kerfis-
bundnum reglum úr mannheimi, né
heldur gangur himintungla. Lista-
menn getur og heldur ekkert stöðv-
að, því að þeir eru með neista allífs-
ins í æðunum og háðir honum, en
engum reglum öðrum.
Það er svo mikið af jarðtengdum
skáldskap í myndum Svavars, há-
fjallasölum, vori, hausti og gróandi
sumarsins. Litbrigði jarðar, — him-
VÆNGJAÐAR
LITASTROKUR
Myndlist
Bragi Asgeirsson
að fer ekki á milli mála, að
gestum og gangandi er boðið
upp á mikla hátíð í sölum Lista-
safns Islands þessa dagana.
Yfirlitssýningar okkar bestu mál-
ara eru ekki daglegt brauð og húsa-
kynni safnsins bjóða ekki upp á
fullkomna möguieika til að gera
þeim skil né vera stöðugt í gangi
með hinar viðameiri sýningar.
En hins vegar eigum við ekki
önnur húsakynni til að rækta mynd-
listarmennina betur, nema þá að
gjörbreyta þeim í hvert skipti eftir
eðli sýninganna, en það er nær
óvinnandi vegur.
Þessa dagana er að renna sitt.
skeið heilmikil sýning í öllum sölum
listasafnsins á lífsverki Svavars
Guðnasonar, brautryðjanda sjálf-
sprottna málverksins á íslandi og
eru þessar línur ritaðar til að minna
á það. Andvaraleysi fjölmiðla gagn-
vart myndlist er í nær öllum tilvik-
um forkastanlegt, og það sem birt-
ist sumstaðar vænlegra til að skapa
enn meiri rugling en að greiða úr
honum. Heilsíðuviðtöl birtast
kannski vegna smásýninga, sem
örfáir nánir vinir skoða, á meðan
hinar viðameiri gleymast kannski
með öllu.
Sýning á borð við þá í Listasafni
íslands verður trúlega ekki endur-
tekin næsta áratuginn og jafnvel
þótt til mun lengri tíma sé litið, og
því fágætt tækifæri til að kynna
sér æviverk þessa sérstæða málara,
sem hafði svo mikil áhrif á íslenzka
myndlist árin eftir stríð og sem sér
stað enn þann dag í dag.
Listin hefur að vísu gengið í
gegnum örar breytingar á þeim 45
árum sem liðin eru síðan Svavar
kynnti sjalfsprottna, sértæka mál-
verkið í Listamannaskálanum
gamla við Kirkjustræti. Viðhorf
ungra listamanna hafa verið í stöð-
ugri geijun, sem bera ber, og jafn-
vel farið í heilan hring og stundum
gott meira!
Strangflatalistin hélt mönnum í
fjötrum í nær áratug og var leyst
af hólmi af andstæðu sinni, slettu •
listinni og sértækri innsæislist.
Popplist neysluþjóðfélagsins koll-
varpaði svo öllum fyrri gildum og
seinna reis hlutlæga málverkið
útskúfaða úr öskustó og með því
mannslíkam inn (fígúran) í öllu sínu
veldi.
Heilan áratug réð hugmynda-
fræðilega iistin, sem með öllu
útskúfaði hreina málverkinu, en
málverkið reis upp aftur sterkara
en nokkru sinni fyrr og nú einmitt
í sjálfsprottnum búningi, þótt marg-
ir misþyrmdu gróflega þeim gildum
sem lögð var svo rík áhersla á fyrr-
um, og módemisminns svonefndi
var jafnvel skammarorð. I stað þess
kom skilgreiningin post-módern-
isminn og krot á veggi komst í móð
(graffiti) — jafnvel klósettkrot rat-
aði í listtímarit!
Nú þegar svo margar stefnur eru
uppi, sem virkar eins og mótvægi
við miðstýrða allsheijarstefnu list-
páfa og listaskóla, og margur botn-
ar ekkert í neinu, er jafnvel farið
að slá útí fyrir gagnrýnendum, sem
henda á lofti skilgreiningar einsog
Post, post, post módernismi.
Að baki býr auðvitað viss tilvísun
til ástandsins og um leið vottur af
ádeiluháði, því að það hefur aldrei
verið lokamarkmið listarinnar, að
menn gerðu nákvæmlega það sama
í Súdan og Grímsnesinu, því að öll
mikil list felur í sér viss fijómögn
í samræmi vð nánasta umhverfi
ásamt ákveðnum persónueinkenn-
um.
Eftir að málverkið hefur verið á
oddinum í áratug hefur verið gerð
ný atlaga að því, og nú er það jafn-
vel hnoð eða „kitsch“ í yfirstærðum,
sem er æði dagsins. — Það er viss
þörf að rekja þetta allt upp lið fyr-
ir lið, þegar sýning er skoðuð, sem
jafn rækilega sannar styrk mál-
verksins og sýningin á verkum
Svavars Guðnasonar í Listasafni
íslands.
Og hér er hreyft við kjarna listar-
innar, að góð verk úreldast aldrei,
en aukast frekar að áhrifamætti,
eftir því sem þau eldast. Minnumst
þess, að tail eru 30 þúsund ára
tákn í myndlistinni, sem endurtaka
sig í nútíma málverkum og rýmis-
verkum!
Það er líka mikilvægt hvað Svav-
ar sagði sjálfur í blaðaviðtali, er
hann stóð á hátindi listar sinnar
og hvert tímamótaverkið af ^iðru
ins, hafs og hauðurs í öllu sínu
veldi.“
— Ég segi, taktu eftir þessari
hvítu línu, sem skiptir lit, formi og
byggingu í myndinni þarna, þetta
er mikill galdur í málverki. Skáldið
segir: „Þetta minnir mig á málverk
eftir Munch, hann átti þetta til.“ —
Ég segi, áhrifin geta verið óbein,
en annars er ekkert við slíkt að
athuga, þegar þetta er notað á jafn
persónulegan hátt, en hér er komið
að einu atriði sem ásamt fleirum
vill vefjast fyrir mörgum nútíma-
málaranum og það er til mýgrútur