Morgunblaðið - 31.10.1990, Side 36

36______________MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 31. OKTÓBER 1990_
Versti fjandi mælskulistar
eftirÁrmann
Jakobsson
Því hefði víst enginn spáð og
undirritaður síst af öllum að ég
ætti eftir að taka mér penna í hönd
út af því sérkennilega fyrirbæri sem
í hugum flestra heitir einfaldlega
MORFÍS - þ.e.a.s. mælsku- og rök-
ræðukeppni framhaldsskóla á ís-
landi. Hins vegar er nú svo komið
að ég sé mig tilneyddan að skrifa
um hana nokkrar línur. Kemur þar
einkum tvennt til. í fyrsta lagi hef
ég lengi verið unnandi mælskulistar
og viljað veg hennar sem mestan.
í öðru lagi hef ég ávallt viljað að
framhaldsskólar landsins nytu
þeirrar virðingar sem menntastofn-
unum íslenskrar æsku ber. Þess
vegna hef ég ætíð verið hlynntur
því að framhaldsskólarnir keppi sín
á milli í þessari fornu listgrein.
Mælskulist í einhverri mynd hef-
ur verið iðkuð í þúsundir ára og
naut um tíma meiri virðingar sem
listform en sjálf ljóðlistin. Því fer
ekki á milli mála að það hlýtur að
vera mjög þroskandi fyrir ungt fólk
að leggja stund á hana. Auk þess
hefur hún ótvírætt hagnýtt gildi.
Hver vill ekki geta sannfært aðra
um ágæti eigin málstaðar með rök-
um og mælsku ? Það fer heldur
ekki á milli mála að það er mjög
æskilegt að framhaldsskólanem-
endur þjálfíst í að koma skoðunum
sfnum til skila og standi ekki
klumsa ef krafist er af þeim að
þeir haldi ræðu á opinberum vett-
vangi.
En hefur MORFÍS-keppnin verið
sá aflvaki mælskulistar á íslandi
sem henni var ætlað að verða?
Hefur hún þjálfað upp ræðumenn
með næmt skynbragð á rök, skýra
hugsun, sannfærandi framkomu og
hæfileika til að koma skoðunum
sínum á framfæri þannig að allir
geti skilið þær og hrifist með? Um
þetta’hefur lengi verið deilt.
Það var haustið 1988 að ég ákvað
að seðja forvitni mína og kynnast
þessari margumtöluðu keppni af
eigin raun. Fram að því hafði ég
ávallt litið á MORFÍS-keppnina sem
fremur ómerkilega uppákomu sem
fátt ætti sameiginlegt með list-
greininni mælskulist. Þennan vetur
komst ég hins vegar að því að svo
þyrfti alls ekki að vera. Allt lið
okkar sem kepptum fyrir hönd
Menntaskólans við Sund þjálfaðist
á margvíslegan hátt. Við lærðum
að vera gagnrýnir á opinberar ræð-
ur, t.d. á Alþingi. Við lærðum heim-
spekilegan þankagang og rökræna
hugsun. Síðast en ekki síst þjálfuð-
umst við í að koma fram fýrir mann-
fjölda og lýsa skoðunum okkar á
vitrænan hátt. Megintilgangurinn
með ræðukeppni ætti að mínu mati
einmitt að felast í þessu þrennu.
Ef ekki, þá er hún fánýt og hjóm
eitt. En skemmst er frá því að segja
að lið mitt, lið Menntaskólans við
Sund, bar sigur úr býtum í
MORFÍS-keppninni þetta ár og tel
ég að það hafi fyrst og fremst ver-
ið því að þakka hve djúpt við hugs-
uðum málefnið í hvert sinn og
reyndum að ná röklegum yfirburð-
um gagnvart andstæðingum okkar.
í haust var ég beðinn um að
þjálfa ræðulið fyrir gamla skólann
minn, Menntaskólann við Sund. Tók
ég því tilboði fegins hendi enda
átti ég ekkert nema góðar minning-
ar frá þessari keppni. Ég sé heldur
ekkert eftir því þar sem liðið sem
ég þjálfaði var mjög efnilegt og
náði á þessari viku sem undirbún-
ingur keppninnar tók undraverðum
árangri, bæði í að semja vel fram-
bærilegar ræður og einnig gátu
ræðumennimir þrír flutt ræður
sínar á eðlilegan, tilgerðariausan
og sannfærandi hátt eins og þeir
þurfa að kunna sem ætla að tala
fyrir framan fólk á mannamótum
síðar á lífsleiðinni. Kunnu ræðu-
mennirnir allir ræður sínar utan
bókar eins og bestu ræðumenn á
þingi fyrr og síðar, t.d. Bjarni Bene-
diktsson og Gunnar Thoroddsen .
Að mínu mati var þetta ræðulið
betra en það sem ég var í á sínum
tíma og bar sigur úr býtum í
MORFIS-keppninni á sínum tíma.
Því var engu að kvíða er gengið
var til leiks.
Keppnin var mjög skemmtileg
og kappamir sem ég hafði unnið
með stóðu sig með prýði. Er
skemmst frá því að segja að þeir
kváðu andstæðinga sína algerlega
í kútinn. Andmælendurnir, lið Fjöl-
brautaskólans í Garðabæ, komu
ekki nægilega vel undirbúnir til
leiks. Tveir þeirra vom óöruggir og
hikuðu á stöku stað, sá þriðji tók
þann kostinn að lesa mestan hluta
ræðu sinnar af blaðinu en líta upp
öðru hvoru. Flutningur þeirra var
ómarkviss, hrynjandin tilgerðarleg
og þeir böðuðu út öllum öngum eins
og ítalskir ökuþórar sem lent hafa
í árekstri. Auk þess hafði framsögu-
maður þeirra tileinkað sér höfuð-
hreyfingar sem myndu hvergi geta
gengið á opinberum málþingum.
Rök þau sem Garðbæingar höfðu
fram að færa í þessari keppni vom
kapítuli út af fyrir sig. Þeir höfðu
greinilega lítið pælt í málefni
kvöldsins sem var spurningin: Er
umhverfísvernd orðin ofstæki? Þeir
áttu að mæla gegn þessari fullyrð-
ingu en gekk miður vel. Eyddu
þeir mestum tíma í að sannfæra
áheyrendur um að samtök eins og
Greenpeace og Sea Shepard væra
'alls ekki umhverfisvemdarsamtök
og þar af leiðandi væri lítið um
ofstæki í umhverfísvernd nútímans.
Ofstæki væri hins vegar heilbrigt
og nauðsynlegt í náttúmvemd! Þar
að auki gekk málflutningur Garð-
bæinga út á alls konar svívirðingar
um andstæðinga sína og almennan
dónaskap. Til dæmis talaði einn
ræðumaður þeirra um nærbuxur
MS-inga og sá ræðumaður FG sem
dómarar veittu sæmdarheitið ræðu-
maður kvöldsins hóf seinni ræðu
sína með þeim háfleygu orðum :
„Illu er best aflokið, sagði kerlingin
9g skeindi sig (!) áður en hún skeit.“
Önnur rök þeirra vom af svipuðu
tagi enda vom flestir í salnum
komnir á þá skoðun í hléi að keppn-
inni væri í raun lokið; svo mikið
hallaði á Garðbæinga í öllum mál-
flutningi, ræðutækni og sannfær-
ingu. Kom þetta skýrt fram í við-
tölum við áheyrendur í beinni út-
sendingu Rásar tvö sem var á
staðnum og fylgdist með keppninni.
Hið undarlega gerðist hins vegar
þegar úrslit keppninnar vom kynnt
að oddadómarinn (en dómarar eru
þrír) lýsti lið Fjölbrautaskólans í
Garðabæ sigurvegara. Kom þetta
flatt upp á alla viðstadda. Sjálfur
varð ég alveg agndofa enda munur-
inn á liðunum svo mikill að ekki
gat einfaldlega verið um mismun-
andi smekk manna að ræða. Datt
mér fyrst í hug að oddadómarinn
hefði einfaldlega mismælt sig en
svo reyndist ekki vera. Forsendurn-
ar fyrir dómnum hef ég ekki séð
„Núorðið þykir eðlileg’t
að skjóta af leikfanga-
byssum í pontu, sniðugt
að tala um nærfatnað
andstæðinga sinna og
sannfærandi að klippa
bindið af fundarstjóra í
miðri ræðu.“
ennþá en svo mikið er víst að hann
var gersamlega á skjön við þær
hugmyndir sem menn gera sér al-
mennt um mælskulist. Hingað til
hafa menn vart talið það til ræðu-
mennsku að vera með fíflalæti,
óeðlilegt handapat og mddalega
framkomu í pontu en þeir dómarar
sem dæmdu þessa umræddu keppni
em greinilega á annarri skoðun.
Samkvæmt þeirra dómi telst það
mikil mælskulist að tala í hring og
snúa út úr efninu á hinn ómerkileg-
asta hátt, verða tíðrætt um „kúk“
og „skít“, hiksta og stama á ræðun-
um sínum og segja ómerkilega aula-
brandara um geislavirka Ukraínu-
menn að dansa hjá Chemobyl. En
slíkur var einmitt málflutningur
Garðabæjarliðsins þetta kvöld.
Það ætti öllum að vera ljóst að
svona loddaraskapur á ekkert sam-
eiginlegt með hinni fornu rökræðu-
list. Það liggur líka ljóst fyrir að
málflutningur sem þessi stoðar lítt
úti í samfélaginu. Þar er þess kraf-
ist að menn ræði um málefni af
skynsemi, festu og rökvísi en
ómerkilegir aulabrandarar, skítkast
í garð andmælenda og rök sem
byggjast á útúrsnúningi einum
stoða lítt. Því er það umhugsunar-
efni þegar aðstandendur umfangs-
mestu mælskukeppni landsins
sveigja svo gersamlega frá viðtekn-
um hefðum í mælskulist. Það hlýtur
að leiða af sér ný gildi í ræðu-
mennsku. í framtíðinni hljóta rök
að teljast einskis verð en ræðumenn
að leggja allt kapp á fíflalæti sem
leiða athygli áheyrenda frá því sem
sagt er. Þá er mælskulist illa kom-
ið. En þetta er sú framtíð sem
MORFÍS-dómararnir Elsa B. Vals-
dóttir, Jónas Fr. Jónsson og Sigríð-
ur Indriðadóttir vilja marka
íslenskri ræðumennsku.
Mælsku- og rökræðukeppni
framhaldsskólanna hefur mnnið
sitt skeið á enda. Um það sannfærð-
ist ég eftir umrædda keppni
fímmtudagskvöldið 18. október.
Dómarar keppninnar em greinilega
búnir að gleyma því hvað mælsku-
list er og til hvers hún er. Niður-
staða þeirra er að rök og vitræn
hugsun séu lítils virði, fíflalæti og
hamagangur í pontu fullkomlega
eðlileg og ræðumenn séu því meira
sannfærandi eftir því sem þeir æpi
meira. Dómar þeirra í þau fáu ár
sem MORFÍS hefur starfað hafa
gert það að verkum að það sem
áður þótti óhugsandi, óviðeigandi
og með öllu óviðkomandi ræðulist
er orðin eðlilegt og sjálfsagt. Núorð-
ið þykir eðlilegt að skjóta af leik-
fangabyssum í pontu, sniðugt að
tala um nærfatnað andstæðinga
sinna og sannfærandi að klippa
bindið af fundarstjóra í miðri ræðu.
Vart mun líða á löngu uns einhver
ræðumaður í MORFÍS kveikir í
pontunni og brennir salinn. Ég er
ekki frá því að verr sé af stað farið
en heima setið.
Mælsku- og rökræðukeppni
framhaldsskólanna er komin í al-
gerar ógöngur. Hún er orðin versti
fjandi mælskulistar á íslandi í dag.
Því tel ég réttast að leggja hana
niður og efna til nýrrar keppni sem
byggir á upphaflegum gildum
ræðulistarinnar. Þá fyrst er hægt
að tala um mælsku og rökræðu-
keppni íslenskra framhaldsskóla.
Höfundur er íslenskunemi við
Háskóla íslands.
Aww
ASEA BROWN BOVERI
RAFVERKTAKAR -
RAFVIRKJAR
Eigum fyrirliggjandi greinitöflur og töflu-
efni fró ABB STOTZ KONTAKT

STOTZ
Vatnagörðum 10, 124 Reykjavík,
símar 685854/685855.
Hundurmn ekkert tilraunadýr
eftír Þorstein
Hraundal
Kæri hundaeigandi. Þú hefur
kannski eins og ég lesið grein sem
birtist í Morgunblaðinu 12.10. sl.
Þar skrifar Jóhanna Harðardóttir
um mannúðlegri aðferðir við að
ala upp hvolpa. Lætur Jóhanna að
því liggja að nú fyrst hafi verið
fundin upp aðferð til að ala upp
hunda, án þess að þeir séu lamdir
til hlýðni.
Þetta er nú ekki rétt kæri
hundaeigandi, því sem betur fer
hafa hundar verið aldir upp á ann-
an hátt í gegnum tíðina, þó að
skussar séu innanum. Hér fyrr á
öldum þjálfuðu menn hunda upp
til ýmissa verkefna og hefði ekki
orðið mikið úr þeirri þjálfun, ef
hundarnir hefðu verið lamdir til
hlýðni.
Við hér á íslandi emm að smit-
ast af hinum Norðurlandaþjóðun-
um í þessu sambandi. Þar em nú
margir hundatemjarar, eða fólk
sem gefur sig út fyrir að vera
það. Mikil samkeppni er meðal
þessa fólks og reynir hver sem
betur getur að finna upp þjálfunar-
aðferðir sem þeir svo auglýsa sem
hinar einu réttu.
Margir útlendingar hafa komið
hingað til lands sem hver fyrir sig
hafa verið með hina einu sönnu
aðferð til að ala upp hunda. Marg-
ir hundaeigendur í þessu landi em
fyrir löngu orðnir ruglaðir á þessu
öllu. Maður hefur oft heyrt fólk
„Þeir hundar sem þú
hefur séð vera óham-
ingjusama, áttu allir
það sameiginlegt í byrj-
un að geta orðið ham-
ingjusamir.“
segja að nú sé hin rétta aðferð
fundin Og svo kemur annar útlend-
ingur og þá sér fólk aðra aðferð
og skilur þá hvers vegna það gekk
ekki að ala hundinn upp fyrr, og
svo koll af kolli. Ég hef hitt þó
nokkuð af fólki sem hefur farið
eftir þessum útlendu hundatemjur-
um og er alveg orðið raglað.
Lögregla víða um heim hefur
notað hunda síðan í byijun þessar-
ar aldar og t.d. lögreglan í Eng-
landi notar enn sömu aðferðirnar
og þá og samt eru breskir lögreglu-
hundar með virtustu hundum
heims. Þar em notaðar sára ein-
faldar aðferðir, sem virka. Þær
líkjast því hvemig fullorðnir hund-
ar ala afkvæmi sín upp.
Kæri hundaeigandi, eitt vil ég
ráðleggja þér: Farðu aldrei með
hundinn þinn til þjálfara sem ekki
á hund, farðu aldrei með hundinn
þinn til þjálfara sem getur ekki
sýnt þér hvemig hundur gerir það
sem hann ætlar að kenna þínum
hundi, og ef hans hundur er líflaus
og leiðist í æfingunum, skalt þú
hætta við. Ef þjálfarinn ráðleggur
þér að nota keðju um háls hunds-
ins, þá er eitthvað bogið við hans
aðferðir. Fáðu þér passlega ól á
hundinn þinn og farðu samninga-
leiðina við hann. Menn nota keðju
til að létta sér verkin á kostnað
hundsins. Keðja getur einnig verið
hættuleg fyrir hundinn sem hana
ber, t.d. ef hún festist í einhveiju,
og eins geta aðrir hundar fest í
henni og svo er algengt að hundar
sem þjálfaðir eru með keðju, verði
lúpulegir er gengið er með þá í
taumi og þannig vill enginn hafa
sinn hund. Ég veit um marga sem
fyrst lentu í vandræðum með hund
sinn, þegar farið var með hann til
lélegs hundaþjálfara.
Sú nýja aðferð sem nú á að
kenna íslenskum hundaeigendum
heitir SMYG, allt verður það eitt-
hvað að heita, en kæri hundaeig-
andi, farðu varlega, ekki borga
6-10 þúsund krónur fyrir alveg
nýja aðferð fyrr en þú hefur sann-
færst um að hún geri það fyrir
hundinn þinn sem hún er sögð
gera. Hundurinn þinn er ekkert
tilraunadýr og hann hefur engan
til að treysta á nema þig.
Þeir hundar sem þú hefur séð
vera óhamingjusama, áttu allir það
sameiginlegt í byijun að geta orðið
hamingjusamir. Notaðu aldrei
hörku við hundinn þinn og láttu
engan komast upp með að gera
það.
Kæri hundaeigandi, þá var það
ekki fleira.
Höfundur er lögreglumaður.