Morgunblaðið - 10.11.1990, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 10.11.1990, Blaðsíða 26
26 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓYEMBER 1990 ÚT OG SUÐUR ÁN ÁBYRGÐAR Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúarritstjóra Fréttastjórar Árvakur, Reykjavík Flaraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal- stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar- gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið. Utanríkisstefna á breytingatímum Umræðumar um skýrslu ut- anríkisráðherra á A1 þingi á fimmtudaginn báru þess merki, að allra flokka menn telja nauðsynlegt að staldra við, líta á hinar öru breytingar á alþjóðavettvangi og meta stöðu okkar íslendinga. Samkvæmt frásögnum snerust umræðurn- ar einkum um varnar- og öryggismál enda hafa þing- menn nýlega fjallað um Evr- ópumál. í þingumræðunum um skýrsluna komu fram tvær meginskoðanir: Annars vegar eru þeir sem vilja byggja á hin- um trausta grunni sem lagður var með mótun utanríkisstefn- unnar á síðara helmingi fimmta áratugarins. Hins vegar eru þeir sem alltaf hafa verið andvígir þeirri stefnu og telja að nú sé tími til þess kominn að eitthvað af óskum þeirra rætist. Ótvíræður meirihluti þingmanna og landsmanna er andvígur róttækum breytingum en vill hægfara aðlögun að breyttum aðstæðum án þess að öryggiskerfinu sé kastað fyrir róða eða horfíð verði frá tvíhliða varnarsamstarfi við Bandaríkin og þátttöku í Atlantshafs- bandalaginu. í skýrslu utanríkisráðherra er rætt um þróunina í Evrópu. Því er varpað fram, hvort hún kunni að leiða til þess að skilin á milli tveggja stoða í varnar- stefnu íslands, það er aðildar- innar að Atlantshafsbandalag- inu (NATO) og varnarsamn- ingsins við Bandaríkin, skerpist frekar. Gæti það gerst með þvi að Evrópubandalagið (EB) léti meira að sér kveða í öryggis- málum, en í skýrslunni er það talið orka tvímælis fyrir íslend- inga, sem stæðu utan við EB og hefðu þannig ekki aðstöðu til að hafa áhrif á stefnumótun Evrópuríkja í öryggismálum og ættu á hættu að einangrast. Þá yrði það íslendingum sér- stakt íhugunarefni ef kæmi til sundurgreiningar á Atlants- hafssvæðinu, svo sem ef mið- svæði og suðurvæng NATO yrði gert hærra undir höfði en norðurvængnum. Er því varpað fram, hvort þá vakni ekki sú spurning, hvort tvíhliða vamar- samningur íslands og Banda- ríkjanna kunni ekki að verða enn þýðingarmeiri en áður. Hugleiðingar af þessu tagi eru í senn réttmætar og tíma- bærar. Þótt ekki sé unnt að svara ölium spurningum sem vakna er nauðsynlegt að varpa þeim fram og ræða þær. Fram- kvæmd varnarstefnunnar og þátt okkar íslendinga í henni þarf einnig að skoða við breytt- ar aðstæður. Þorvaldur Garðar Kristjánsson, þingmaður Sjálf- stæðisflokksins, flutti á síðasta þingi tillögu sem snertir þennan þátt og gerði hann að umtals- efni í umræðunum um skýrslu utanríkisráðherra. Hlýtur til dæmis að vera sérstakt athug- unarefni, hvort ekki beri að stefna markvisst að því að ís- lendingar taki að sér rekstur björgunarsveitar varnarliðsins. í umræðum um störf vamar- liðsins má aldrei gleymast að þar er verið að ræða um her- mennsku og eðli þeirra starfa breytist ekki, þótt skipt sé um menn er vinna þau. Þeir sem hafa verið andvígir utanríkisstefnunni láta æ minna að sér kveða. Þeim er ljóst að sjónarmið þeirra hafa orðið undir, ekki aðeins hér á landi heldur á alheimsmæli- kvarða. Frelsi í olíu- kaupum Jón Sigurðsson viðskiptaráð- herra hefur ekki viljað fall ast á sjónarmið þeirra, sem telja rétt að hætta opinberum af- skiptum af innflutningi og kaupum á olíu frá Sovétríkjun- um og vilja að olíuverslun verði gefin frjáls. Hefur verið haldið í það sjónarmið í viðskiptaráðu- neytinu, að olíukaupin af Sovét- mönnum væru nauðsynleg til að þeir versluðu við okkur. í þingumræðum um skýrslu utanríkisráðherra hafnaði Þor- steinn Pálsson, formaður Sjálf- stæðisflokksins, þessari skoðun viðskiptaráðherra. Hann taldi, að reynslan sýndi, að þessi stefna væri úr sér gengin, meira að segja Sovétmenn væru orðn- ir andvígir miðstýrðum við- skiptum af þessu tagi. Kristján Ragnarsson, formaður Lands- manna, tók i sama streng á aðalfundi landssambandsins á fímmtudag og hvatti til þess að olíuviðskipti yrðu gefín frjáls og starfsemi olíufélaganna lög- uð að slíku frelsi. í samtali við Morgunblaðið í dag ljáir Jón Sigurðsson, viðskiptaráðherra, máls á breytingum við tilteknar aðstæður. Morgunblaðið hefur margoft haldið þessum sjónarmiðum á loft og hvetur enn einu sinni eindregið til þess að frjálsræði verði tekið upp í olíuviðskiptum. eftir Þorstein Pálsson Við höfum, hópur þingmanna Sjálfstæðisflokksins, flutt tillögu til þingsályktunar þess efnis að ísland árétti viðurkenningu sína á sjálf- stæði Eystrasaltsríkjanna, Eist- lands, Lettlands og Litháens. Jafn- framt felur tillagan í sér að tekið verði upp formlegt stjórnmálasam- band við þessi ríki. Orð eða athafnir í Eystrasaltsríkjunum búa fá- mennar þjóðir sem eru staðráðnar í að endurheimta sjálfstæði sitt. Þær öðluðust sjálfstæði árið 1918 en voru á grundvelli griðasáttmála Hitlers og Stalíns innlimaðar i Sov- étríkin með hervaidi árið 1940. Hemámið og innlimunin var jafn- ólögmæt eins og hernám og inn- limun Kúvæts í Irak. Þjóðirnar þrjár sem kenndar eru við Eystrasaltið hafa því allan laga- legan rétt á því að endurheimta sjálfstæði sitt samkvæmt alþjóða- lögum. Þær eiga allar sömu kröfur á stuðningi við þá baráttu eins og Kúvætar sem nú hafa nýlega lent í hernaðarhremmingum. En stór- veldin brugðust skjótt við til hjálpar Kúvæt en láta sitja við góðlátlegar og snotrar stuðningsyfiriýsingar að því er varðar Eystrasaltsríkin. Þar er stuðningurinn aðeins í orði en ekki á borði. Og Sameinuðu þjóðim- ar hreyfa hvorki legg né lið. Framsókn telur viðurkenningu vera óeðlilega íhlutun Við íslendingar höfum í ýmsu gengið lengra en aðrir til stuðnings Eystrasaltsþjóðunum. Munar þar mestu um að við höfum boðist til þess að styðja aðild þeirra að ráð- stefnunni um frið og öryggi í Evr- ópu. En Eystrasaltsþjóðirnar hafa jafnframt óskað eftir því að fá form- lega viðurkenningu á sjálfstæðis- yfirlýsingunni. í viðræðum hafa forystumenn ríkjanna lagt á það áherslu að slík ákvörðun af íslands hálfu myndi styðja þau og styrkja í viðræðunum við Sovétstjórnina. Við sjálfstæðismenn höfum því litið svo á að rétt væri af íslending- um að stíga þetta skref og sýna stuðning í verki. Hér er um að ræða þjóðir sem þurfa hjálpar við og víst er að einmitt í þessu tilviki getum við látið gott af okkur leiða og haft áhrif á alþjóðavettvangi. Viðbrögð annarra flokka á Al- þingi eru um margt athygliverð. Af hálfu Kvennalistans hefur verið lýst yfir fullum stuðningi. Jafnvel Alþýðubandalagið hefur lýst já- kvæðri afstöðu. En formaður þing- flokks framsóknarmanna hefur á hinn bóginn sagt að tillagan væri óþörf íhlutun í málefni þeirra sem í hlut eiga. íslendingar mega að mati fram- sóknarmanna ekki gera nokkurn hlut sem raskað getur hagsmunum Sovétstjórnarinnar. Þeir vilja vera með í orði en ekki á borði. Þá taka þeir hagsmuni Sovétstjórnarinnar fram yfir sjálfstæðiskröfur Eystra- saltsríkjanna. Sennilega er það vegna þessarar afstöðu Framsóknar að Alþýðu- flokkurinn hefur hikað við að stíga slíkt skref þó að viðbrögð forystu- manna hans séu að öðru leyti já- kvæð í stuðningi við Eystrasaltsrík- in. Ný yfirlýsing nauðsynleg til að breyta ríkjandi ástandi Því er stundum borið við að viður- kenning Dana fyrir okkar hönd á sjálfstæði Eystrasaltsríkjanna frá 1921 sé enn í fullu gildi. í því sam- bandi er á það að líta að í 50 ár höfum við viðurkennt innlimun Eystrasaltsríkjanna í Sovétríkin í verki með stjórnmálasambandi við Sovétríkin. Ef við ætium í raun að breyta þeirri stöðu er óhjákvæmi- legt að árétta fyrri viðurkenningu með nýrri yfirlýsingu og undirbúa stofnun stjórnmálasambands. Vonandi næst samstaða á Al- þingi um að stíga jafn mikilvægt skref og hér um ræðir í stuðningi við Eystrasaltsþjóðirnar. En fram hjá því verður ekki litið að andstaða Framsóknarflokksins í málinu getur ráðið úrslitum um að það nái ekki fram að ganga. Framsókn með og móti stefnunni í varnarmálum Eigi að nefna eitthvert eitt atriði sem öðru fremur einkennir stjórnar- farið í landinu um þessar mundir er það ábyrgðarleysi Framsóknar- flokksins. Hann hefur setið við völd samfleytt í tvo áratugi en jafnan komið því þannig fýrir að hann virð- ist vera ábyrgðarlaus af öllum stjórnarathöfnum. Ábyrgð á þeim hvílir á hveijum tíma á herðum samstarfsmanna Framsóknar í ríkisstjórn. Ef þetta væri aðeins veikleiki Framsóknarflokksins tæki þvi varla að hafa orð á því. En þetta er vegna stjórnarsetu Framsóknar fyrst og fremst veikleiki í stjórnarfari á Is- landi. Sá veikleiki grefur undan trú manna og trausti á stjórnmála- mönnum og í sumum tilvikum veik- ir þetta stöðu íslands út á við. Tvö dæmi um þetta komu fram í opinberum umræðum í þessari viku. Fyrra tilvikið sem ég nefni lýtur að skýrslu um utanríkismál sem var til umfjöllunar á Alþingi. Þar var skýrt kveðið að orði um grundvallaratriði stefnu Islands í öryggis- og vamarmálum. Breyttar aðstæður í alþjóðamálum og af- vopnunarmálum hafa kallað á end- urmat á þessu sviði. í utanríkismálaskýrslunni kemur fram að þessar breytingar hafí þeg- ar leitt til endurmats á stefnu Atl- antshafsbandalagsins en mikilvægi þess og þýðing fyrir samstarf Evr- ópuþjóða og Ameríkuþjóða í vamar- málum sé enn fyrir hendi. Jafn- framt er á það bent að tvíhliða varnarsamstarf við Bandaríkin verði jafnvel þýðingarmeira fyrir íslendinga á næstu árum en það Skoðanakönnun Félagsvísindastofnunar: Aukið fylgi Alþýðuflokks og Framsóknarflokks Félagsvísindadeild háskóla ís- lands gerði könnun á fylgi stjórn- málaflokkanna fyrir Morgunblað- ið í byrjun mánaðarins. Könnunin var liður í þjóðmálakönnun stofn- unarinnar. Hér á eftir fer greinar- gerð Félagsvisindastofnunar um framkvæmd könnunarinnar og helstu niðurstöður hennar. Félagsvísindastofnun gerði þjóð- málakönnun dagana 2. til 8. nóvemb- er 1990. Leitað var til 1.500 manns á aldrinum 17 til 75 ára af landinu öllu. Upplýsinga var aflað um ýmis at- riði er tengjast þjóðfélagsmálum. Viðtölin voru tekin í síma. Alls feng- ust svör frá 1.078 manns af þeim 1.500 sem komu í úrtakið, sem var slembiúrtak úr þjóðskrá, og er það 71,9% svarhlutfall. Nettósvörun - þegar frá upphaflegu úrtaki hafa verið dregnir þeir sem eru nýlega látnir, veikir, erlendir ríkisborgarar og fólk sem dvelur erlendis - er 75,1%. Fullnægjandi samræmi er milli skiptingar úrtaksins og þjóðar- innar eftir aldri og kyni. Samantekt um framkvæmd Upplýsingaöflun: 2.-8. nóv. ’90 Úrtak: 1.500 manns Aldurshópur: 18-75 ára Búseta: Allt landið Framkvæmdamáti: Símaviðtöl Brúttósvörun: Nettósvörun: 71,9% 75,1% Samantekt um heimtur Fjöldi % Svör 1.078 71,9 Neita að svara Látnir, sjúkir, erl. 123 8,2 ríkisborgarar Sími lokaður/ekki 65 4,3 með síma Finnast ekki, fluttir 39 2,6 og fjarverandi 195 13,0 Alls 1.500 100,0 Þijár spurningar voru lagðar fyrir svarendur á aldrinum 18-75 ára um hvað þeir myndu kjósa, ef alþingis- kosningar yrðu haldnar á morgun. Fyrst voru menn spurðir: Ef alþingis- kosningar væru haldnar á morgun, hvaða flokk eða lista heldurðu að þú myndir kjósa? Þeir sem sögðu „veit ekki“ við þessari spurningu voru spurðir áfram: En hvaða flokk eða lista heldurðu að líklegast sé að þú myndir kjósa? Segðu menn enn veit ekki voru þeir spurðir: En hvort held- urðu að sé líklegra að þú kjósir Sjálf- stæðisflokkinn eða einhvern annan flokk eða lista? - 19,9% svarendanna sögðu „veit ekki“ eftir fyrstu tvær spumingarnar en þegar svörum við þriðju spumingu er bætt við fer hlut- fall óráðinna niður í 7,3%. Tafla 1 sýnir niðurstöðurnar, sem fengust úr þessum þremur spurning- um samanlögðum - og er þeim sem svara þriðja lið spumingarinnar þannig, að þeir muni líklega kjósa einhvem flokk annan en Sjálfstæðis- flokkinn, skipt á milli þeirra flokka í sömu innbyrðis hlutföllum og feng- ust við fyrri tveimur liðum spuming- arinnar. Til samanburðar eru líka í töflunni niðurstöður úr þjóðmála- könnunum Félagsvísindastofnunar, sem gerðar vom á tímabilinu frá október 1989 til september 1990 og úrslit þingkosninganna 1987. MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. NÓVEMBER 1990 27 Þorsteinn Pálsson „Eigi að nefna eitthvert eitt atriði sem öðru fremur einkennir stjórnarfarið í landinu um þessar mundir er það ábyrgðarleysi FramsóknarfIokksins.“ hefur verið að því er varðar land- vamir íslands, möguleika á liðs- flutningum og eftirlit sem verður æ veigameira í kjölfar þeirra breyt- inga sem orðið hafa. Formaður Framsóknarflokksins lýsti yfir fullum stuðningi við þessi viðhorf í umræðum á Alþingi en tók jafnframt undir að íslendingar ættu að hafa frumkvæði að því að breyta þessari niðurstöðu og ræða aðra skipan mála. Sömu viðhorf koma fram hjá formanni Alþýðubanda- lagsins sem ekki virðist geta losað sig undan fortíðarhyggju þess flokks að því er varðar utanríkis- og öryggismál. Formaður Framsóknarflokksins er þannig bæði með og á móti stefn- unni í utanríkis- og öryggismálum. Hver er ríkisstjórnarstefnan? Og hvaða álit hefur þjóðin á erlendum vettvangi þegar ríkisstjómin talar út og suður í jafn mikilvægum málaflokki? Framsókn samþykkir nýjan sið í orði en ekki á borði Annað dæmi sem ég nefni í þessu sambandi em viðbrögð ríkisstjórn- arinnar við ákvörðun Islandsbanka um að hækka vexti. Um þau efni gilda ákveðin lög. Það er einfaldlega ábyrgð og skylda peningastofnana að ákveða vexti á innistæðum og útlánum. Og það sem meira er: bankarnir mega ekki hafa samráð sín á milli um slíkar ákvarðanir. Formaður Framsóknarflokksins lét ekki duga að mótmæla ákvörðun íslandsbanka um hækkun vaxta. Hann hótaði að beita efnahagsleg- um refsiaðgerðum gagnvart bank- anum ef hann sjálfur fengi ekki að ráða ákvörðunum sem bankaráð og bankastjórn eiga að taka lögum samkvæmt. Ef formaður Fram- sóknarflokksins ætlar að vera sam- kvæmur sjálfum sér ætti hann að breyta lögunum, en það þorir hann ekki vegna þess að það gengur gegn öllum ríkjandi viðhorfum um peningamálastjóm. Aðstoðarmaður viðskiptaráð- herra kemst svo að orði um af- skiptasemi formanns Framsóknar- flokksins í þessu máli: „Kannski er það svo að það er ekki erfitt fyrir stjómmálamenn að samþykkja nútíma stjórnarhætti og valddreif- ingu. Erfíðleikarnir og fráhvarfs- einkenni hennar koma hins vegar í ljós þegar þeir verða þess varir að ákvarðanir em teknar án þeirra atbeina. Þeir samþykkja sem sagt hinn nýja sið í orði en ekki á borði." Hringlandaháttur af þessu tagi myndi að sjálfsögðu ekkert saka ef hann væri bundinn við innri mál Framsóknar. En þessi minnihluta- flokkur hefur forystuhlutverki að gegna í núverandi ríkisstjórn og því hafa slík látalæti þau áhrif að veikja peningamálastjórnina í landinu og grafa undan trausti á þeim lögum og leikreglum sem hún á að lúta. Alþýðuflokkurinn í skjóli Framsóknar Aðstoðarmaður viðskiptaráð- . herra segir um formann Framsókn- arflokksins í áðumefndri grein að hann sæki völd sín til hinnar gömlu hefðar íslenskra stjórnmála sem vill forsjá stjórnvalda og afskipta- semi um alla hluti. En aðstoðarmaðurinn virðist að minnsta kosti rétt sem snöggvast hafa gleymt því að Alþýðuflokkur- inn hefur einmitt leitað skjóls undir vemdarvæng þessarar forsjár og afskiptasemi um alla hluti. Það er ekki í miklu samræmi við boðskap þeirra alþýðuflokksmanna. Ilöfundur er formaður Sjálfstseðisflokksins. Fylgi flokka í nóvember 1990, í maí 1990 og í alþingiskosningum 1987 (%). 12 3 4 5 AlþýÖuflokkur Framsóknaríl. Sjálfst flokkur AlþýÖubandalag Kvcnnalisti Tafla 1 Hvað myndu menn kjósa í alþingiskosningum nú? Samanburður við fyrri kannanir og alþingiskosningarnar 1987. Þeir sem taka afstöðu fjöldi Kjósa Sept. Maí Febr. Okt. Kosn. nú 1990 1990 1990 % 8,1 1989 1987 Alþýðuflokkur 121 14,7 11,5 11,7 8,3 15,2 Framsóknarflokkur 149 18,1 15,8 19,3 16,4 17,6 18,9 Sjálfstæðisflokkur 390 47,3 50,1 45,0 45,5 47,6 27,2 Álþýðubandalag 67 8,1 9,4 9,7 11,9 8,3 13,4 Bandal.jafnaðarm. 0,3 0,2 Kvennalisti 87 10,6 9,4 12,2 14,5 14,8 10,1 Flokkurmannsins 4 0,5 1,0 0,1 0,6 0,8 1,6 Samt. jafnr. og félagsh. 1 0,1 0,2 0,4 0,4 0,7 1,2 Þjóðarflokkur 1 0,1 0,8 0,4 1,0 0,7 1,3 Borgaraflokkur 3 0,4 0,4 0,4 0,6 0,3 10,9 Græningjar 1 0,1 0,1 Aðrir 1,2 0,8 0,6 0,8 Samtals 824 100% 100% 100% 100% 100% 100% Ætlar Gylfi Þ. Gíslason að gera sósíalismann ódauðlegan á Islandi? eftir Jóhann J. Olafsson Sá mæti maður Gylfi Þ. Gíslason hefur ritað fjölmargar greinar í blöð um stjórnun fiskveiða. Síðustu greinar hans tvær voru í Morgun- blaðinu 23. og 24. október. Ekki deili ég við Gylfa um nauð- syn þess að fiskveiðar verði stund- aðar á þann hátt að ýtrustu hag- kvæmni sé gætt svo framlegð at- vinnugreinarinnar verði sem mest. Það er hin sósíalíska aðferð sem Gylfi vill beita til lausnar vandans, sem ég get ekki fellt mig við. Eftir að mjög margir eru búnir að fallast á þau rök, að greiða beri fyrir að- gang að fiskimiðunum, fer mest orka Gylfa í hinum síðustu skrifum til þess að sannfæra þjóðina um það að þjóðnýta beri fískimiðin svo að tekjur af þeim renni beint í ríkis- sjóð. Nú fer meiri orka í að takast á um hver eigi veiðiréttindin (þjóð- in) og hvert tekjurnar skuli renna (beint til þjóðarinnar) heldur en í að húgsa um, hvernig mestur arður náist af þessari auðlind, öllum ril hagsbóta um langa framtíð. Er það miður að þetta mikla mál strandar á deilum um þjóðnýtingu, sem nú er alls staðar á undan- haldi, hvar sem er í heiminum, jafn- vel á íslandi. Gylfí styður mál sitt í upphafi með tilvitnun í lög um stjórn físk- veiða sem segja: „Nytjastofnar á íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar.“ „Úthlutun veiðiheim- ilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óaftur- kallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildinni." Af þessum orðum virðist Gylfi vilja draga þá ályktun, að fiskimiðin séu ríkiseign, og tekjur af þessari eign ríkisins, sem er eign þjóðarinnar allrar, eigi að fara beint til þjóðarinnar í gegn- um ríkiskassann. Þetta er óþolandi niðurstaða og nær að mínu mati ekki þeim árangri, sem við Gylfi erum annars sammála um. Ekki þurfa orðin „sameign íslensku þjóðarinnar“ að útiloka einkaeign. Skipafloti landsmanna, bifreiðaeign, landbúnaður, húsa- kostur o.s.fív. eru sameign íslensku þjóðarinnar, enda þótt flest skip, bílar, jarðir og hús séu í einkaeign. Þó að lögin taki fram að úthlutun veiðileyfa myndi ekki eignarrétt, virðist þróunin fara hratt í þveröf- uga átt, ,og lög breyta ekki stað- reyndum. Ég tel eðli málsins vera það, að útgerðarmenn standi næst því að geta gert eignartilkall til fiskimið- anna. Þeir lögðu í kostnað og erfiði til þess að nema þar „land“ meðan öllum var það fijálst. Best fer á því hveiju sinni, að eignarrétturinn á hveijum tíma sé næstur þeim, sem hafa mesta hagsmuni af því að gæta verðmætanna til lengri tíma. Þessu lýsir Gylfi vel sjálfur í grein sinni þegar hann bendir á dæmi þess að veiðiréttur geti verið í einka- eign og nefnir lax og silung í ám og bætir við: „Öllum skynsömum mönnum er ljós sú þýðing, sem einkaeignarrétturinn hefur í þessu tilviki. Eigandinn hefur rétt til þess að takmarka veiðina og koma í veg fyrir að áin sé eyðilögð með of- veiði.“ Jafnframt hefur hann tekjur af eign sinni. Ef öllum væri fijálst að veiða í ánni, yrði þess eflaust ekki langt að bíða að áin tæmdist af físki. Og þá hefði enginn tekjur af henni.“ Gylfi getur þess ekki að það er ekki aðeins að einkaeignarréttur kemur í veg fyrir eyðileggingu ár- innar með ofveiði, heldur hafa eig- endur oft stuðlað að stóraukinni veiði úr ánni með ræktun. Laxveiði er nú mjög ábatasamur atvinnuveg- Jóhann J. Ólafsson „Það er hin sósíalíska aðferð sem Gylfi vill beita til lausnar vand- ans, sem ég get ekki fellt mig við.“ ur á íslandi. Því skyldu gilda önnur lögmál um fiskimiðin umhverfís landið? Gylfí svrar því svo í grein sinni með vísan í framangreind lög: „í ákvörð- uninni felst, að fiskistofnarnir geta ekki orðið einkaeign, enda yrði tor- velt að beita eignarréttarhugtakinu, svo mikilvægt sem það er, þar sem því verður við komið, að því er snertir fískistofnana, sem eru á sífelldri hreyfíngu um hafíð.“ Fuglar himinsins eru á sífelldri hreyfíngu um loftin blá, samt eru þeir ekki réttdræpir hveijum sem er, heldur eiga jarðeigendur veiði- rétt á þeim veiðifuglum, sem fljúga yfír land þeirra og setjast á það. í seinni tíð eru þeir í auknum mæli farnir að selja þennan veiðirétt. Gylfí heldur áfram: „Fiskveiði- lögsögunni umhverfis ísland er ekki hægt að skipta í svæði með sama hætti og náttúran sjálf hefur skipt skilyrðum til lax- og silungsveiði á landi með því að dreifa ám með vissum hætti um landið. Þess vegna eru fiskistofnar í sjó hvarvetna skoðaðir sem sameiginleg auðlind.“ Það er mikið rétt hjá Gylfa að í dag eru fiskistofnar í sjó víða skoð- aðir sem sameiginleg auðlind, með þeirri miklu undantekningu þó að þeim er skipt á milli þjóðríkja heims- ins fýrir ötula baráttu íslendinga fyrir útvíkkun landhelginnar í 200 sjómíiur. Ég spurði Bangemann hinn þýska, sem kom á vegum Evrópubandalagsins hingað til lands, um það hvort fiskimið yrðu seld til einstaklinga, þ.e. einka- vædd. Hann kom alveg af fjöllum enda sjálfsagt alinn upp langt frá sjó. Hins sama spurði ég Lord Young þann breska. Hann var greinilega ekkert að hugsa neitt um þessi mál. Þau snerta hann og flesta Breta lítið. Sannleikurinn er sá, að ég er mjög andsnúinn fiskveiði- stefnu Evrópubandalagsins og tel hana úrelta með þessum sameigin- legu og gagnkvæmu fiskveiðiheim- ildum og tel að hún muni breytast í framtíðinni og veiðirétturinn fær- ist nær hagsmunaaðilum. Hvers vegna er ekki hægt að skipta fiskveiðilögsögunni umhverf- is Island á sama hátt og bújarðir eru afmarkaðar af mannavöldum? „Mjer er sem jeg skyggnist yfír sædjúpsins jarðir —“ segir þjóð- skáldið Einar Benediktsson í kvæð- inu Utsær. Það er hugsanavilla að hugsa um landhelgina einungis sem sjó, haf eða hafsvæði. Hún er geysivíðlent landflæmi, 700 þús. ferkílómetrar að flatarmáli. Hafið er aðeins þunn- ur skæningur yfír þessu landi. Á þessu landsvæði er mun Kfvænna en á þurru landi íslands fyrir gróð- ur. Þama er aldrei frost en stöðugt hitastig. Stöðugar framfarir og tækninýjungar munu auðvelda okk- ur fjölbreytilegri nýtingu þessa landsvæðis og okkur ber skylda til að nema þarna „land“ og tryggja okkur allan nýtingarrétt á þessu umhverfi okkar. Eg verð að játa að þessar hugleiðingar mínar kunna að virðast mörgum nokkuð fjar- stæðukenndar. En það er svo margt orðið að veruleika, sem einu sinni þótti fjarstæða. Menn verða að þora að mynda sér skoðanir. En það eru til fleiri en ein aðferð til lausnar. Á meðan fískveiðar voru öllum fijálsar var einnig mikill hagnaður af sjósókn við ísland. Um það vitnar harðfylgi íslenskra sjó- manna alla tíð og þær miklu fórn- ir, sem færðar vom til þess að ná fískinum á land. Þessir menn voru landnámsmenn á sinn hátt og helguðu sér rétt til landhelginnar. Eftir að ofveiði gerði vart við sig gerðu menn sér Ijósa nauðsyn þess að „girða á milli“ veiðimanna svo þeir þyrftu ekki að beijast innbyrðis um aflann, líkt og menn afmarka svæði á landi með girðingum og landamerkjum við svipaðar aðstæður. Veðikvótinn eF þessar girðingar, þessi „landa- merki“. Það var ekki sanngjarnt að „iandnámsmennirnir", þeir sem höfðu þegar veitt um aldir, er kvót- inn var tekinn upp, þyrftu að kaupa það sem þeir nýttu sér með réttu. Hins vegar er ekki óeðlilegt að þeir selji kvótann síðan, eins og bændur selja jarðir sínar. Ég er sammála Gylfa um það að núverandi kerfí er mjög ófullkomið og þarf endurbóta við. Ég setti fram hugmyndir mínar í grein í Morgun- blaðinu seint á síðasta ári. Mikil framför væri að því ef kvóti yrði gerður sjálfstæð eign í stað þess að vera bundinn við skip. Þann- ig myndi eignarréttur á fiskveiði- kvótum dreifast fljótlega og við- skipti fara fram á milli óskyldra aðila. En það er mjög nauðsynlegt að eigendur veiðikvótanna beri mjög mikla ábyrgð á fiskimiðunum líkt og eigendur laxveiðiáa. Ekki skil ég hvers vegna Gylfi er að blanda saman hámarksnýt- ingu fískimiðanna og ranglæti sem í því felst að fáir aðilar eigi físki- stofnana. Þetta eru tvö mál. Fyrst þarf að tryggja hámarksnýtingu, síðan að skipta hagnaðinum. Það er viðurkennt hlutverk almanna- valdsins að jafna aðstöðumun milli þegnanna innan skynsamlegra marka. En þjóðnýting fiskimiðanna^ við ísland, það er alltof langt geng- ið. Af hagnaði sjávarútvegs fær ríkið miklar skatttekjur, sem það getur varið til þess að gæta al- mannahagsmuna og jafna aðstöðu þegnanna. Það er ekkert réttlæti í einokun ríkisins á fískimiðum lands- manna. Það myndi einungis leiða til pólitískrar spillingar samkvæmt reynslu manna af þjóðnýtingu. Og hvaða réttlæti felst í því að ríkið taki til sín 12-18 milljarða áður en öngull er vættur? Myndi ríkið ekki fyrst nota þær tekjur til þess t.d. að borga ríkisstarfsmönnum miklu betri ellilífeyri en aðrir þegnar þjóð- félagsins njóta? Menn setja ekki lengur jafnaðar- merki á milli skattheimtu eða ríkis- eigna annars vegar og jafnaðar- mennsku hins vegar. Höfundur er formaður Verslunarráðs íslands.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.