Morgunblaðið - 01.12.1990, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 1990
Á Njáluslóð í
Laugarnesi
Hugleiðing um deiliskipulag Laugarnestanga
eftir Guðlaug Gauta
Jónsson
í sumar sem leið var kynnt til-
laga að skipuiagi fyrir Laugarnes.
Skipulagstiilagan sem nú liggur
i%rir, nær aðeins til þess hluta hins
forna höfuðbóls Laugarness, sem
enn er óbyggður að mestu og nem-
ur ca. 8 hekturum. Nafn sitt dregur
nesið af laugunum í Laugardal, en
í eina tíð tilheyrðu þær jörðinni
ásamt miklu landsvæði, sem nú er
undir byggð. Þegar ég var að alast
upp á „Teigunum", náði orðið Laug-
arnes yfir allt Laugarneshverfið.
Þannig breyta hugtök merkingu á
skömmum tíma.
Okkur íslendingum hefur tekist
illa til með varðveislu gamalla
minja. Kemur þar margt til. Híbýli
manna og annar húsakostur var
ekki byggður úr varanlegu efni og
var fljótur að koðna niður og gleym-
ast, þegar þjóðin hafði efni og tækni
til að flytja í betra húsnæði. Svip-
aða sögu má segja um ýmis forn
tæki, verkfæri, húsbúnað, húshluta,
klæðnað, myndir o.fl. íslendingar
voru svo uppteknir við að komast
inn í nútímann, að umhirða um hið
gamla varð útundan. Nokkru öðru
gegnir um bókmenntaarfínn. Þar
var ýmsu haldið til haga, ekki síst
fyrir tilstilli útlendinga.
Spyija má, hver væri sögulegur
arfur okkar ef ekki nyti bókmennt-
anna? Ætlum við að láta þann arf
nægja eða viljum við styrkja hann
og auka? Mitt svar er, að til að
skilja menningu og sögu og til þess
að skilja bókmenntirnar, þarf að
varðveita og hlúa að þeim minjum,
sem við þrátt fyrir allt eigum enn
eftir.
Sagan
Skipulag, og þær framkvæmdir
sem því fylgja, tekur oft á tíðum
takmarkað tillit til minja- og nátt-
úruverndar. Þetta á ekki síst við
um skipulag í þéttbýli, og þessu
sjást glögg merki innan borgar-
marka Reykjavíkur. A síðari árum
hafa augu manna verið að opnast
fyrir því, að varðveita þurfi bæði
náttúru- og söguminjar og er þess
æ oftar getið í skipulagsforsögnum.
I greinargerð með deiliskipulagstil-
% m%\ i \i i \ iii
lögu að Laugarnesi segja skipulags-
höfundar m.a.:
„Laugarnes er eitt af fáum opn-
um svæðum innan borgarmark-
anna þar sem óspillt náttúra fær
að njóta sín. Ströndin er nánast
eina óraskaða strandlengjan
vestan Elliðaáa. Merkar söguleg-
ar og menningarsögulegar minj-
ar bera merki um þúsund ára
byggð í Laugarnesi. Útsýni yfir
Sundin frá Laugarnesinu er ægi-
fagurt að sumri sem vetri...
Saga Laugarness er hluti
íslenskrar byggðar, hér stóð stór-
býlið og síðan kirkjustaðurinn
Laugarnes, sem fyrst er getið í
Njálu, ásamt hjáleigum
sínum . ..“
A 10. öld áttu jörðina bræðurnir
Þórarinn, Ragi og Glúmur Óleifs-
synir, en Þórarinn Ragabróðir var
lögsögumaður 950-969. Þarna bjó
Hallgerður langbrók áður en hún
giftist Gunnari Hámundarsyni og
sagnir eru um, að hún hafi aftur
búið í Laugarnesi eftir víg Gunnars
og þar hafi hún látist og verið jarð-
sett. Kirkja var í Laugarnesi frá
því um 1200 og fram til 1794. Bisk-
upssetur var í Laugarnesi frá 1825
til 1945 og var þar reist biskups-
stofa. Biskupsstofan var steinhús
sem rifið var skömmu fyrir alda-
mótin. Hjáleigur voru í landi Laug-
arness og vita menn enn hvar þijár
þeirra stóðu, Suðurkot, Norðurkot
Dg Barnhóll. Ýmis annar fróðleikur
er til um jörðina frá fyrstu tíð til
okkar daga, og má þar benda á
kafla um Laugarnes í bók Páls
Líndals, Sögustaðir við sund, og
grein Þórs Magnússonar þjóðminja-
varðar, sem birt var í Morgunblað-
inu þann 28. júní 1985 og fylgir
greinargerð með skipulagstillög-
unni, eins og hún var lögð fram í
Skipulagsnefnd Reykjavíkur í júní
sl. Undir lok þeirrar greinar segir
m.a.:
„Enn ber þetta landsvæði nokkuð
af hinu gamla og óspillta svip-
móti, og er Laugamestáin að
verða nánast eina strandlengjan
á Seltjarnarnesi hinu forna, sem
enn er óspillt af framkvæmdadug
nútímans. Þarna má enn sjá
dæmigert gamalt tún með beða-
sléttum frá um aldamót, mýrar-
sund og mólendi þótt í litlu sé,
og enn verpa farfuglar þarna á
nesinu. Þarna eru að kalla einu
hjáleigurústirnar, sem benda má
á innan bæjarlandsins nú sem
komið er, og hinar einu, sem
nokkur von er til að sýna megi
til frambúðar.“
Tillagan
Skrifleg forsögn að deiliskipulag-
inu hefur ekki verið gerð, en eins
„Hér verður að standa
vel að málum, því þessu
tækifæri til að auðga
nútíð og framtíð af
minjum úr fortíð má
ekki glata. Þessar minj-
ar þarf að gera að lif-
andi sögu.“
og fyrr segir-fjalla skipulagshöfund-
arnir sérstaklega um sögulegar
minjar í Laugarnesi og í markmið-
um, sem þeir setja fram í sambandi
við tillöguna, segir m.a.:
„Hið náttúrulega umhverfi verði
látið halda sér eins og auðið er.“
„Sögulegar og menningarsögu-
legar minjar verði varðveittar og
merktar."
„Aðstaða Listasafns Siguijóns
Ólafssonar verði bætt.“
„Gera Laugarnesið enn áhuga-
verðara fyrir borgarbúa og aðra,
sem vilja njóta útiveru, nátt-
úrufegurðar, lista og menning-
ar.“
Hægt er að taka undir þessi
markmið. Allniikið vantar þó á, að
þeim sé fylgt í tillögunni, enda vant-
ar ýmsar grundvallarrannsóknir til
þess að byggja á, ef ná á settum
markmiðum. Þannig hefur ekki ver-
ið gert gróðurfars- eða gróðurgrein-
ingarkort af svæðinu. Fyrir liggur
aðeins landgreiningarkort án skrif-
legrar greinargerðar. Sömuleiðis
liggur ekki fyrir sögu- eða náttúru-
minjakort, sem hlýtur þó að teljast
frumskilyrði með tilliti til auðlegðar
þessa svæðis af minjum. Yfirlýsing
Borgarskipulags um, að ekki verði
veitt framkvæmdaleyfi fyrr en
borgarminjavörður hefur gert frum-
rannsóknir, er ófullnægjandi og lýs-
ir öfugsnúnum vinnubrögðum. Það
hljóta að teljast eðlileg vinnubrögð,
að rannsaka fyrst og fella síðan
skipulagið að þeim 'fróðleik sem
fæst við ranrisóknina.
Ekki er minnst á íbúðarbyggð í
markmiðum skipulagsins og beinast
athugasemdir, sem komið hafa
fram vegna skipulagsins, m.a. að
því, að ekki beri að auka byggð á
svæðinu. I umsögn Borgarskipulags
um þær athugasemdir er ýmist tal-
að um, að íbúðarbyggð aukist ekki
samkvæmt tillögunni, eða aukist
ekki að ráði frá því sem fyrir er.
Deila má um, hvaða starfsemi hefur
unnið sér rétt til veru á svæðinu.
Allir virðast t.d. sammála um, að
bílaviðgerðir eigi þar ekki heima.
Óumdeilt ætti þó að vera, að tilldg-'
ari gerir ráð fyrir nýbyggingum
fyrir íbúðir. Það gétur ekki talist í
samræmi við markmið tillögunnar,
að stuðla þannig að meira raski á
svæðinu, en nauðsyn ber tii. Óskilj-
anlegt er einnig, nema e.t.v. í ljósi
þess að frumgögn að skipulaginu
vantar, að ekki skuli vera sýnd lega
væntanlegrar frárennslislagnar um
svæðið.
Tillagan gerir ráð fyrir götu eftir
endilöngu austanverðu svæðinu, að
miklu leyti vestan þess svæðis sem
Tollvörugeymslan hefur til afnota
nú. Þessi gata á að þjóna umferð
að og frá fullbyggðri Sundahöfn.
Svo enn sé vísað í markmið tillög-
unnar, hlýtur þessi staðsetning að
vera út í hött. Það getur engan
veginn samrýmst eðli og notkun
þessa svæðis, að leysa á því umferð-
arvandamál, sem e.t.v. skapast ann-
ars staðar. Með tilliti til þess, að
Tollvörugeymslan mun vera á för-
um og að allt svæðið austan Laug-
arnessins er atvinnusvæði, þar sem
endurskipulagning er aðkallandi
samkv. hverfaskipulagi borgarhluta
4, hlýtur að verða leysa atvinnu-
tengda umferð þar, eða á annan
hátt utan Laugarnessins.
Um legu heimreiðar um svæðið
V

\ va%\ \ n\i\m\ i i)
m\ \ n\

i
■ #
Birta
í skammdeginu
KÓPAL BIRTA 20 cr nýtt gljástig í KÓPAL innanhúss-
málningu. Hún gefur silkimatta áfcrð og hcntar vel þar sem
mæðir talsvert á veggflcti, t.d. á
ganga, barnaherbergi, eldhús,
og þar sem óskað er eftir góðum
gljáa. KÓPAL BIRTA er vatns-r
þynnanleg yfirmálning og fæst í
staðallitum og í nær óteljandi
sérlitum skv. KÓPAL Tónalita-
kortinu. KÓPAL BIRTA 20
uppfyllir — eins og aðrar máln-
ingarvörur með samheitinu KÓPAL - kröfur um ómeng-
andi málningarvöru til innanhússnota á Norðurlöndum.
KÓPAL BIRTA 20 - í öllum málningarverslunum.
MM,
málning'f
-það segir sig sjdlft -
*

%
m
8
H
m
§u/æ s //m f n m i
/ /
irni/ f/i i i i i
I
+
tm
«íík
>K.
\
/ w\

SOKKAR OG SOKKABUXUR
TÁKN UM GÆÐI